Moderna chạy đua vì lợi nhuận, nhiều nước khó tiếp cận vắc xin COVID-19 và mua giá cao hơn Mỹ

Sau khi phát triển một loại vắc xin COVID-19 đột phá với sự hỗ trợ tài chính và khoa học của chính phủ Mỹ, Moderna đã vận chuyển lượng lớn liều lượng của mình đến các nước giàu có, hơn bất kỳ nhà sản xuất vắc xin nào khác, theo Airfinity (công ty dữ liệu theo dõi các lô hàng vắc xin).

Gần 1 triệu liều vắc xin COVID-19 của Moderna đã đến các nước mà Ngân hàng Thế giới xếp vào loại có thu nhập thấp. Ngược lại, 8,4 triệu liều vắc xin COVID-19 của Pfizer và khoảng 25 triệu liều Johnson & Johnson (tiêm 1 mũi) đã được chuyển đến các nước đó.

Trong số ít các nước có thu nhập trung bình đã đạt được thỏa thuận mua vắc xin COVID-19 của Moderna, hầu hết vẫn chưa nhận được bất kỳ liều thuốc nào và ít nhất ba quốc gia đã phải trả nhiều hơn Mỹ hoặc Liên minh châu Âu (EU) đã làm, theo các quan chức chính phủ các nước đó. Thái Lan và Colombia đang phải trả khoản tiền cao hơn. Botswana vẫn chưa nhận được vắc xin. Tunisia không thể liên lạc được với Moderna.

Không giống Pfizer, Johnson & Johnson và AstraZeneca, những công ty có danh mục thuốc và các sản phẩm khác đa dạng, Moderna chỉ bán vắc xin COVID-19. Tương lai của công ty công nghệ sinh học có trụ sở ở bang Massachusetts (Mỹ) phụ thuộc vào thành công thương mại của vắc xin COVID-19.

Tiến sĩ Tom Frieden, cựu lãnh đạo Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Mỹ (CDC), cho biết: “Họ đang hành xử như thể hoàn toàn không có trách nhiệm ngoài việc tối đa hóa lợi tức đầu tư”.

Các lãnh đạo của Moderna nói rằng hãng đang làm tất cả những gì có thể để tạo ra nhiều liều lượng vắc xin COVID-19 càng nhanh càng tốt nhưng năng lực sản xuất của họ vẫn còn hạn chế. Tất cả liều lượng vắc xin COVID-19 mà Moderna sản xuất trong năm nay đang đáp ứng các đơn đặt hàng hiện có từ các chính phủ như EU.

Chính quyền Biden ngày càng thất vọng với Moderna vì không cung cấp vắc xin COVID-19 của mình cho các nước nghèo hơn, hai quan chức chính quyền cấp cao cho biết.

Chính quyền Biden đã thúc ép các lãnh đạo Moderna tăng sản lượng tại các nhà máy ở Mỹ và cấp phép công nghệ của hãng này cho các nhà sản xuất nước ngoài có thể tạo ra vắc xin cho thị trường quốc tế.

Moderna đang cố gắng bảo vệ mình trước những cáo buộc rằng họ đang đặt ưu tiên vắc xin COVID-19 cho nước giàu.

Hôm 8.10, sau khi tờ The New York Times gửi câu hỏi chi tiết về việc một số nước nghèo được tiếp cận với vắc xin của Moderna như thế nào, công ty đã thông báo rằng họ đang đầu tư tăng sản lượng để có thể cung cấp 1 tỉ liều cho các quốc gia có thu nhập thấp vào 2022. Tuần trước, Moderna cũng thông báo sẽ mở một nhà máy ở châu Phi nhưng không hé lộ cụ thể là khi nào.

Các lãnh đạo Moderna đã nói chuyện với chính quyền Biden về việc bán vắc xin COVID-19 giá rẻ cho chính phủ liên bang để tặng cho các nước nghèo hơn, như Pfizer đã đồng ý, theo hai quan chức cấp cao. Các cuộc đàm phán đang tiếp tục.

Trong cuộc phỏng vấn hôm 8.10, Giám đốc điều hành Moderna - Stéphane Bancel nói rằng “thật đáng buồn” rằng vắc xin của hãng đã không đến được với nhiều người hơn ở các nước nghèo hơn nhưng tình hình nằm ngoài tầm kiểm soát của ông.

Ông Stéphane Bancel nói rằng Moderna đã cố gắng và thất bại vào năm ngoái trong việc kêu gọi các chính phủ rót tiền để mở rộng năng lực sản xuất ít ỏi của công ty.

