Sếp và căn bệnh 'ảo tưởng sức mạnh' có thể làm hại cả doanh nghiệp

Những nghiên cứu gần đây về tâm lý con người chỉ ra chúng ta thường xuyên mắc rất nhiều lỗi, chỉ phân tích về các dạng thiên kiến, định kiến của con người - những hầm chông vô hình luôn đợi chúng ta rơi vào và trả giá - các nhà khoa học đã tìm ra được tới hơn 170 loại lỗi khác nhau.

Khoảng 20 năm trước, hai nhà khoa học Dunning và Kruger đã giao cho những người tham gia cuộc nghiên cứu nhiều bài tập khác nhau để giải quyết như toán logic, phân tích các câu hỏi ngữ pháp hoặc đánh giá những câu chuyện đùa, sau đó họ yêu cầu từng người tự đánh giá thành tích của mình so với cả nhóm.

Mục đích là phân tích đánh giá của từng cá nhân về thành tích của họ so với nhóm (cảm giác bên trong) và so với thành tích thật (điểm thực nhận). Sau khi chấm điểm, các nhà nghiên cứu chia những người tham gia thành 4 nhóm dựa trên thành tích thực từ cao đến thấp.

Khi xem lại điểm các nhóm đạt được, ngạc nhiên thay, cả 4 nhóm gồm nhóm thực hiện tệ nhất, đều chấm mình cao hơn mức trung bình. Một ví dụ khác về cái bẫy của não này là 88% người Mỹ đều cho rằng mình lái xe giỏi hơn mức trung bình. Khi chúng ta càng tệ, chúng ta càng dễ mắc lỗi - do trình độ kém và càng ảo tưởng là chúng ta giỏi giang trong việc xử lý, nên càng không biết mình cần phải sửa gì.

"Căn bệnh" này được gọi là “ảo tưởng sức mạnh”. Ai trong chúng ta cũng bị "ảo tưởng sức mạnh" hay mắc 170 loại lỗi kia cả. Đó là cách não của chúng ta xử lý thông tin, ra quyết định, là những vết nứt vô hình của hệ thống. Chúng ta không biết chúng ta yếu, chúng ta không biết chúng ta sai, cho đến khi trả giá.

Giải pháp làm giảm căn bệnh "ảo tưởng sức mạnh" thực ra rất dễ hiểu và không quá khó thực hiện.

1. Phát triển cá nhân

Chúng ta không biết những điều chúng ta không biết. Vì thế chỉ cần làm rõ các kỹ năng của thế kỷ mới như lãnh đạo bằng thuyết phục, ảnh hưởng thay vì ra lệnh, sáng tạo đổi mới thay vì làm đi làm lại những điều cũ theo cách cũ. Chỉ cần có đọc thêm hoặc đi học một khóa học ngắn về những điều cần thiết bạn sẽ bớt ảo tưởng, bớt sai rất nhiều khi đánh giá và ra quyết định.

Do con người chúng ta có thể sai, có thể ảo tưởng về chính mình, nên cần thay đổi thái độ, sẵn sàng đón nhận phê bình xây dựng, kể cả từ cấp thấp nhất trong doanh nghiệp mình. Họ có thể đúng, ta có thể sai. Hãy đón nhận những phê bình từ người khác như những món quà họ đem lại. Họ phê bình vì họ yêu quý mình - suy nghĩ này cần được xây dựng trong tâm trí người lãnh đạo.

2. Xây dựng tinh thần đồng đội

Không chỉ là thái độ của cá nhân, bạn cần xây dựng văn hóa mà mọi người có thể nói thẳng cho nhau những gì mình nghĩ về người khác - dĩ nhiên trên mục đích xây dựng giúp đỡ cá nhân đó và phát triển tổ chức vững mạnh hơn.

Điều này khá khó khi phần lớn các cấp lãnh đạo theo văn hóa của Việt Nam và châu Á hiếm khi chịu lắng nghe lời góp ý của người khác, đặc biệt là cấp dưới. Những doanh nghiệp xây dựng được điều này sẽ cực mạnh và ít khi mắc lỗi.

Cần lưu ý là đội ngũ cũng phải được đào tạo, rèn luyện liên tục về cách quan sát, cách góp ý, thái độ đón nhận phê bình, phương thức giao tiếp hiệu quả và cả tư duy phản biện (critical thinking) để lời góp ý tăng thêm giá trị.

Bạn cần đội ngũ chân thành, cùng chung hướng, chung mục đích, tuy có thể khác nhau về các giải pháp, cách làm - xin lưu ý là càng nhiều góc nhìn, cách làm mà chung mục đích thì đội ngũ càng mạnh.

Việc góp ý, đối thoại xuyên phòng ban, xuyên cấp là thiết yếu để xây dựng một doanh nghiệp mạnh. Học từ bạn bè luôn là điều tốt. Lãnh đạo doanh nghiệp cần một đội ngũ thực sự là bạn, luôn sát cánh.

3. Tìm đồng minh

Trong cách tổ chức, bạn có thể xây dựng những cố vấn (mentor) cho từng cá nhân trong doanh nghiệp của mình. Ở cấp tập đoàn, cần thận trọng chọn lựa những siêu đồng minh, tức là những con người có tư duy rộng, sâu, có thể đem lại nhiều góc nhìn mới lạ để bạn có thể liên tục xây dựng mới, sửa cái cũ, chỉnh hệ thống để bớt sai.

4. Khách hàng

Hãy hình dung toàn bộ hệ thống của doanh nghiệp bạn, chỉ với một đối tượng là khách hàng, để có thể kết nối toàn bộ sức mạnh. Chúng ta có hàng trăm nhóm công việc (tasks), với một tương tác như tạo quảng cáo online (Facebook, Google) cũng có nhiều nhóm công việc như thiết kế quảng cáo, viết nội dung quảng cáo, lựa chọn sản phẩm đưa lên, lựa chọn kênh tương tác và tạo những tương tác tự động hay có người phụ trách tương tác cụ thể.

Tại từng nhóm công việc, từng cá nhân bạn cần phải giải quyết rất nhiều bài toán khác nhau dựa trên sự hiểu biết giới hạn của mình. Chính những lỗi vô hình, những vết nứt vô hình từ từng cá nhân (bao gồm cả những cá nhân cao cấp nhất) đã làm hệ thống của bạn kém hiệu quả.

Bạn làm được vài điều tốt nhưng vô vàn điều tệ hại sẽ kéo toàn bộ hệ thống không thể phát triển, thậm chí có nguy cơ sụp đổ. Làm sao thoát được các bẫy vô hình này, lấp được những vết nứt vô hình nằm sẵn trong đầu mỗi cá nhân? Hãy hoàn toàn tập trung vào một mục đích cuối cùng, đó là khách hàng.

Biết đâu nhờ bớt ảo tưởng, lãnh đạo doanh nghiệp có thể thành công gấp 10 thậm chí 100 lần hiện tại!

Theo Trần Xuân Hải - CEO Missionizer (từ The Leader)