Việt Nam, Indonesia, Ba Lan, Hàn Quốc, Ukraine và Cam kết loại bỏ điện than gây tiếng vang lớn

Tổng cộng, 47 quốc gia đã ủng hộ “Tuyên bố chuyển đổi từ than toàn cầu sang điện sạch” tại cuộc đàm phán quốc tế về chống biến đổi khí hậu đang diễn ra ở Glasgow. Trong tuyên bố, các nước cam kết ngừng xây dựng mới và cấp giấy phép mới cho các nhà máy nhiệt điện than “mới không suy giảm” (trong trường hợp sản xuất điện than, cắt giảm thường được hiểu là việc sử dụng công nghệ Thu giữ và Lưu trữ Các-bon (CCS), hoặc Công nghệ Thu giữ, Sử dụng và Lưu trữ Các-bon (CCUS). Vì vậy, nói ngược lại, "than không suy giảm" có nghĩa là nhà máy điện than không có thiết bị công nghệ CCUS hay CCS) và chấm dứt hỗ trợ trực tiếp của chính phủ “mới” cho việc sản xuất than không suy giảm. Ngoài ra, các nước cam kết “nhanh chóng mở rộng quy mô triển khai” sản xuất điện sạch và tăng cường các biện pháp tiết kiệm năng lượng. Họ cũng sẽ làm việc để “nhanh chóng mở rộng quy mô công nghệ và chính sách” trong 10 năm tới để hỗ trợ quá trình chuyển đổi khỏi than vào những năm 2030 cho các nền kinh tế lớn và trong những năm 2040 trên toàn cầu.

Cùng với Indonesia, Việt Nam, Ba Lan, Hàn Quốc và Ukraine, các quốc gia đã ký tuyên bố bao gồm Albania, Azerbaijan, Bỉ, Botswana, Canada, Chile, Bờ Biển Ngà, Croatia, Cyprus, Đan Mạch, Ecuador, Ai Cập, Phần Lan, Pháp , Đức, Hungary, Ireland, Israel, Ý, Kazakhstan, Liechtenstein, Mauritania, Mauritius, Marocco, Nepal, Hà Lan, New Zealand, Bắc Macedonia, Philippines, Bồ Đào Nha, Senegal, Singapore, Slovakia, Sri Lanka, Vương quốc Anh và Zambia.

Ngày 4.11, các nước mới đến từ giai đoạn kết hợp than cũng đã gia nhập Liên minh đẩy lùi Than (PPCA), một liên minh do Vương quốc Anh và Canada phát động và thành viên của họ gồm các chính phủ, doanh nghiệp và tổ chức quốc gia và địa phương đang nỗ lực đoạn tuyệt với than không suy giảm.

Trong một tuyên bố, PPCA, hiện là liên minh lớn nhất thế giới về loại bỏ than đá, cho biết thành viên của tổ chức hiện gồm 165 quốc gia, thành phố, khu vực và doanh nghiệp. Uớc tính  với các cam kết hôm 4.11, gần 70 quốc gia đã cam kết về đoạn tuyệt than không suy giảm và con số này có thể mở rộng khi các cuộc đàm phán về khí hậu tiếp tục diễn ra tại Glasgow trong tuần tới.

Theo tổ chức nghiên cứu về biến đổi khí hậu độc lập của châu Âu E3G, trong khi một số quốc gia cam kết nói không với than, thì tuyên bố của các nhà sản xuất điện than lớn về cơ bản có thể ảnh hưởng đến tương lai của điện than. Kể từ năm 2015 cho đến nay, ít nhất 1.175 GW của các dự án nhiệt điện than theo kế hoạch đã bị hủy bỏ trên toàn cầu. E3G - tổ chức tư vấn có tầm nhìn toàn cầu cho biết: “Xu hướng thị trường tăng tốc đã kết hợp với các chính sách mới của chính phủ và sự phản đối kiên định của xã hội dân sự đối với than đá”.

Cam kết loại bỏ dần than của Indonesia là đặc biệt đáng chú ý, vì nước này có 87 nhà máy than đang hoạt động với tổng công suất 21 GW. Hôm 4.11, quốc đảo này đã ký Tuyên bố chuyển đổi từ than sang điện sạch COP26, nhưng đáng chú ý là Jakarta đã loại trừ “điều khoản 3” như một phần trong cam kết của mình, cam kết đạt mức ròng (bằng không) vào năm 2060 hoặc sớm hơn “với sự hỗ trợ quốc tế”. Theo một thông cáo báo chí chính thức về sự kiện, Indonesia “sẽ xem xét đẩy nhanh quá trình loại bỏ than vào những năm 2040, với điều kiện có được hỗ trợ tài chính và kỹ thuật quốc tế". Riêng Indika Energy, một công ty năng lượng lớn của Indonesia cũng cho biết họ sẽ đóng cửa nhà máy điện cuối cùng vào năm 2047.

Trong khi đó, Ukraine cam kết chấm dứt điện than vào năm 2035, một bước đi quan trọng đối với quốc gia có đội tàu than lớn thứ ba ở châu Âu (sau Đức và Ba Lan). DTEK, nhà đầu tư tư nhân lớn nhất trong lĩnh vực năng lượng của Ukraine, cũng đáng chú ý đã tham gia PPCA, cam kết cung cấp năng lượng cho các hoạt động không sử dụng than vào năm 2040.

