Đằng sau việc Moderna muốn chia sẻ quyền sở hữu bằng sáng chế vắc xin COVID-19 với chính phủ Mỹ

Moderna đang đề nghị chia sẻ quyền sở hữu bằng sáng chế vắc xin COVID-19 của mình với chính phủ Mỹ để giải quyết tranh chấp. Moderna cho biết thông tin này và sẽ cho phép chính quyền Biden "cấp phép các bằng sáng chế khi thấy phù hợp".

Một phát ngôn viên của NIH đã từ chối bình luận trực tiếp về lời đề nghị từ Moderna, với lý do "các cuộc thảo luận đang diễn ra".

Moderna nói không có lựa chọn nào theo "các quy tắc nghiêm ngặt" của luật bằng sáng chế ở Mỹ nên chỉ liệt kê các nhà khoa học của họ "là nhà phát minh trong các tuyên bố này". Thế nhưng, Viện Dị ứng và Bệnh truyền nhiễm Quốc gia Mỹ (NIAID) không đồng ý.

Người phát ngôn chi nhánh nghiên cứu của chính phủ Mỹ - trực thuộc NIH - nói rằng "quá trình xem xét kỹ lưỡng của chính họ" đã xác định rằng ba nhà khoa học thuộc NIH là Kizzmekia Corbett, Barney Graham và John Mascola cũng xứng đáng được xướng tên là nhà phát minh vắc xin COVID-19 của Moderna.

"Moderna đã mắc một sai lầm nghiêm trọng ở đây khi không cung cấp loại tín dụng đồng sáng chế cho những người đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển vắc xin mà họ đang kiếm được một khoản tiền kha khá", Giám đốc NIH - Tiến sĩ Francis Collins nói với Reuters vào tuần trước.

Người phát ngôn của NIAID cho hay: “Việc bỏ sót các nhà phát minh NIH khỏi đơn đăng ký bằng sáng chế chính sẽ tước đi lợi ích đồng sở hữu của NIH trong đơn đó và bằng sáng chế cuối cùng sẽ được cấp từ đó”.

Public Citizen, tổ chức tư vấn chính sách và giám sát chính phủ có trụ sở tại Washington, viết một lá thư trong tháng này cho NIH kêu gọi cơ quan này "công khai đòi lại vai trò nền tảng" mà họ đã đóng góp trong việc phát triển vắc xin COVID-19. Public Citizen chỉ trích một hồ sơ bằng sáng chế vào tháng 7 của Moderna tuyên bố rằng đã "đạt được thiện chí xác định rằng các nhà khoa học NIH không đồng phát minh ra mRNA" trong đơn của mình.

"Chính phủ Mỹ đã làm rất nhiều cho Moderna nhưng vẫn yêu cầu nhận lại quá ít. Chính phủ Mỹ cần phải xác nhận lại quyền kiểm soát nhiều hơn với cách định giá và sản xuất loại vắc xin này”, Zain Rizvi, Giám đốc nghiên cứu của Public Citizen, bình luận.

Văn phòng Trách nhiệm Chính phủ gần đây đã ước tính rằng NIH đã kiếm được 2 tỉ USD tiền bản quyền kể từ năm 1991 thông qua việc cấp bằng sáng chế cho các loại thuốc được Cục quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Mỹ (FDA) phê duyệt.

Trong tháng này, Moderna thông báo đã kiếm được 10,7 tỉ USD từ việc bán vắc xin COVID-19 từ đầu năm 2021 đến hết tháng 9.

Dưới thời chính quyền Trump, Chiến dịch Warp Speed, nỗ lực thúc đẩy chính phủ Mỹ phát triển vắc xin COVID-19, cam kết trang trải chi phí lên tới 483 triệu USD để đẩy nhanh quá trình phát triển và sản xuất vắc xin.

Ngoài số tiền mà chính phủ liên bang có thể kiếm được từ bằng sáng chế, Zain Rizvi cho biết chính quyền Biden có thể sử dụng giấy phép với quyền đồng sáng chế để cho phép các nước đang phát triển tăng cường sản xuất vắc xin và chuẩn bị cho các đại dịch trong tương lai mà không cần ràng buộc.

"Moderna cho biết đã đề nghị cho phép NIH trở thành đồng sở hữu với một số đơn xin cấp bằng sáng chế. Nhưng Moderna không cho biết họ yêu cầu gì từ NIH, nếu có, để đổi lại. Đây có phải là đề nghị đơn phương không?", Zain Rizvi nói.

Ai là người phát minh ra vắc xin COVID-19 của Moderna?

