Anh nhận được nhiều vắc xin Pfizer gấp 9–25 lần các nước nghèo, COVAX đại tu phương pháp phân bổ

Các quốc gia nghèo hơn khác cũng nhận được ít mũi tiêm hơn Anh. Rwanda và Togo mỗi nước được phân bổ khoảng 100.000 liều vắc xin Pfizer, còn Libya gần 55.000 liều.

Việc phân bổ được thúc đẩy bởi phương pháp luận bởi COVAX, chương trình do Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), Liên minh Đổi mới Sáng tạo Sẵn sàng cho Dịch bệnh (CEPI) và Liên minh Toàn cầu về Vắc xin và Tiêm chủng (Gavi) đồng dẫn đầu, đảm bảo khả năng tiếp cận công bằng trên toàn cầu với vắc-xin COVID-19.

Kể từ tháng 1, COVAX đã phân bổ phần lớn vắc xin cho các thành viên theo quy mô dân số, bất chấp tỷ lệ tiêm chủng của họ là bao nhiêu.

Điều này khiến một số nước giàu, vốn đã có nhiều loại vắc xin thông qua các thỏa thuận riêng với các công ty dược phẩm, đủ điều kiện nhận từ COVAX cùng các nước không có vắc xin.

6 tháng sau, COVAX đang có kế hoạch đại tu phương pháp phân bổ để đảm bảo tính đến tỷ lệ dân số đã tiêm vắc xin của một quốc gia, gồm cả những mũi tiêm được mua trực tiếp từ các nhà sản xuất thuốc, theo tài liệu nội bộ của Gavi mà Reuters thấy.

Đề xuất sẽ được thảo luận tại cuộc họp hội đồng quản trị Gavi ngày 28.9 và thay đổi có thể được ban hành vào quý 4/2021, tài liệu cho biết.

Đại dịch COVID-19 đã đưa ra một thách thức gần như chưa từng có và các tổ chức lớn như WHO, Trung tâm Kiểm soát Dịch bệnh Mỹ đôi khi phải vật lộn để giữ nhịp độ cũng như chuyển hướng khi có dữ liệu mới.

Trước câu hỏi vì sao tỷ lệ bao phủ vắc xin không được sử dụng sớm hơn như một thước đo, Bruce Aylward, quan chức cấp cao của WHO và COVAX, nói với Reuters rằng các điều khoản phân bổ không thể thay đổi nếu không có sự đồng ý của hơn 140 quốc gia thành viên COVAX, dù ông không nói rõ về quá trình đạt được sự đồng thuận.

Ông Bruce Aylward nói thêm rằng dữ liệu cứng về hiệu quả của vắc xin, vốn đã củng cố trường hợp thay đổi, hiện đã có sẵn.

"Điều trở nên thú vị bây giờ, chỉ trong vài tháng qua, là sự khác biệt giữa các trường hợp mắc COVID-19 và tử vong do kết quả từ mức độ bao phủ tiêm vắc xin. Chúng tôi đang biết rằng chỉ số tốt nhất ngăn nguy cơ tử vong là mức độ bao phủ tiêm vắc xin toàn bộ", ông nói.

Nhìn chung, Anh sẽ là nhà tài trợ lớn về tiền và vắc xin cho COVAX. Cụ thể hơn, Anh đã đầu tư 71 triệu bảng Anh (97 triệu USD) vào COVAX, về lý thuyết cho phép họ mua tới 27 triệu liều, cộng với việc bắt đầu tặng lên đến 9 triệu liều vào mùa hè này, một số thông qua COVAX.

Tuy nhiên đã có một sự bất bình đẳng do giàu có trước khi vắc xin xuất xưởng, với các chính phủ Anh, Mỹ, Canada, các nước EU và nhiều hơn nữa, nhiều người trong số họ là thành viên COVAX, đảm bảo riêng biệt nguồn cung lớn bên ngoài chương trình.

Vào tháng 6, COVAX đã thu hẹp lại tham vọng ban đầu của mình là hoạt động như một công ty phân phối vắc xin cho thế giới để chỉ tập trung vào các quốc gia được cho là cần thiết nhất. Song trong nhóm đó vẫn được chỉ định phân bổ vắc xin theo quy mô dân số, thay vì độ bao phủ tiêm chủng của họ.

Kể từ khi thành lập cách đây 15 tháng, COVAX đã gặp trở ngại bởi tình trạng thiếu vắc xin, nguyên nhân ban đầu là do các nước giàu tích trữ liều lượng. Sau đó, nguồn cung bị ảnh hưởng bởi các vấn đề của các nhà sản xuất vắc xin trong việc hạn chế tăng sản xuất và xuất khẩu ở Ấn Độ, nơi đã giao nhiều trong số 240 triệu liều vắc xin AstraZeneca mà COVAX đã phân bổ vào cuối tháng 2.

Những vấn đề này đã làm giảm khả năng cung cấp của COVAX cho các nước nghèo hơn. Đến nay, COVAX đã phân bổ khoảng 300 triệu liều đến hơn 140 quốc gia, còn xa mục tiêu ban đầu là 2 tỉ liều vào cuối năm nay, hiện cắt giảm xuống còn 1,4 tỉ.

