Các nhà khoa học nghi biến thể Omicron bắt nguồn từ bệnh nhân HIV: ‘Đại dịch còn lâu mới kết thúc’

Đầu tháng 8.2021, Gideon Schreiber và nhóm các nhà vi rút học tại Viện Khoa học Weizmann (Israel) đã bắt đầu thử nghiệm với protein gai của SARS-CoV-2, loại protein cho phép vi rút tận dụng và xâm nhập vào tế bào chúng ta, để xem liệu có thể dự đoán các đột biến trong tương lai tạo ra các biến thể mới nguy hiểm không.

Thời điểm đó, Gideon Schreiber lưu ý rằng có nhiều cách khác nhau mà protein gai có thể phát triển. Nếu tất cả đột biến này xảy ra cùng lúc thì có thể tạo ra một biến thể vừa có khả năng lây truyền cực cao, vừa có khả năng né tránh hệ thống miễn dịch của cơ thể, làm giảm hiệu quả vắc xin.

Gideon Schreiber đã công bố kết quả nghiên cứu trên một tờ báo và ít nghĩ thêm về nó. Song 3 tháng sau, nỗi sợ hãi của ông đã thành hiện thực. Biến thể B.1.1.529, được Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đặt tên là Omicron hôm 26.11, xuất hiện ở Nam Phi trong hai tuần qua sở hữu tất cả đột biến mà Gideon Schreiber và nhóm của ông đã nghĩ đến.

Gideon Schreiber nói: “Trường hợp này là duy nhất, vì biến thể Omicron có nhiều đột biến hơn những gì người ta thường nghĩ đến. Những đột biến này có thể làm tăng khả năng né tránh miễn dịch, khiến nó thậm chí còn trở nên đáng sợ hơn. Liệu biến thể có gây ra bệnh nặng hơn ở giai đoạn này hay không vẫn chưa biết”.

Trên thế giới, các nhóm nhà vi rút học đang chạy đua để tìm hiểu trình tự gen của Omicron và cố gắng tìm hiểu điều gì có thể xảy ra tiếp theo. Đến nay, nghiên cứu được thực hiện bởi Tulio de Oliveira, nhà sinh học điều hành tổ chức giải trình tự gen tại hai trường đại học Nam Phi, đã tiết lộ rằng Omicron chứa hơn 30 đột biến trên protein gai so với chủng SARS-CoV-2 ban đầu. Điều đáng lo ngại nhất trong số này là các đột biến cho phép Omicron né tránh các kháng thể, từ việc khỏi bệnh COVID-19 hoặc tiêm vắc xin.

“Tôi cho rằng Omicron sẽ gây ra nhiều tác động xấu lên vắc xin và miễn dịch tự nhiên từ khỏi COVID-19 hơn bất cứ điều gì chúng ta thấy cho đến nay”, theo Giáo sư Jesse Bloom, nhà vi rút học tại Trung tâm Nghiên cứu Ung thư Fred Hutchinson ở thành phố Seattle (bang Washington, Mỹ).

Theo De Oliveira, Omicron đã chiếm 75% bộ gen SARS-CoV-2 đang được xét nghiệm ở Nam Phi, trong khi biến thể này cũng được phát hiện ở Botswana, Hồng Kông, Israel, Bỉ và Anh.

Nhà khoa học về gen Yatish Turakhia, trợ lý giáo sư về kỹ thuật điện và máy tính tại Đại học California (thành phố San Diego, Mỹ), cho rằng: “Nó có vẻ có khả năng lây truyền cao. Trong vòng chưa đầy hai tuần, nó dường như đã trở thành biến thể thống trị ở Nam Phi, vượt qua cả Delta”.

Omicron xuất hiện chính xác như thế nào vẫn còn là một điều bí ẩn. Các nhà khoa học nghi ngờ rằng, giống như biến thể Beta cũng xuất hiện ở Nam Phi vào năm 2020, lời giải thích hợp lý nhất là vi rút có thể phát triển và tiến hóa đều đặn trong cơ thể một người bị suy giảm miễn dịch, cụ thể là bệnh nhân HIV chưa được điều trị.

