Cưỡng chế thu phí BOT và cưỡng chế đất đai

Về các trạm thu phí BOT kiểu trạm Cai Lậy đặt ở vị trí không cho người đi đường sự lựa chọn dùng đường trả tiền hay dùng đường do dân chúng đóng thuế xây dựng nên, nhiều bài báo đã phân tích dựa trên các lập luận chính sau:

1) Dân chúng đóng thuế để xây dựng, bảo dưỡng quốc lộ 1 và nuôi bộ máy công chức ăn lương làm việc đó. Vậy chính phủ có bổn phận giữ cho quốc lộ 1 được an toàn, thuận lợi cho người dân sử dụng. Bất kỳ trạm thu phí nào đặt trên đường này đều không sòng phẳng, không đàng hoàng, không tử tế với dân.

2) Nếu các trạm tiếp tục tồn tại dai dẳng, lòng dân bất mãn kéo dài sẽ sinh nghi ngờ đủ thứ: nghi ngờ tính liêm chính công quyền, tính vì dân, tính hiệu quả của chính quyền... Điều này sẽ ảnh hưởng rất xấu tới sự hợp tác giữa dân chúng và chính quyền. Trong khi đó, đất nước và chính phủ đang cần tập trung công sức vào những công việc quan trọng hơn nhiều để phát triển và giữ vững chủ quyền tổ quốc...

Qua những gì chính phủ Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc đã thể hiện từ khi được thành lập, tôi có cơ sở nghĩ rằng Thủ tướng nghiêng về xóa trạm Cai Lậy và xóa các trạm có cùng tính chất. Việc xóa bỏ các trạm đó nằm trong khả năng tài chính và tổ chức thực hiện của chính phủ. Tại sao một việc đem lại lợi ích nhiều mặt cho dân và chính phủ, về mặt kỹ thuật nằm trong tầm tay, mà chính phủ chưa thể làm như đã tuyên bố?

Có thể chăng đó là dấu hiệu cho thấy sự phát triển nhanh chóng và lành mạnh đúng với tiềm năng của đất nước còn đang bị những viên đá to cản đường? Những viên đó là gì?

Các công ty đầu tư kinh doanh trạm BOT chỉ là những viên đá nhỏ. Những thế lực chống lưng cho các công ty đó là những viên đá lớn hơn! Để cho các thế lực đó hình thành, liên kết nhau thành một hệ thống tác oai tác quái tới mức lớn như vậy và trong một thời gian lâu như vậy thì rõ ràng xã hội chúng ta đang có vấn đề trầm trọng! Phải chăng đây mới là hòn đá tảng chặn đường? Có nên chăng nghĩ tới những căn nguyên sâu xa hơn như là cách tổ chức xã hội và vận hành xã hội?

Giữa lúc này, một vấn đề khác lại nổi lên: sự cưỡng chế giải tỏa đất đai. Thực ra sự cưỡng chế giải tỏa đất đai đã là một nhức nhối của xã hội Việt Nam từ lâu rồi. Rất nhiều bài báo nói về thân phận con người sau giải tỏa, những số phận bi thảm bị đẩy khỏi vùng đất do chính họ hay ông cha họ khai phá với giá đền bù rẻ mạt, và sau đó vài năm vùng đất đó có giá hàng chục, hàng trăm lần cao hơn! Người bị đuổi đi uất ức, kẻ đuổi người thì hành động nhẫn tâm! Vài năm trước báo Tuổi Trẻ đã đăng tấm hình một bà cụ nằm dưới bánh xích của chiếc xe ủi trong một vụ cưỡng chế. Không uất ức, người ta không liều mình như thế. Không nhẫn tâm, người ta không lái xe ủi tiến lên như thế!

Sự liều mình của người uất ức vì bị cưỡng chế và sự nhẫn tâm của người tiến hành cưỡng chế thể hiện sự xung đột xã hội gay gắt và rộng khắp từ Bắc tới Nam với những địa danh tiêu biểu như Hải Phòng, Thái Bình, Đắk Nông, Vĩnh Long, Đồng Tháp... Xung đột tới mức này đã là mâu thuẫn đối kháng chưa, và có đáng được “xử lý dứt điểm” chưa?

Phiên tòa ở Đắk Nông ngày 3.1.2018 kết án tử hình anh Đặng Văn Hiến, một nông dân uất ức cương quyết phản ứng lại và giết chết ba người cưỡng chế. Những người bị giết cũng chỉ là người làm thuê, hiểu biết hạn hẹp. Nhiều người cho rằng phiên tòa càng đẩy mâu thuẫn lên cao độ, có thể gây bùng nổ lớn hơn trong tương lai. Tôi thì nghĩ thêm rằng nếu dân trí đa chiều và toàn diện được chú tâm phát triển từ mấy chục năm nay thì có lẽ những sự việc như thế này có thể được ngăn chặn từ sớm hơn chăng?

Trong mối liên hệ với sự việc các trạm BOT Cai Lậy, Cần Thơ-Phụng Hiệp, Sóc Trăng... đang xảy ra cùng lúc, bài viết này xin đặt một số câu hỏi:

1) Dựng trạm BOT thu phí trên con đường do người dân đóng thuế để xây dựng và bảo dưỡng, có phải là một dạng cưỡng chế không cho người dân dùng cái họ đã và đang sở hữu một cách chính đáng không? Việc cưỡng chế này, về bản chất, có khác gì việc cưỡng chế giải tỏa đất đai được chính người dân khai phá không?

2) Trong cả hai việc cưỡng chế nói trên, sự việc, nguyên nhân, giải pháp giải quyết... có được đưa ra công khai minh bạch không? Có được đưa ra thảo luận tìm tiếng nói chung của các bên chịu ảnh hưởng không?

3) Hai việc cưỡng chế nói trên gây bất mãn lớn trong dân chúng, kéo dài quá lâu, mà vẫn chưa được giải quyết để tạo sự đồng thuận xã hội. Tôi nhớ chính sách “ngăn sông cấm chợ” trên ba mươi năm xưa, cũng là một dạng cưỡng chế kéo dài chục năm, đã cản trở sự phát triển đất nước một thời gian quá dài bất chấp lòng dân. Có giải pháp nào khiến các vụ cưỡng chế được giải quyết nhanh chóng hơn không? Cho đất nước khỏi chịu những thiệt hại tổn hao nguyên khí quốc gia một cách vô ích?

Nhưng trên nữa, có giải pháp nào khiến xã hội Việt Nam chúng ta giảm thiểu những trường hợp “cưỡng chế”? Sao cho chính quyền thực sự vì dân, chính sách nào ban ra cũng có lòng dân, ý dân trong đó nhằm phục vụ cho dân tộc và đất nước chớ không cho một nhóm lợi ích riêng nào?

Lê Học Lãnh Vân