Ngoài ra, ông Stéphane Bancel cho biết Moderna quyết định tính phí bao nhiêu dựa trên các yếu tố bao gồm số lượng liều lượng được đặt và mức độ giàu có của một quốc gia.

Người phát ngôn của Moderna phản bác lại tính toán của Airfinity rằng công ty chỉ cung cấp 900.000 liều vắc xin COVID-19 cho các nước thu nhập thấp, nhưng không đưa ra con số thay thế.

Gần một năm sau khi các nước phương Tây bắt đầu chạy nước rút để tiêm vắc xin COVID-19 cho người dân của họ, trọng tâm trong những tháng gần đây đã chuyển sang tình trạng thiếu vắc xin trầm trọng ở nhiều nơi trên thế giới. Hàng chục quốc gia nghèo hơn, chủ yếu ở châu Phi và Trung Đông, chỉ mới tiêm vắc xin COVID-19 cho ít hơn 10% dân số của họ tính đến ngày 30.9.

Vào tháng 8.2021, Johnson & Johnson đã phải đối mặt với sự khiển trách từ Tổng giám đốc Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) và các nhà hoạt động y tế cộng đồng sau khi tờ The New York Times đưa tin rằng liều lượng vắc xin COVID-19 được sản xuất ở Nam Phi đã xuất khẩu sang các nước giàu có hơn.

Các quan chức chính quyền Biden đặc biệt thất vọng với những gì họ cho là thiếu hợp tác của Moderna, bởi chính phủ Mỹ đã cung cấp cho công ty sự hỗ trợ quan trọng.

Các nhà khoa học tại Viện Y tế Quốc gia Mỹ đã làm việc với Moderna để phát triển vắc xin COVID-19. Mỹ đã đầu tư 1,3 tỉ USD cho các thử nghiệm lâm sàng và các nghiên cứu khác. Vào tháng 8.2020, chính phủ Mỹ đã đồng ý đặt hàng trước 1,5 tỉ USD tiền mua vắc xin COVID-19, đảm bảo rằng Moderna sẽ có thị trường cho những gì là một sản phẩm chưa được kiểm chứng.

Các thử nghiệm lâm sàng vào năm ngoái cho thấy vắc xin COVID-19 của Moderna và Pfizer có hiệu quả tương tự nhau. Thế nhưng, các nghiên cứu gần đây hơn cho thấy vắc xin Moderna có hiệu quả vượt trội hơn, cung cấp sự bảo vệ lâu dài hơn và dễ dàng hơn để vận chuyển, lưu trữ.

Karen Andersen, nhà phân tích trong ngành của Morningstar (công ty dịch vụ tài chính Mỹ), cho biết “vắc xin COVID-19 của Moderna về cơ bản là vắc xin cao cấp".

“Họ đang ở một vị trí mà có lẽ họ không cần phải hy sinh quá nhiều vào việc định giá trong rất nhiều giao dịch này”, Karen Andersen nhận định.

Có rất ít thông tin công khai về các giao dịch mà Moderna đã thực hiện với các chính phủ riêng lẻ. Trong số 22 quốc gia, cộng với EU, mà Moderna và các nhà phân phối của nó đã báo cáo bán vắc xin COVID-19, không nước nào có thu nhập thấp và chỉ Philippines được xếp vào nhóm thu nhập trung bình thấp (6 nước thu nhập trên trung bình).

Để so sánh, Pfizer cho biết đã đồng ý bán vắc xin với giá chiết khấu cho 12 quốc gia có thu nhập trên trung bình, 5 chính phủ có thu nhập thấp hơn và một nước nghèo là Rwanda. Ví dụ, Tunisia đang trả khoảng 7 USD cho mỗi liều vắc xin COVID-19 của Pfizer.

Chỉ một số ít chính phủ tiết lộ số tiền phải trả cho các liều vắc xin COVID-19 của Moderna. Mỹ đã trả 15 - 16,5 USD cho mỗi mũi tiêm, trên 1,3 tỉ USD mà chính phủ đã cấp cho Moderna để phát triển vắc xin của mình. EU đã trả 22,6 - 25,5 USD cho mỗi liều vắc xin COVID-19 của Moderna.

Được Ngân hàng Thế giới xếp vào nhóm các quốc gia có thu nhập trên trung bình, Botswana, Thái Lan và Colombia cho biết đang trả 27 - 30 USD cho mỗi liều vắc xin Moderna.

Sự thiếu minh bạch về số tiền mà các chính phủ khác đang trả đã đặt các nước tương đối nghèo vào thế yếu khi thương lượng với Moderna. Họ đang “đàm phán hoàn toàn trong bóng tối,” Kate Elder, người tư vấn cho Tổ chức Bác sĩ Không Biên giới về chính sách vắc xin, cho biết.