Với 8,2 triệu người nhiễm HIV, hơn bất kỳ nơi nào khác trên thế giới, cuộc chiến chống lại COVID-19 của Nam Phi đặc biệt phức tạp khi những bệnh nhân này phải vật lộn để loại bỏ vi rút, có nghĩa nó có thể tồn tại trong cơ thể họ lâu hơn.

Trong khi nhiều nhà vi rút học đang dự đoán biến thể chính tiếp theo là một phần mở rộng của Delta, Omicron lại hoàn toàn không liên quan. Thay vào đó, Omicron kết hợp một số đột biến có vấn đề nhất được thấy trong Alpha, Beta và Gamma cùng một số biến thể mới đạt được.

Với Ravi Gupta, Giáo sư vi sinh lâm sàng tại Đại học Cambridge (Anh), người đã nói vào đầu tháng này trong cuộc phỏng vấn rằng ông chắc chắn 80% một siêu biến thể mới sẽ xuất hiện, điều này có thể sắp thành hiện thực. Xem chi tiết tại đây.

Ông nói: “Đó không phải là một bước ngoặt về Delta như mọi người dự đoán, mà là điều mới dựa trên những đột biến mà chúng ta đã thấy trước đây trộn lẫn vào một loại vi rút. Điều đó làm tôi lo lắng. Nếu không có các hành động quốc tế phối hợp ngay bây giờ, chúng ta đang phải chịu đựng thêm nhiều sinh mạng bị mất đi trên toàn cầu do biến thể này”.

Các nhà khoa học nói rằng các lệnh cấm đi lại sẽ giúp làm chậm sự lây lan của Omicron, nhưng việc ngăn chặn biến thể này trên đường đi của nó là điều gần như không thể. Thay vào đó, Ravi Gupta đang kêu gọi xét nghiệm tất cả du khách liệu có nhiễm Omicron, hình thức giám sát có thể xác định xem biến thể mới có đang gia tăng nhanh chóng ở một khu vực cụ thể không.

Trong khi đó, các nhà sản xuất vắc xin và các nhà khoa học đang cố gắng tìm hiểu xem Omicron có thể làm mất khả năng bảo vệ của các vắc xin COVID-19 hiện có ở mức độ nào.

4 trường hợp nhiễm Omicron đến nay ở Israel (tất cả vừa trở về từ các nước châu Phi) đều được tiêm 2 hoặc 3 mũi vắc xin.

Song William Hanage, nhà dịch tễ học tại Harvard TH Chan School of Public Health, nói câu hỏi quan trọng hơn là liệu Omicron có gây ra bệnh nặng hơn hay không.

Ông chia sẻ: “Delta cũng được tìm thấy ở những người được tiêm vắc xin. Vì vậy, đó không phải là đặc biệt. Rất nhiều ồn ào về việc né tránh miễn dịch dựa trên những gì chúng ta nghĩ rằng đã biết từ các đột biến trong protein gai. Điều quan trọng là phải biết loại bệnh nào là hậu quả của những lần nhiễm COVIDD-19 đột phá và tái nhiễm SARS-COV-2. Tuy nhiên, với những nơi trên thế giới mà tỷ lệ tiêm vắc xin COVID-19 cao là giấc mơ viễn vông thì điều này có thể rất nghiêm trọng".

BioNTech, đồng phát triển vắc xin mRNA cùng Pfizer chỉ hơn một năm trước, dự kiến ​​sẽ có dữ liệu trong phòng thí nghiệm về hiệu quả của vắc xin chống lại Omicron trong thời gian 2 tuần.

BioNTech tiết lộ rằng đã thực hiện các bước vào đầu năm nay và nếu cần, họ có thể điều chỉnh vắc xin của mình chống lại một biến thể mới trong vòng 6 tuần và bắt đầu vận chuyển phiên bản vắc xin mới đến các quốc gia sau 100 ngày.

Với những nơi có thu nhập cao như Vương quốc Anh, vốn đã bắt đầu tiêm mũi vắc xin COVID-19 tăng cường cho người dân dễ bị tổn thương, tác động của Omicron có thể ít nghiêm trọng hơn.

