Tranh cãi tiếp diễn khi Hàn Quốc lại đổi phiên âm kim chi sang tiếng Trung Quốc thành "Xinqi"

Gần đây nhất, một làn sóng tranh cãi đã nổ ra vào tháng 7, khi Bộ Văn hóa - Thể thao và Du lịch Hàn Quốc thông báo rằng họ đang sửa đổi hướng dẫn chính thức về "ngôn ngữ nước ngoài phù hợp" cho một số món ăn Hàn Quốc. Trong số đó có một quy định rằng “xinqi” sẽ là tên chính thức của kim chi khi được dịch và phiên âm sang tiếng Trung Quốc, thay vì từ “pao cai” (rau muối lên men) như bản hướng dẫn cũ.

Quy định này được đưa ra sau một thời gian Bộ Nông nghiệp - Thực phẩm và Nông thôn phân tích cách phát âm của khoảng 4.000 người Trung Quốc vào năm 2013, xem xét 8 phương ngữ chính của Trung Quốc, cho rằng kim chi không thể được viết sang tiếng Trung Quốc vì không có chữ cái nào đại diện cho âm “ki” hoặc “kim”. Sau khi thu thập ý kiến từ đại sứ quán và các chuyên gia, Hàn Quốc đã quyết định đề xuất "Xinqi" là từ tiếng Trung Quốc cho món kim chi.

Xinqi (辛奇) bao gồm hai chữ Hán: "Xin" có nghĩa là cay. "Qi" có nghĩa là độc đáo, hoặc tò mò. Ngoài ra, từ "Xinqi" có cách phát âm gần giống với kim chi, mang lớp nghĩa giống hương vị món ăn, vì vậy nó đã được chọn làm thuật ngữ thích hợp để diễn đạt cho món ăn kimchi của Hàn Quốc.

"Với việc sử dụng từ 'xinqi' cho Kimchi trong tiếng Trung Quốc, Bộ hy vọng “kim chi” của Hàn Quốc và “pao cai” của Trung Quốc được phân biệt rõ ràng và nhận thức về món ăn truyền thống của Hàn Quốc là kim chi sẽ được nâng cao ở Trung Quốc", thông cáo cho biết.

Hướng dẫn mới được áp dụng cho chính phủ Hàn Quốc và một số doanh nghiệp xuất khẩu. Nhưng đó chỉ là khuyến nghị dành cho các công ty tư nhân của Hàn Quốc cần dịch từ “kimchi” sang tiếng Trung. Tuy nhiên, từ ngữ mới này là khởi nguồn cho một làn sóng tranh cãi gay gắt giữa giới truyền thông và cư dân mạng của cả hai quốc gia.

Sự khác biệt giữa “kim chi” và “pao cai”

Kimchi là một thuật ngữ chung cho hơn 100 loại rau lên men ở Hàn Quốc, tuy nhiên, phổ biến nhất là món bắp cải napa lên men với gia vị, bao gồm ớt đỏ, tỏi, gừng và hải sản muối.

Các loại rau lên men khác còn được làm từ các nguyên liệu khác nhau như Chonggak kim chi (kim chi củ cải lên men) hoặc với mức độ gia vị thấp hơn như baek kim chi (kim chi bắp cải trắng không cay) cũng thuộc nhóm kim chi.

Còn Pao cai có nghĩa là "rau ngâm" trong tiếng Trung Quốc. Đó là các loại rau muối (như muối dưa cải của Việt Nam) thường được làm bằng cách ngâm các loại rau xanh khác nhau, từ cải bắp đến cà rốt, trong dung dịch nước muối, có hoặc không có gia vị. Các hũ rau sau đó được lên men ở nhiệt độ phòng.

Bởi vì chúng có một số điểm tương đồng, kim chi thường được gọi là "hanguo pao cai", có nghĩa là "rau lên men của Hàn Quốc" ở Trung Quốc.

Tranh cãi về “kim chi” và “pao cai” bắt đầu từ 2013

Đây không phải là lần đầu tiên Hàn Quốc sửa đổi từ “kim chi” cho phù hợp với tiếng Trung Quốc là "xinqi".

Vào năm 2013, Bộ Nông nghiệp, Thực phẩm và Nông thôn Hàn Quốc đã từng thực hiện cuộc vận động hành lang để có một cái tên mới nhằm đáp ứng với việc ngày càng có nhiều sản phẩm kim chi do Trung Quốc sản xuất ở thị trường nước ngoài, cũng như ở ngay thị trường nội địa của Hàn Quốc. Kể từ năm 2006, Hàn Quốc đã bị “thâm hụt” thương mai với kim chi của Trung Quốc. Trong 4 năm, từ 2007 đến năm 2011, sản phẩm kim chi từ Trung Quốc nhập khẩu sang Hàn Quốc đã tăng ít nhất gấp 10 lần.