Trong một số trường hợp, Moderna đã đề nghị cung cấp vắc xin COVID-19 cho các nước nghèo hơn với giá tương đối thấp, nhưng chỉ sau khi đã hoàn thành đơn đặt hàng với các quốc gia khác.

Vào tháng 5, Moderna đã cung cấp vắc xin COVID-19 cho Liên minh châu Phi (UA) với giá khoảng 10 USD mỗi liều, theo một quan chức của khối tham gia vào các cuộc thảo luận. Song, vắc xin COVID-19 sẽ không có sẵn cho đến năm sau, khiến các cuộc đàm phán đổ vỡ, theo hai quan chức UA.

Tiến sĩ Ayoade Alakija, người giúp điều hành chương trình phân phối vắc xin của UA nhưng không tham gia vào các cuộc thảo luận mua sắm, nói thái độ của Moderna là: “Chúng tôi đến đây để kiếm tiền. Chúng tôi đã tình cờ gặp một điều tốt và chúng tôi thậm chí không cố gắng giả vờ rằng đang cố gắng cứu thế giới".

Vắc xin COVID-19 đã mang lại nhiều biến đổi cho Moderna và các nhà lãnh đạo của công ty này. Moderna hy vọng vắc xin của mình sẽ tạo ra doanh thu ít nhất 20 tỉ USD trong năm nay, điều này sẽ khiến nó trở thành một trong những sản phẩm y tế sinh lợi nhất trong lịch sử.

Karen Andersen dự đoán rằng lợi nhuận của Moderna về vắc xin COVID-19 này có thể lên tới 14 tỉ USD. Năm 2019, Moderna báo cáo tổng doanh thu là 60 triệu USD.

Giá trị thị trường của Moderna đã tăng gần gấp ba trong năm nay lên hơn 120 tỉ USD. Hai trong số những người sáng lập Moderna, đồng thời là một nhà đầu tư ban đầu, trong tháng này đã lọt vào danh sách 400 người giàu nhất Mỹ của tạp chí Forbes.

Khi vi rút SARS-CoV-2 lây lan vào đầu năm 2020, Moderna đã chạy đua để thiết kế vắc xin của mình - sử dụng công nghệ mới mRNA - và lên kế hoạch cho một nghiên cứu an toàn. Để sản xuất các liều vắc xin COVID-19 thử nghiệm đó, Moderna đã nhận được 900.000 USD từ Liên Minh Vì Đổi mới về chuẩn bị bệnh dịch (CEPI).

CEPI cho biết Moderna đã đồng ý với “các nguyên tắc truy cập công bằng”. Điều đó có nghĩa là vắc xin sẽ “lần đầu tiên có sẵn cho người dân khi nào và ở đâu chúng cần thiết với giá cả phải chăng cho những người có nguy cơ, đặc biệt là các nước có thu nhập thấp và trung bình hoặc các đơn vị thuộc khu vực công mua sắm thay mặt cho họ", theo CEPI.

Tháng 5.2021, Moderna đã đồng ý cung cấp tới 34 triệu liều vắc xin COVID-19 trong năm nay cũng như lên tới 466 triệu liều vào năm 2022 cho COVAX, chương trình do Liên Hợp Quốc hỗ trợ đang gặp khó khăn để tiêm chủng cho người nghèo trên thế giới. Theo người phát ngôn của COVAX, Moderna vẫn chưa xuất xưởng bất kỳ liều vắc xin COVID-19 nào trong số đó, dù COVAX đã phân phối hàng chục triệu liều Moderna do Mỹ tặng.

Ông Stéphane Bancel nói sẽ có nhiều liều vắc xin COVID-19 của Moderna hơn nữa sẽ được chuyển đến COVAX trong năm nay nếu hai bên đạt được thỏa thuận cung cấp vào 2020. Aurélia Nguyen, một quan chức của COVAX, đã phủ nhận điều đó và nói rằng: “Chúng tôi đã sớm nhận ra rằng điều tốt nhất chúng tôi có thể mong đợi là liều lượng vắc xin COVID-19 tối thiểu vào năm 2021”.

Cuối năm ngoái, chính phủ Tunisia đã hy vọng đặt mua được vắc xin COVID-19 của Moderna. Tiến sĩ Hechmi Louzir, người lãnh đạo các nỗ lực mua sắm vắc xin của Tunisia, không biết làm thế nào để liên hệ với Moderna để bắt đầu các cuộc đàm phán và đã yêu cầu Đại sứ quán Mỹ tại Tunisia giúp đỡ. Các quan chức Đại sứ quán Mỹ tại Tunisia đã liên lạc với Moderna, nhưng không có gì xảy ra.

