Thái Lan tiếp tục nỗ lực ngăn chặn món cá sống truyền thống gây ung thư gan

Như hàng triệu người ở vùng nông thôn Isaan, đông bắc Thái Lan, gia đình Narong Khuntikeo thường xuyên ăn món koi pla - món ăn địa phương làm từ cá sống với ớt và chanh.

Món ăn cay nồng này dễ làm, rẻ tiền và rất ngon, nhưng cá sống làm món này lại cũng là môi trường yêu thích của ký sinh trùng gây ung thư gan làm chết tới 20 ngàn người Thái mỗi năm.

Người dân Isaan ăn món koi pla qua nhiều thế hệ, và nay vùng Isaan nghèo nàn trở thành nơi có tỷ lệ bị ung thư ống mật cao nhất thế giới.

Một trong những nguyên nhân chính gây ung thư ống mật là sán lá gan, được tìm thấy trong nhiều loại cá nước ngọt ở vùng sông Mê Kông. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), khi sán lá gan vào cơ thể, chúng sẽ ký sinh trong cơ thể trong nhiều năm, gây viêm và theo thời gian có thể chuyển thành ung thư chết người.

Narong, nay đã là bác sĩ phẫu thuật gan để góp phần chống lại tai họa từ món koi pla, nói: "Đó là gánh nặng y tế rất lớn cho nơi này... Nó ảnh hưởng đến mọi gia đình, đến sự phát triển giáo dục, kinh tế, xã hội. Nhưng chẳng ai biết điều đó bởi những người bệnh đã chết lặng lẽ, như những chiếc là lìa cành".

Sau khi phải chứng kiến hàng trăm trường hợp ung thư giai đoạn cuối không còn hy vọng trên bàn mổ, Narong liên lạc với các nhà khoa học, bác sĩ và các nhà nhân chủng học để tìm cách tấn công "kẻ giết người thầm lặng" ngay tại nguồn.

Chương trình Phát hiện và Chăm sóc bệnh nhân ung thư tuyến tụy (CASCAP) xuất phát như là một công trình nghiên cứu của Đại học Khon Kaen, nhưng đến năm ngoái thì nhận được sự ủng hộ toàn diện từ chính phủ, và được đưa vào chương trình nghị sự của Thái Lan.

Những người tham gia CASCAP tỏa ra khắp các tỉnh của Isaan để kiểm tra mức độ nhiễm sán lá gan của người dân và cảnh báo họ về những hiểm họa từ món koi pla và từ những món cá lên men khác.

Tuy nhiên, thay đổi tập quán ăn uống không phải là điều dễ dàng, nhất là ở Isaan, nơi mà tình yêu với món cá cay nồng nổi tiếng đã thấm sâu vào huyết quản của người dân.

Nghiệp chướng và món ngon

Nhiều người dân bị sốc khi biết rằng món cá yêu thích được truyền lại qua nhiều thế hệ lại là một nguy cơ chứ không phải là một món ngon tiện lợi, dễ thực hiện.

Những người khác đã quá gắn bó với sự tiện lợi của một bữa ăn trưa tiết kiệm mà họ có thể chế biến nhanh từ cá câu lên từ những cái ao cạnh thửa ruộng của họ.

"Tôi thường đến đây và chỉ cần bắt cá dưới ao lên... thật dễ dàng khi ăn sống chúng", Boonliang Konghakot, một nông dân từ tỉnh Khon Kaen, vừa nói vừa liếm môi trong khi rắc gia vị vào tô thịt cá sống băm nhuyễn. Từ khi biết về mối liên hệ giữa cá sống với ung thư, anh Boonliang chuyển sang chiên hỗn hợp đã ướp để diệt sạch ký sinh trùng, theo lời khuyên của bác sĩ.

Tuy nhiên, theo Narong và nhóm của anh, không phải ai cũng dễ dàng làm theo lời khuyên của họ.

Nhiều người dân phàn nàn rằng khi nấu chín, món koi pla sẽ có vị chua. Số khác thì nhún vai xem nhẹ những sự nguy hiểm được cảnh báo và nói rằng số phận mỗi người đã được định đoạt sẵn, suy nghĩ ở phổ biến ở đất nước Phật giáo nơi mà nghiệp chướng có thể được dùng để lý giải mọi quyết định.

Narong than thở: "Họ sẽ nói, 'Ờ, thì có rất nhiều cách để chết mà'. Nhưng tôi không thể chấp nhận kiểu trả lời đó".

Phát hiện sớm

Về việc thay đổi thói quen ăn uống, các cán bộ y tế đặt hy vọng vào thế hệ tiếp theo, khi đưa vào chương trình học mới phần dạy bằng tranh về những nguy cơ khi ăn thực phẩm sống.

Còn với những người cao tuổi, thì mục tiêu sẽ là phát hiện người bị nhiễm sán lá gan trước khi quá muộn. Narong và nhóm của anh đã tiến hành xét nghiệm nước tiểu của dân làng nhằm phát hiện sự hiện diện của ký sinh trùng. Khoảng 80% dân số Isaan đã bị nhiễm sán.

Trong suốt 4 năm qua, họ cũng đưa máy siêu âm đi khắp vùng để kiểm tra gan cho những người sống quá xa các bệnh viện công.

Thanin Wongseeda, 48 tuổi, một trong số 500 người dân ở Kalasin xếp hàng chờ siêu âm, nói: "Trước giờ tôi chưa từng kiểm tra, nhưng tôi nghĩ tôi có thể bị nhiễm vì tôi đã ăn món koi pla từ khi còn nhỏ".

Nhóm chọn ra những người có nhiều yếu tố gặp nguy cơ cao: những người trên 40 tuổi, có tiền sử ăn cá sống, và có người nhà mắc bệnh ung thư. Kết quả 1/3 số người này có những triệu chứng bất thường ở gan, và 4 người bị nghi đã bị ung thư.

Thanin là một trong những người may mắn, ông thở phào nhẹ nhõm sau khi cầm kết quả siêu âm. Ông nói với AFP: "Tôi không nghĩ là mình sẽ ăn lại món koi pla sống". Vậy còn những người hàng xóm của ông? "Họ sẽ không dễ dàng từ bỏ nó".

Tố loan