Giới khoa học lo ngại không cảnh báo kịp thời đại dịch cúm gia cầm

Họ theo dõi phân nhóm mới của vi rút cúm gia cầm H5N1 ở chim di cư từ năm 2000. Tình trạng lây lan sang 129 đàn bò sữa ở 12 tiểu bang của Mỹ báo hiệu vi rút tiến gần hơn khả năng lây truyền từ người sang người. Không chỉ bò sữa mà nhiều loài động vật có vú khác như mèo, lạc đà alpacas cũng mắc bệnh.

Theo giáo sư Scott Hensley (Đại học Pennsylvania): “Đây giống như một đại dịch diễn tiến chậm rãi. Lúc này, mối nguy khá thấp nhưng mọi chuyện có thể thay đổi trong tích tắc”.

Cảnh báo về khả năng lây sang người được đưa ra càng sớm thì giới chức y tế càng sớm triển khai biện pháp bảo vệ người dân như tiêm vắc xin, xét nghiệm diện rộng… Tuy nhiên, hiện tại công tác xét nghiệm bò sữa cấp tiểu bang của Mỹ không nhất quán, công tác giám sát cấp liên bang cũng chỉ là kiểm tra đàn trước khi vận chuyển, hoạt động xét nghiệm người từng tiếp xúc gia súc bệnh chưa được thực hiện rộng rãi.

Chuyên gia Ron Fouchier (Trung tâm y tế Erasmus) nhấn mạnh cần nắm thông tin chính xác: “Bạn phải biết trang trại nào có mầm bệnh, bao nhiêu con bò dương tính, vi rút lây lan như thế nào, thời gian bò lây lan là bao lâu, lây qua đường nào”. Nhưng Giám đốc Viện Dị ứng và Bệnh truyền nhiễm quốc gia Mỹ Jeanne Marrazzo cho biết Bộ Nông nghiệp Mỹ lại chẳng công khai danh tính trang trại có mầm bệnh dù rất tích cực xét nghiệm bò, ngoài ra, nỗ lực giám sát với người rất hạn chế, mạng lưới giám sát bệnh cúm ở người của Trung tâm Kiểm soát - Phòng ngừa dịch bệnh Mỹ (CDC) là cơ chế thụ động chủ yếu dựa vào báo cáo.

Hai cách tiếp cận khác biệt như vậy ảnh hưởng đến khả năng phản ứng nhanh. Chuyên gia Gigi Gronvall (Trung tâm An ninh y tế Johns Hopkins) nghĩ rằng công tác giám sát dịch bệnh ở động vật lẫn ở người nên do một cơ quan thống nhất phụ trách.

Ngày càng nhiều dấu hiệu đáng lo

Một số đại dịch trong đó có COVID-19 xuất hiện mà chẳng có nhiều cảnh báo. Ông Hensley cho biết, với đại dịch cúm gần đây nhất do H1N1 gây ra vào năm 2009, vi rút cùng các biến chủng lây lan ở động vật suốt vài năm nhưng may mắn là sự giám sát chặt chẽ đã giúp giới chức y tế chuẩn bị ứng phó từ trước.

Tình hình cúm gia cầm H5N1 hiện tại xuất hiện ngày càng nhiều dấu hiệu đáng lo. Từ cuối tháng 3 đến nay, Mỹ ghi nhận 3 người dương tính sau khi tiếp xúc bò sữa. Một người ở Mexico không tiếp xúc động vật lại nhiễm chủng H5 riêng biệt chưa từng lây cho người. Tại Ấn Độ, Trung Quốc, Úc lần lượt xuất hiện trường hợp mắc các chủng khác nhau.

Tổ chức Y tế thế giới (WHO) nhận định nguy cơ của H5N1 với con người còn thấp vì chưa tìm thấy bằng chứng vi rút lây từ người sang người. Hơn nữa vắc xin cùng thuốc kháng vi rút như Tamiflu đã được chuẩn bị sẵn. Chuyên gia đứng đầu đơn vị chống cúm thuộc WHO Wenqing Zhang cho biết họ có cơ chế khởi động sản xuất bộ xét nghiệm, vắc xin, thuốc điều trị quy mô lớn nếu cần.

Giám đốc tổ chức CEPI Richard Hatchett nói rằng nhiều chuyên gia khác nhận định loạt dấu hiệu gần đây đã đủ để chuẩn bị ứng phó kịch bản H5N1 lây lan giữa người với nhau. CEPI rất sớm kêu gọi hỗ trợ tài chính phát triển vắc xin COVID-19, tổ chức cũng đang thảo luận với các đối tác nghiên cứu về H5N1. Họ đặt mục tiêu lập ra thư viện nguyên mẫu vắc xin với từng loại mầm bệnh có khả năng biến thành đại dịch, tạo điều kiện cho nhiều hãng dược sản xuất và phân phối vắc xin trong vòng 100 ngày kể từ khi đại dịch bùng phát.

Một số nước bắt đầu triển khai hành động riêng lẻ. Mỹ và châu Âu tích trữ vắc xin cúm gia cầm, dự định tiêm cho nhóm nguy cơ cao như lao động trang trại hay nhân viên phòng thí nghiệm. Cuối tháng trước, Phần Lan trở thành quốc gia đầu tiên trên thế giới tiêm phòng cúm gia cầm cho người (ban đầu chỉ tiêm cho lao động trang trại, người làm công việc đòi hỏi tiếp xúc động vật).

Theo bà Zhang, mở rộng khả năng tiếp cận vắc xin là việc khó vì các hãng dược không thể cùng lúc sản xuất vắc xin cúm mùa với vắc xin cúm đối phó đại dịch. Quá trình sản xuất vắc xin cúm đối phó đại dịch thường mất đến 6 tháng. Mỹ đang đàm phán với công ty dược phẩm Moderna để sử dụng công nghệ mRNA nhanh hơn, hiệu quả hơn.