Nhưng sau khi thông báo chính thức về tên mới được đưa ra vào năm 2013 thì đã có những tranh cãi và phản ứng dữ dội diễn ra. Cái tên “xinqi” không được ưa chuộng ở Trung Quốc, đến nỗi bản dịch cũ “pao cai” đã được phục hồi ngay sau đó.

Cùng năm đó, Hàn Quốc cũng đã thành công trong việc đưa "kimjang”- văn hóa muối kim chi trở thành Di sản Phi vật thể của UNESCO, khiến món ăn này trở thành biểu tượng văn hóa đáng tự hào của Hàn Quốc.

"Kim chi là món ăn quốc gia của Hàn Quốc, không chỉ bởi nó luôn có mặt trong các bữa ăn của người Hàn Quốc mà nó còn nổi tiếng ở tầm quốc tế. Nhiều người phương Tây vẫn không thể phân biệt gimbap với sushi, nhưng có thể nhận ra rằng kim chi từ Hàn Quốc”, Elaine Chung, một giảng viên về Nghiên cứu Trung Quốc tại Đại học Cardiff và là nhà nghiên cứu về Đông Á cho biết.

Công việc của Chung chủ yếu tập trung vào nghiên cứu văn hóa Trung Quốc và Hàn Quốc, và cô đã thực hiện nghiên cứu sâu rộng về ảnh hưởng của việc gọi kim chi là "xinqi" thay vì "pao cai" vào năm 2014. Cô nói trên CNN Travel rằng các cuộc tranh cãi đã trở nên căng thẳng hơn kể từ đó.

Tuy nhiên lần này, mức độ căng thẳng hơn và không chỉ trên “cõi mạng” của 2 quốc gia, mà trên cả truyền thông 2 nước.

Ban nhạc nổi tiếng BTS cũng bị “ném đá” vì bản dịch "kim chi" thành "pao cai"

Vào tháng 11.2020, Trung Quốc đã đạt được chứng chỉ IOS cho sản phẩm Sichuan pao cai. Trong một bài báo được đăng tải trên tờ Global Times của truyền thông nhà nước Trung Quốc, bài báo tuyên bố rằng "pao cai Tứ Xuyên đã mang tiêu chuẩn quốc tế" cho ngành công nghiệp pao cai.

"Cái gọi là "Nhà nước chủ quyền Kim chi (Pao Cai)' từ lâu chỉ tồn tại trên danh nghĩa", bài báo cho biết.

Cư dân mạng và truyền thông Hàn Quốc khi ấy tỏ ra không mấy “vui vẻ” khi gọi bản báo cáo này là nỗ lực "ăn cắp" kim chi và văn hóa Hàn Quốc. Điều này cũng làm dấy lên tâm lý và làn sóng kêu gọi “bài” văn hóa Trung Quốc ở Hàn Quốc.

Một đoạn video ghi lại cảnh một người đàn ông gần như khỏa thân ngâm mình trong một vũng cải bắp và chất lỏng màu nâu trong một nhà máy sản xuất kim chi Trung Quốc, có tiêu đề "Nhà máy kim chi đáng ghét của Trung Quốc" được chia sẻ rầm rộ trên mạng xã hội và các phương tiện truyền thông Hàn Quốc khi đó, khiến căng thẳng càng leo thang.

Chính phủ Hàn Quốc đã có những nỗ lực "xoa dịu" bằng chỉ dẫn phân biệt kim chi và pao cai. Đầu năm nay, một cuốn sách mới về kim chi đã được xuất bản bởi đơn vị quảng cáo quốc gia của Hàn Quốc, trong đó có một phần nêu bật sự khác biệt giữa pao cai và kim chi. Tuy nhiên, điều này không làm giảm căng thẳng giữa cộng đồng mạng của 2 nước, mà còn lan từ lĩnh vực ẩm thực sang du lịch, giải trí.

Tại Hàn Quốc, kế hoạch xây dựng một khu du lịch "Chinatown" ở tỉnh Gangwon đã bị hoãn lại vào tháng 4 năm nay sau khi hàng nghìn cư dân mạng đồng loạt ký vào bản kiến nghị. Trong khi đó, bộ phim truyền hình Joseon Exorcist đã bị ngưng chỉ sau 2 tập phát sóng, vì công chúng phản đối những cảnh nhân vật chính mặc trang phục kiểu Trung Quốc, uống rượu Trung Quốc và ăn đồ ăn Trung Quốc như bánh trung thu và bánh bao.