Bất cập trong phân bổ lô vắc xin Pfizer lớn đầu tiên

Việc phân bổ vắc xin Pfizer vào ngày 15.3, trong số khoảng 50 quốc gia, cho thấy sự yếu kém trong phương pháp luận của COVAX.

Theo tài liệu từ WHO, lô 14,1 triệu liều là đợt phân bổ đáng kể đầu tiên của COVAX với vắc xin Pfizer, sau khi một lô nhỏ ban đầu gồm 1,2 triệu mũi được chia cho 18 quốc gia cuối tháng 1.

Thời điểm đó, nhiều nước vẫn chưa bắt đầu chiến dịch tiêm chủng, phần lớn là do thiếu vắc xin. Ngay cả các quốc gia thuộc Liên minh châu Âu cũng đang vật lộn với nguồn cung hạn chế. Thế nhưng, đợt tiêm chủng của Anh đã thành công khi đó và đã chích ít nhất một liều cho 40% dân số.

Cùng với Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất (UAE) và Israel, Anh dẫn đầu bảng xếp hạng toàn cầu về liều lượng vắc xin được sử dụng tỷ lệ thuận với dân số, theo số liệu và ước tính từ trang One World in Data.

Anh vẫn nằm trong số những nước hưởng lợi hàng đầu từ việc phân bổ, với 539.000 liều vắc xin Pfizer, mà Gavi cho biết đã được chuyển giao vào cuối tháng 6. Chỉ có 7 quốc gia được phân bổ nhiều hơn Anh, trong đó Brazil, Mexico và Philippines. UAE được giao khoảng 200.000 liều vắc xin Pfizer.

Chính phủ Anh xác nhận đã nhận được khoảng nửa triệu liều vắc xin COVID-19 từ COVAX mà họ sử dụng trong nước, nhưng từ chối nêu rõ ngày giao hàng.

Các quốc gia phát triển khác đã đầu tư vào COVAX nhưng một số nước hạn chế chia sẻ vắc xin vì họ có thể dựa vào hàng triệu liều từ các thỏa thuận song phương với các nhà sản xuất thuốc.

Ông Gavi cho biết UAE đã thông qua việc phân bổ vắc xin vào tháng 3.

Không có tủ đông lạnh, không có vắc xin Pfizer

Việc phân bổ cũng nhấn mạnh một động lực khác của việc tiếp cận không bình đẳng, cụ thể là vắc xin Pfizer dựa trên công nghệ mRNA: Khả năng của một quốc gia trong việc xử lý các vắc xin cần được vận chuyển và bảo quản ở nhiệt độ khoảng âm 70 độ C.

Trên thực tế, chỉ có khoảng 50 nước - từ Anh, Brazil đến Angola và Bolivia - có thể được đưa vào phân bổ vắc xin Pfizer vì được COVAX cho là sở hữu thiết bị dây chuyền siêu lạnh theo yêu cầu. Điều đó đã loại trừ nhiều nước đang phát triển nhận vắc xin Pfizer.

"Một số ít quốc gia được coi là sẵn sàng nhận liều Pfizer", phát ngôn viên của Gavi cho biết, khi được yêu cầu giải thích lý do tại sao Anh và UAE lại nằm trong số những người nhận được chỉ định đầu tiên.

Ban đầu Gavi không coi việc đầu tư vào thiết bị dây chuyền siêu lạnh cần thiết cho vắc xin mRNA là một ưu tiên vì họ ưa chuộng các loại vắc xin rẻ hơn và dễ sử dụng hơn như của AstraZeneca. Đây là loại vắc xin này không yêu cầu bảo quản ở nhiệt độ quá khắc nghiệt như vậy.

Các quan chức của Gavi và WHO nói rằng điều này phù hợp với yêu cầu của các quốc gia nghèo hơn.

Trên thực tế, 240 triệu liều vắc xin AstraZeneca đã được phân bổ cho một nhóm rộng lớn hơn 140 quốc gia vào tháng 2 dù hạn chế xuất khẩu ở Ấn Độ, nơi sản xuất vắc xin lớn nhất thế giới.

Heather Ignatius, Giám đốc điều hành Advocacy at Path, tổ chức y tế toàn cầu phi lợi nhuận, cho hay: “Chuẩn bị chuỗi cung ứng siêu lạnh là một công việc đầy rủi ro”, lưu ý rằng nếu không có sự chắc chắn về việc giao hàng thì sẽ chẳng có ý nghĩa gì nếu đầu tư vào những chiếc tủ đông đắt tiền.

Tuy nhiên, Gavi đã thay đổi hướng đầu tư vào dây chuyền siêu lạnh vào tháng 6 khi Mỹ cam kết tài trợ hàng trăm triệu vắc xin Pfizer cho COVAX.

Cuối tháng đó, Gavi quyết định chi tới 25 triệu USD cho các tủ đông lạnh cần thiết để bảo quản vắc xin. Một phát ngôn viên của Gavi hé lộ thông tin này với Reuters. Số tiền bắt đầu được chi vào tháng 8, theo một quan chức quen thuộc với vấn đề này.

Người phát ngôn của Gavi cho biết tổ chức này đang đặt mục tiêu cung cấp tủ đông lạnh cho khoảng 50 quốc gia nghèo hơn thông qua UNICEF, đơn vị phụ trách hậu cần của COVAX.

Sơn Vân