“Chúng tôi rất quan tâm đến Moderna. Chúng tôi đã cố gắng", ông Hechmi Louzir nói.

Tại Thái Lan, nơi có khoảng 32% người dân được tiêm vắc xin COVID-19 đầy đủ. Một người phát ngôn của chính phủ cho biết Thái Lan đã trả cho Moderna khoảng 28 USD mỗi liều vắc xin COVID-19 cho 1 triệu mũi tiêm được chỉ định cho những người dễ bị tổn thương. Việc giao vắc xin từ đơn đặt hàng đó sẽ bắt đầu vào năm sau.

Tại Botswana, Bộ trưởng y tế nói với Quốc hội vào tháng 7 rằng chính phủ đã đặt hàng 500.000 liều vắc xin COVID-19 từ Moderna với giá gần 29 USD/liều, đủ để tiêm chủng đầy đủ cho khoảng 10% dân số. Con số đó sẽ tăng gần gấp đôi số người Botswana được tiêm vắc xin COVID-19 đầy đủ.

Một phát ngôn viên của Bộ Y tế Botswana nói rằng vắc xin COVID-19 của Moderna dự kiến ​​sẽ bắt đầu đến vào tháng 8 nhưng chưa có liều nào đến.

Colombia đã đặt hàng 10 triệu liều vắc xin COVID-19 từ Moderna. Theo tài liệu của Bộ Tài chính Colombia, chính phủ đã cho khoảng 30 USD cho mỗi liều vắc xin COVID-19 của Moderna, một mức giá có thể bao gồm chi phí vận chuyển và hậu cần khác. Bộ trưởng Y tế Colombia, Tiến sĩ Fernando Ruiz, cho biết vắc xin của Moderna là đắt nhất trong số các mũi tiêm COVID-19 mà Colombia đã đặt hàng.

Ông Fernando Ruiz cho biết đã có sự chậm trễ ban đầu. Những đợt giao vắc xin COVID-19 của Moderna đầu tiên dự kiến ​​vào đầu tháng 6 nhưng vào tháng 8 mới đến. Khoảng 2,3 triệu liều vắc xin Moderna khác đã đến vào 8.10.

Vắc xin Moderna chống lại biến chủng Delta tốt nhất

Báo cáo của CDC đưa ra một số lý do giải thích tại sao vắc xin Moderna dường như mang lại hiệu quả ngăn ngừa cao các ca bệnh phải nhập viện. Thứ nhất, vắc xin Moderna chứa liều mRNA cao hơn Pfizer (100 microgam mRNA so với 30 microgam). Điều này có thể giải thích tại sao vắc xin của Moderna tạo ra kháng thể cao hơn của Pfizer từ 2 – 6 tuần sau khi tiêm.

Hai liều vắc xin Moderna cũng được tiêm cách nhau 4 tuần, cho phép nhiều thời gian hơn để tạo ra kháng thể. Hai liều vắc xin Pfizer được cách nhau 3 tuần.

Một nghiên cứu gần đây của Anh vẫn đang chờ sự đánh giá cho thấy vắc xin Pfizer có thể hoạt động tốt hơn với khoảng thời gian giữa hai liều kéo dài lâu hơn. Pfizer dường như tạo ra nhiều kháng thể hơn khi hai mũi được tiêm cách nhau từ 6 - 14 tuần so với cách nhau 3 – 4 tuần.

Các nhà nghiên cứu khác cũng gợi ý rằng vắc xin của Moderna cũng có hiệu quả cao trong việc ngăn ngừa nhiễm biến chủng Delta.

Một nghiên cứu vào tháng 8 từ Phòng khám Mayo chưa được đánh giá đã phát hiện ra rằng vắc xin của Moderna đã giảm 86% nguy cơ nhiễm vi rút SARS-CoV-2 ở bang Minnesota, Mỹ từ tháng 1 đến tháng 7.

Vào tháng 7, khi biến thể Delta chiếm hơn 70% số ca mắc COVID-19 ở Minnesota, mức bảo vệ đó đã giảm xuống còn 76%, mức giảm nhỏ so với Pfizer.

Vắc xin Pfizer đã giảm 76% nguy cơ nhiễm vi rút SARS-CoV-2 từ tháng 1 đến tháng 7, nhưng sau đó mức bảo vệ giảm xuống còn 42%.

Sơn Vân