Việt Nam có kế hoạch loại bỏ dần điện than vào những năm 2040. Phát biểu tại Hội nghị Thượng đỉnh về biến đổi khí hậu, Thủ tướng Phạm Minh Chính khẳng định: "Về phần mình, mặc dù là nước đang phát triển mới chỉ bắt đầu tiến trình công nghiệp hóa trong hơn ba thập kỷ qua, Việt Nam là một nước có lợi thế về năng lượng tái tạo, sẽ xây dựng và triển khai các biện pháp giảm phát thải khí nhà kính mạnh mẽ bằng nguồn lực của mình, cùng với sự hợp tác và hỗ trợ của cộng đồng quốc tế, nhất là các nước phát triển, cả về tài chính và chuyển giao công nghệ, trong đó có thực hiện các cơ chế theo Thỏa thuận Paris, để đạt mức phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050".

Ba Lan, một trong những nước tiêu thụ than lớn nhất châu Âu, cũng cho biết họ sẽ nhắm mục tiêu đến khung thời gian năm 2040, sớm hơn một thập kỷ so với thời điểm 2049 mà họ đặt ra vào đầu năm nay. Vào cuối tháng 10, chính phủ Hàn Quốc đã thông qua kế hoạch loại bỏ than vào năm 2050, POWER đang tìm cách làm rõ việc nước này tham gia tuyên bố loại bỏ than sẽ ảnh hưởng như thế nào đến hai lộ trình đã được phê duyệt, gồm một kế hoạch chuyển đổi các nhà máy than sang nhiên liệu hóa lỏng.

PPCA lưu ý rằng Chile, quốc gia đã công khai về việc loại bỏ than, đã gia nhập liên minh vào 4.11 với cam kết “thực hiện các bước quan trọng để đưa ra thời hạn loại bỏ hiện tại vào năm 2040”. Mauritius, trong khi đó, có kế hoạch loại bỏ dần việc sử dụng than vào năm 2030.

Singapore, quốc gia đầu tiên ở châu Á tham gia PPCA, hiện đã cam kết thúc đẩy nền tài chính xanh của mình cho quá trình chuyển đổi của cả châu lục theo hướng bền vững hơn. Và trong khi Slovenia cam kết ấn định ngày loại bỏ than “trong tương lai gần” thì Croatia, nước tham gia PPCA vào tháng 6, đã thông báo tại COP 26 về thời hạn loại bỏ than là năm 2033.

Trong các thông báo riêng biệt trong tuần này tại COP26, Ấn Độ, Indonesia, Philippines và Nam Phi đã công bố quan hệ đối tác với Quỹ Đầu tư Khí hậu để đẩy nhanh quá trình chuyển đổi của họ khỏi điện than, được hỗ trợ bởi một cơ sở chuyên dụng trị giá 2 tỉ USD. Indonesia và Philippines cũng đã công bố quan hệ đối tác với Ngân hàng Phát triển Châu Á để hỗ trợ các nhà máy than ngừng hoạt động sớm.

Đáng chú ý, tại Hội nghị thượng đỉnh của các nhà lãnh đạo thế giới hôm 2.11, những người tham gia đã công bố một thỏa thuận trị giá 8,5 tỉ USD để hỗ trợ chương trình “Chuyển đổi năng lượng sang năng lượng sạch "của Nam Phi. Khoản tài trợ có thể giúp “ngăn chặn 1–1,5 tỉ tấn khí phát thải trong 20 năm tới ở Nam Phi, bằng ba lần lượng phát thải hàng năm của Vương quốc Anh. Điều đó có thể thiết lập tiền lệ mới cho quá trình hỗ trợ chuyển đổi ở các quốc gia sử dụng than phát thải cao khác như Indonesia và Ấn Độ.

Cùng với hành động từ danh sách dài các quốc gia, một nhóm lớn các tổ chức tài chính cũng đã thể hiện sự ủng hộ đối với các ưu tiên liên quan. Hôm 4.11, HSBC, Fidelity International và Ethos đã tham gia tuyên bố loại bỏ than. Các cam kết của họ tuân theo các thông báo gần đây từ Trung Quốc, Nhật Bản và Hàn Quốc về việc chấm dứt tài trợ than ở nước ngoài. Trong tuần này, một nhóm 25 quốc gia bao gồm các đối tác COP26 như Ý, Canada, Mỹ và Đan Mạch, cùng với các tổ chức tài chính công, đã ký một tuyên bố chung do Vương quốc Anh đứng đầu cam kết chấm dứt hỗ trợ của công chúng quốc tế đối với lĩnh vực năng lượng nhiên liệu hóa thạch không suy giảm cuối năm 2022. Những nỗ lực này cho thấy “tất cả các nguồn tài chính quốc tế quan trọng dành cho điện than đã có một cái kết hiệu quả”, tuyên bố của COP26 ngày 4.11 nêu.

Một số chính quyền địa phương và công ty dịch vụ từ các quốc gia phụ thuộc vào than đá cũng tham gia PPCA vào 4.11 như các bang Hawaii và Oregon của Mỹ, tỉnh Jeju của Hàn Quốc, Thủ đô Canberra của Úc và Negros Oriental ở Philippines.

Anh Tú