Đầu năm 2020, Trung tâm Nghiên cứu vắc xin của NIAID do Barney Graham lãnh đạo đã bắt đầu nghiên cứu vắc xin cho các bệnh khác với Moderna khi cơ quan này hé lộ các nhà khoa học của họ đã xoay trục để tăng cường nghiên cứu một loại vi rút mới đang gây báo động ở nước ngoài.

Từ lâu đã làm việc với các nhà khoa học trong phòng thí nghiệm do Jason McLellan tại Đại học Texas (ở thành phố Austin, bang Texas) đứng đầu về nghiên cứu các loại vi rút tương tự, trường đại học cho biết các nhà khoa học của NIH đã đẩy nhanh quá trình phát triển chuỗi gen có thể được chuyển giao trong vắc xin mRNA, giúp huấn luyện cơ thể phát hiện và chống lại một loại protein gai đặc trưng trên SARS-CoV-2.

Kizzmekia Corbett, Barney Graham và Jason McLellan nằm trong số các nhà khoa học có tên trong bằng sáng chế được nộp lần đầu tiên vào ngày 11.2.2020 cho vắc xin COVID-19 xuất phát từ công trình đó. Người phát ngôn của NIAID cho biết Moderna sử dụng "công nghệ ổn định protein gai trong vắc xin của mình."

Cả nhà khoa học Moderna và NIH cũng có tên trong một hồ sơ đăng ký bằng sáng chế khác từ tháng 5.2020, liên quan đến phương pháp sử dụng cho vắc xin mRNA để xử lý vi rút SARS-CoV-2. Người phát ngôn của NIAID mô tả nó là một "đơn xin cấp bằng sáng chế nhỏ".

“Hầu như mọi thứ xuất phát từ các phòng nghiên cứu của chính phủ đều là một thỏa thuận cấp phép không độc quyền, để nó không bị chặn bởi bất kỳ công ty cụ thể nào”, Barney Graham nói với The Financial Times vào tháng 4.2021 và nói rằng chính phủ có thể “sử dụng đòn bẩy của tài trợ công để giải quyết các vấn đề sức khỏe cộng đồng".

Thông cáo báo chí ban đầu của Moderna thừa nhận công việc với nhóm của Barney Graham, mô tả vắc xin mRNA-1273 của họ là sử dụng một protein gai được thiết kế bởi Moderna phối hợp với NIAID.

Thế nhưng, Moderna cũng tìm cách tách việc phát triển vắc xin COVID-19 của mình khỏi nghiên cứu của NIH. Cụ thể là nói rằng trình tự mRNA trong vắc xin này "được các nhà khoa học Moderna lựa chọn độc quyền bằng công nghệ của hãng này và không có đầu vào từ các nhà khoa học NIAID".

Moderna nói các nhà khoa học của NIH "thậm chí không biết về trình tự mRNA" được sử dụng trong vắc xin của mình cho đến khi công ty công nghệ sinh học Mỹ nộp đơn yêu cầu bằng sáng chế, bắt đầu từ cuối tháng 1.2021.

Moderna nói: “Việc nộp hồ sơ vào tháng 2.2021 của các nhà khoa học NIH là bằng chứng cho thấy không thể khẳng định cùng một thứ được phát minh hai lần bởi cùng một người làm việc với hai cộng tác viên khác nhau”.

"Nhóm Moderna làm việc ở Boston, trong khi nhóm NIH làm việc bên ngoài thủ đô Washington và sau đó chúng tôi so sánh các ghi chú", Giám đốc điều hành Moderna - Stéphane Bancel cho biết vào năm ngoái, nói rằng điều đáng khích lệ là hai nhóm nhà khoa học đã "độc lập tìm ra cùng một loại kháng nguyên" cho vắc xin.

Barney Graham và Jason McLellan đều từ chối bình luận về chuyện này.

Trong cuộc phỏng vấn được xuất bản hôm 10.11 bởi trang The Grio, Kizzmekia Corbett nói rằng bà đã "quyết định rằng đó không phải là chỗ của tôi để thực sự nói bất cứ điều gì".

"Các tranh chấp bằng sáng chế và tất cả những thứ đó, tôi muốn nói, tôi để nó cho các tổ chức và luật sư thực sự tìm ra điều đó. Tôi ngủ cả đêm khi biết rằng những sinh mạng đã được cứu, biết rằng khoa học mà tôi đổ máu, đổ mồ hôi và rất nhiều giọt nước mắt chảy vào trong đang cứu những sinh mạng đó", Kizzmekia Corbett chia sẻ thêm.

Sơn Vân