Ngay cả một chương trình có sự tham gia của các thành viên trong nhóm nhạc K-Pop BTS cũng bị cư dân mạng Hàn Quốc “ném đá” không thương tiếc hồi tháng 6 khi đã dịch kim chi thành “pao cai” trong phụ đề tiếng Trung. Điều này đã khiến nhiều cư dân mạng Hàn Quốc bức xúc. Nhiều ý kiến cho rằng bản dịch đã giúp quảng bá cho pao cai của Trung Quốc.

Naver, công cụ tìm kiếm lớn nhất của Hàn Quốc và là nền tảng trực tuyến đằng sau chương trình, giải thích rằng bản dịch tuân theo hướng dẫn dịch mới nhất do Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch Hàn Quốc.

"Chúng tôi sẽ thay đổi phụ đề có vấn đề sau khi nhận được hướng dẫn mới", một phát ngôn viên của Naver nói với Korea Herald sau vụ việc.

Khoảng một tháng sau đó, vào tháng 7, Bộ Văn hóa - Thể thao và Du lịch Hàn đã ban hành hướng dẫn mới về xinqi.

Công cụ dịch thuật của Naver sau đó đã sửa lại bản dịch tiếng Trung của kim chi thành xinqi. Trên trang web tiếng Trung của thương hiệu thực phẩm Hàn Quốc Bibigo toàn cầu, trang sản phẩm kim chi cũng được dịch là xinqi.

Lần thay đổi này liệu có khác?

Trên mạng xã hội Weibo của Trung Quốc, các bình luận về cái tên mới “xinqi” hầu hết đều mang tính tiêu cực. Một số từ chối sử dụng thuật ngữ này và nói rằng kim chi là món ăn cũng từ món pao cai của Trung Quốc mà ra. Một số khác cho rằng, họ nhận ra sự khác biệt nhưng không thích bản hướng dẫn mới này.

"Tôi không hiểu tại sao chúng tôi phải trả lời bản dịch 'xinqi' do người Hàn Quốc đề xuất. Ngôn ngữ không nên phát triển theo thói quen của người dùng sao?", một người dùng chia sẻ.

Nhà nghiên cứu về Đông Á Elaine Chung lưu ý rằng nỗ lực đổi tên đã thất bại vào năm 2013 vì hầu hết những người nói tiếng Trung Quốc không sử dụng thuật ngữ này.

Chung nói rằng: “Rất khó để thuyết phục mọi người sử dụng một ký hiệu trống để thay thế một thuật ngữ mà họ đã sử dụng trong nhiều năm”.

Ngoài ra, tên “xinqi” có thể không được công nhận hợp pháp ở Trung Quốc.

Văn bản do chính phủ Hàn Quốc ban hành kêu gọi các công ty Hàn Quốc xuất khẩu kim chi sang Trung Quốc cũng phải thận trọng, vì luật pháp Trung Quốc quy định rằng, các công ty phải sử dụng những cái tên quen thuộc với người tiêu dùng Trung Quốc. Điều đó có nghĩa là các doanh nghiệp khó sử dụng riêng thuật ngữ "xinqi" để mô tả kim chi; họ vẫn cần phải gắn nhãn nó là “pao cai”.

"Cũng có ý kiến cho rằng Hàn Quốc đang chiếm dụng văn hóa truyền thống của riêng mình đối với người Trung Quốc, vì cách phát âm xinqi khá khác so với kim chi. Có ý kiến cho rằng vì Kim chi (theo cách phát âm của Hàn Quốc) đã được quốc tế công nhận, nên chính phủ không nên làm như vậy”, Chung nói.

Kim Byeong-gi, một giáo sư đã nghỉ hưu tại Đại học Quốc gia Jeonbuk của Hàn Quốc, đã viết trên tờ Korea Joongang Daily rằng cái tên mới là "hoàn toàn vô lý".

"Thật là một sai lầm khi chính phủ Hàn Quốc tự ý nghĩ ra một thuật ngữ kỳ lạ - xinqi - để quảng cáo kim chi và phân biệt nó với món pao cai của Trung Quốc", Kim bày tỏ ý kiến.

Với những tranh cãi “xuyên quốc gia” và không chấp nhận thuật ngữ mới, liệu nỗ lực đổi tên Trung Quốc mới nhất của món kim chi xứ Hàn có thành công hơn hay không? Tuy nhiên, như Chung nói, "cuộc chiến văn hóa đại chúng đang diễn ra sẽ chẳng có tác dụng gì đối với một món ăn nổi tiếng”.

Nhật Hạ