Phòng ngừa sỏi niệu tái phát bằng xét nghiệm phân chất sỏi

Ngày nay, bên cạnh việc phát triển các phương pháp lấy sỏi tiên tiến, việc triển khai xét nghiệm phân chất sỏi giúp bác sĩ đưa ra quyết định điều trị và chiến lược hình thành sỏi về sau cho người bệnh tại các trung tâm niệu khoa lớn tại Việt Nam.

Lựa chọn phương pháp điều trị phù hợp

Việt Nam là quốc gia nằm trong vành đai sỏi của thế giới và được xếp vào nhóm có tỷ lệ sỏi tiết niệu cao nhất thế giới. Điều trị sỏi chiếm khoảng 40-60% số bệnh nhân điều trị trong khoa tiết niệu.

Theo TS.BS Đỗ Anh Toàn - Trưởng khoa Tiết niệu, Bệnh viện Bình Dân TP.HCM, nếu phát hiện sỏi dạng hợp chất canxi oxalate monohydrate và brushite, những loại sỏi cứng và khó bị tán vỡ bằng kỹ thuật tán sỏi ngoài cơ thể, thì nếu cần điều trị tiếp theo, các bác sĩ có thể chọn phương pháp điều trị khác như nội soi lấy sỏi qua da hoặc nội soi niệu quản - bể thận ngược dòng và dùng laser bắn vỡ sỏi.

Nếu phát hiện sỏi dạng axit uric, loại sỏi vốn hình thành trong nước tiểu có tính axit, thì kiềm hóa nước tiểu có thể hòa tan sỏi này và ngăn ngừa sỏi mới hình thành. Bác sĩ sẽ hướng dẫn cho người bệnh, bao gồm tầm soát luôn các bệnh lý kèm theo. Nếu phát hiện sỏi canxi phosphate, loại sỏi hình thành trong nước tiểu có tính kiềm, thì tăng pH nước tiểu sẽ làm tăng khả năng kết tủa canxi phosphate.

Sự hiện diện của một số loại tinh thể có thể gợi ý sự tồn tại của một bệnh tiềm ẩn. Chẳng hạn sỏi canxi phosphate thường gặp ở người bệnh cường tuyến cận giáp nguyên phát và nhiễm toan ống thận xa, sỏi struvite hình thành khi có nhiễm trùng đường tiết niệu trên. Sỏi axit uric phổ biến hơn ở những người đái tháo đường, gout, béo phì.

Chọn chiến lược phòng ngừa sỏi niệu tái phát

Đối với sỏi axit uric, bác sĩ Toàn cho biết loại sỏi này gặp ở 10-20% người mắc sỏi niệu và có nguy cơ tái phát cao. Người bệnh được tư vấn giảm dùng các thực phẩm giàu đạm, purin như: thịt bò, các loại thịt mỡ, nội tạng động vật, trứng cá, cá cơm, cá mòi, tôm, tép, nấm, bia… Những người này gặp các bệnh về chuyển hóa, kháng insulin, hội chứng ly giải khối u, bệnh gout hoặc do một số loại thuốc. Ngoài việc tư vấn chế độ ăn uống phù hợp, người bệnh còn được tư vấn dùng thuốc để kiềm hóa nước tiểu.

Đối với sỏi canxi oxalate, loại sỏi này thường gặp ở 30-60% người mắc sỏi niệu, thường có liên quan tới tăng canxi niệu, tăng oxalate máu, tăng uric niệu, giảm magie niệu và giảm citrate niệu. Người bệnh không nên ăn nhiều các thực phẩm giàu oxalate như: dâu tây, mâm xôi, nho, kiwi, cam, mận, đậu bắp, củ cải, cà tím, khoai lang, bí, cà chua, cà rốt.

Người bệnh cần tránh ăn nhiều các loại đậu, hạnh nhân, hạt điều, đậu phộng, thức uống pha rượu mạnh với hoa quả, nước trái cây (trừ nước chanh) cũng có hàm lượng oxalate cao. Người bị sỏi canxi oxalat có thể dùng các sản phẩm từ sữa, chuối, dưa lưới, xà lách, cải thìa, súp lơ, đu đủ, ớt chuông.

Người bệnh có sỏi canxi oxalate cũng lưu ý bổ sung canxi đầy đủ. Canxi sẽ kết hợp với oxalate trước khi đến thận, làm giảm nguy cơ hình thành sỏi thận. Do đó, nếu chế độ ăn thiếu canxi khiến lượng oxalate đến thận nhiều hơn thì sẽ tăng nguy cơ hình thành sỏi thận.

Các nghiên cứu cũng cho thấy thay vì kiêng các thực phẩm chứa nhiều oxalate trong chế độ ăn mỗi ngày, người bệnh có thể ăn thức ăn giàu canxi kèm với thức ăn giàu oxalate. Vì vậy, quan niệm kiêng thực phẩm giàu canxi là chưa chính xác và có thể tăng nguy cơ mắc sỏi thận.

Theo bác sĩ Toàn, việc phòng ngừa sỏi niệu không quá khó. Mọi người nên thực hiện để có lối sống lành mạnh, tăng cường sức khỏe. Đặc biệt, cần chú ý việc bổ sung canxi, một khoáng chất lâu nay vẫn bị nhiều người sỏi thận “hàm oan” là nguyên nhân gây sỏi. Thực ra người bị sỏi thận cần duy trì chế độ ăn đủ canxi, vì thiếu canxi sẽ làm tăng nguy cơ tạo sỏi canxi oxalat.

Phòng ngừa sỏi thật sự mang lại lợi ích lớn cho sức khỏe khi người bệnh tránh được nguy cơ phải phẫu thuật lấy sỏi. Điều này cũng giúp giảm gánh nặng kinh tế đáng kể. Một vài nghiên cứu đã cho thấy, đối với mỗi đợt tái phát sỏi được ngăn chặn bằng cách sàng lọc và phòng ngừa thích hợp cho một bệnh nhân, phí tổn tiết kiệm được là gần 2.000 bảng ở Anh, 2.158 đô la ở Mỹ và giảm 30% chi phí điều trị bệnh nhân sỏi niệu ở Đức.

 Sỏi tiết niệu được chứng minh có liên quan tới nguy cơ mắc bệnh thận mạn tính, bệnh thận giai đoạn cuối khi thận đã mất hoàn toàn chức năng không thể phục hồi và phải phụ thuộc chạy thận nhân tạo, ghép thận để duy trì sự sống.

Tỷ lệ các loại sỏi có sự khác biệt đôi chút tuỳ theo địa lý, quốc gia do ảnh hưởng của khí hậu, chế độ ăn. Nhiều nghiên cứu cho thấy sỏi canxi oxalat là thành phần phổ biến nhất, chiếm 70-80%, sỏi canxi phosphat chiếm khoảng 15%, sỏi axit uric 10%.

Hồ Quang