Gideon Schreiber nói rằng dù Omicron có thể có khả năng tránh một số kháng thể do vắc xin tạo ra, nhưng tất cả loại vắc xin hiện có vẫn có nhiều cách khác nhau để chống lại vi rút, ví dụ như bằng cách kích thích tế bào T miễn dịch.

Tác động của Omicron có thể được cảm nhận rõ hơn ở các quốc gia có tỷ lệ tiêm vắc xin COVID-19 thấp, chẳng hạn Nam Phi, nơi chỉ 24% dân số được tiêm vắc xin đầy đủ. Dữ liệu từ các nước này trong những tuần và tháng tới sẽ tiết lộ mức độ nguy hiểm thực sự của Omicron.

Gideon Schreiber nói: “Omicron có vẻ khá tốt trong việc né tránh miễn dịch. Điều này có thể không đáng ngạc nhiên với số lượng đột biến cao trong protein gai. Câu hỏi quan trọng hơn là liệu nó có gây ra bệnh nặng ở những người được tiêm vắc xin hay không. Chúng tôi chưa biết. Hơn nữa, trong khi đang lan truyền nhanh chóng, Omicron có thể biến mất một lần nữa, như đã xảy ra với nhiều biến thể khác. Người ta không thể biết chính xác vào lúc này. Điều rõ ràng là chúng ta nên cảnh giác và cẩn thận”.

2 ca nhiễm biến thể Omicron ở Anh, Bộ trưởng Y tế nói đại dịch còn lâu mới kết thúc

Biến thể Omicron, được mô tả ở Anh là "đáng lo ngại nhất mà chúng tôi từng thấy", lần đầu tiên được tìm thấy ở miền nam châu Phi. Các trường hợp đầu tiên nhiễm Omicron đã được xác định ở Anh.

Bộ trưởng Y tế Anh - Sajid Javid cho biết hai người nhiễm Omicron đang tự cách ly.

Hai trường hợp này có mối liên hệ với nhau, được xác định ở thành phố Chelmsford và Nottingham.

“Hai cá nhân liên quan đang tự cách ly cùng với cả gia đình của họ trong khi các xét nghiệm và trình tự tiếp theo được thực hiện cũng như truy vết liên lạc. Hai trường hợp có liên kết với nhau”, ông Sajid Javid nói.

Sajid Javid cho biết chính phủ đang tiến hành xét nghiệm và xác định trình tự các ca dương tính với COVID-19 ở những khu vực bị ảnh hưởng.

Angola, Mozambique, Malawi và Zambia sẽ được thêm vào “danh sách đỏ” du lịch của Anh từ 4 giờ sáng 28.11, ông Sajid Javid nói.

Bất kỳ ai đã đi du lịch đến 4 quốc gia này hoặc bất kỳ nước nào khác gần đây được liệt kê trong danh sách đỏ trong vòng 10 ngày qua đều phải tự cách ly và thực hiện các xét nghiệm PCR. Danh sách trước đó đã gồm Nam Phi, Botswana, Lesotho, Eswatini, Zimbabwe và Namibia.

Ông Sajid Javid nói thêm rằng đây là một "biến thể mới đáng lo ngại sâu sắc" và "vắc xin vẫn cực kỳ quan trọng".

“Đây là một lời nhắc nhở thực sự với tất cả chúng ta rằng đại dịch này còn lâu mới kết thúc và nếu có một điều mà mọi người có thể làm ngay bây giờ là nếu họ đủ điều kiện, vui lòng tiêm vắc xin, dù đó là mũi đầu tiên, mũi thứ hai hay liều tăng cường của bạn", Bộ trưởng Y tế Anh nhấn mạnh.

Thủ tướng Anh - Boris Johnson sẽ đưa ra các biện pháp tiếp theo trong cuộc họp báo vào ngày 27.11 với cố vấn khoa học chính của chính phủ và giám đốc y tế Anh.

Hôm 25.11, Anh và xứ Wales đã thông báo lệnh cấm các chuyến bay từ 6 quốc gia ở miền nam châu Phi trong nỗ lực ngăn chặn Omicron thâm nhập vào biên giới của họ. Châu Âu ghi nhận trường hợp nhiễm Omicron đầu tiên ở Bỉ hôm 26.11.

Sơn Vân