Hơn 330 ứng viên vắc xin COVID-19 mới, Quân đội Mỹ gây chú ý với loại chống được tất cả biến thể

Đợt vắc xin COVID-19 đầu tiên đã đạt được thành công rực rỡ nhưng cũng cho thấy những hạn chế của chúng. Tại Mỹ, 240 triệu người đã được tiêm vắc xin đầy đủ nhưng có hơn 52,506 triệu ca mắc COVID-19 với 832.900 trường hợp tử vong.

Hiệu quả vắc xin COVID-19 bắt đầu suy yếu, nhu cầu về mũi tăng cường xuất hiện và biến thể Omicron đang làm mọi thứ có thể trở nên tồi tệ như thời điểm đại dịch bắt đầu cách đây 2 năm.

Ngoài thành tựu y sinh học phi thường về vắc xin mRNA (Pfizer/Moderna), các nỗ lực đang được tiến hành để phát triển vắc xin thế hệ mới cũng như các liệu pháp điều trị COVID-19 khác để đối phó với đợt dịch mới.

Trường hợp khẩn cấp về COVID-19 đã mở ra làn sóng đổi mới chưa từng có và tinh thần đồng đội trong nghiên cứu. Cũng giống như vi rút SARS-CoV-2 lây lan khắp thế giới, các nhà khoa học cũng trở nên thành thạo hơn trong việc phản ứng nhanh, chia sẻ trình tự di truyền và dữ liệu lâm sàng với tốc độ cao, cho phép khám phá nhiều hơn.

Sau hai năm nghiên cứu, các nhà khoa học tại Viện Nghiên cứu Quân đội Walter Reed (Mỹ) đang đạt được tiến bộ trong việc phát triển vắc xin pan-coronavirus. Đây là loại vắc xin có thể chống lại tất cả coronavirus và biến thể, bao gồm cả Omicron và những loại có khả năng xuất hiện trong tương lai.

Theo trang Defense One, các nhà khoa học tại Emerging Infectious Diseases Branch thuộc Viện Nghiên cứu Quân đội Walter Reed đã đặt mục tiêu này ngay từ đầu đại dịch khi họ nhận được toàn bộ trình tự bộ gen đầu tiên của vi rút SARS-CoV-2.

Nó được gọi là vắc xin SpFN (Spike Ferritin Nanoparticle), đang hoàn thành các thử nghiệm lâm sàng giai đoạn 1 và sẽ cần phải trải qua giai đoạn 2, 3.

Thế nhưng, các nhà phát triển cho biết vắc xin này đã chứng minh tạo ra đáp ứng miễn dịch mạnh mẽ và hứa hẹn có thể mang lại sự bảo vệ rộng rãi hơn các sản phẩm hiện tại.

Vắc xin SpFN sử dụng một hạt nano hình quả bóng đá với 24 mặt cho phép các nhà khoa học gắn các gai nhiều chủng coronavirus lên các mặt khác nhau của protein.

Trong các thử nghiệm ở phòng thí nghiệm, các kháng thể do vắc xin này tạo ra bảo vệ chuột khỏi những gì có thể gây chết chóc từ SARS-CoV-2 và cả vi rút gây ra dịch SARS năm 2003, các nhà nghiên cứu cho biết trên Tạp chí Cell Reports.

Trưởng nhóm nghiên cứu Gordon Joyce thuộc Viện nghiên cứu Quân đội Walter Reed cho biết: “Trình bày nhiều bản sao của protein gai một cách có trật tự có thể là chìa khóa để tạo ra đáp ứng miễn dịch mạnh và rộng”.

Ông nói vắc xin này sẽ duy trì ổn định ở một loạt nhiệt độ, khiến nó đặc biệt hữu ích ở những nơi không có thiết bị bảo quản chuyên dụng.

Trong khi các nước giàu hơn có thể mua được vắc xin mRNA và mũi tăng cường, người dân ở các nước nghèo hơn buộc phải chờ đợi.

Một ứng cử viên vắc xin đang trong các thử nghiệm lâm sàng có thể thay đổi điều đó. Vắc xin này đang được phát triển bởi Trung tâm Phát triển vắc xin của Bệnh viện Nhi Texas tại Đại học Y khoa Baylor, thành phố Houston, do Tiến sĩ Peter Hotez và Maria Elena Bottazzi làm giám đốc.

Vắc xin này dựa trên công nghệ protein tái tổ hợp giống của Novavax (Mỹ), từng được sử dụng trong vắc xin viêm gan B. Nó có thể mở rộng, rẻ, an toàn và dễ sản xuất - lợi ích đáng kể vào thời điểm nhiều nước vẫn còn rất cần liều lượng.

Theo WHO, đây chỉ là 2 trong số 331 ứng cử viên vắc xin trong các giai đoạn phát triển khác nhau.

Thêm vào đó là nghiên cứu ở những nơi khác, chẳng hạn như tiềm năng của Paxlovid, thuốc kháng vi rút SARS-CoV-2 từ Pfizer, có thể làm giảm đáng kể tải lượng vi rút khi uống trong những ngày đầu tiên sau khi mắc COVID-19.

Hôm 23.12, Mỹ đã phê duyệt sử dụng khẩn cấp Paxlovid cho những người từ 12 tuổi trở lên có nguy cơ bị bệnh COVID-19 nặng. Đây là phương pháp điều trị COVID-19 tại nhà dạng uống đầu tiên ở Mỹ, đồng thời cũng là công cụ mới chống lại Omicron đang lây lan cực nhanh.
Theo dữ liệu từ thử nghiệm lâm sàng của Pfizer, Paxlovid có hiệu quả 89% trong việc ngăn ngừa nhập viện và tử vong ở những bệnh nhân COVID-19 có nguy cơ mắc bệnh nặng. Theo Pfizer, dữ liệu phòng thí nghiệm gần đây cho thấy thuốc này vẫn giữ được hiệu quả chống lại Omicron.
Pfizer nâng dự kiến sản xuất vào năm 2022 lên 120 triệu liệu trình Paxlovid từ 80 triệu và sẵn sàng bắt đầu giao hàng ngay tại Mỹ.
Paxlovid kết hợp một loại thuốc kháng vi rút mới có tên nirmatrelvir và một loại cũ hơn gọi là ritonavir (thuốc kháng retrovirus được dùng cùng các loại thuốc khác để điều trị HIV).
Chính phủ Mỹ sẽ có 265.000 liệu trình Paxlovid vào tháng 1.2022 và nguồn cung sẽ tăng lên trong những tháng tiếp theo, điều phối viên phản ứng COVID-19 của Nhà Trắng - Jeff Zient nói trong cuộc họp ngắn.
Chính phủ Mỹ dự kiến sẽ nhận được 10 triệu liệu trình Paxlovid mà họ đã đặt hàng trong vòng 6 tháng.
Amesh Adalja, học giả cấp cao tại Viện An ninh Y tế Johns Hopkins, cho biết: “Sự phê duyệt Paxlovid là cột mốc quan trọng đánh dấu một bước nữa trong việc biến COVID-19 trở thành bệnh nhiễm trùng dễ kiểm soát hơn nhiều. Có hai vấn đề chính vẫn còn tồn tại: Nó sẽ khan hiếm trong những tuần tới và việc sử dụng tối ưu nó đòi hỏi phải xét nghiệm nhanh chóng”.
Pfizer cho biết có 180.000 liệu trình Paxlovid sẵn sàng xuất xưởng trong năm nay. Hợp đồng của chính phủ Mỹ cho 10 triệu liệu trình Paxlovid có giá 530 USD/liệu trình.
Quyết định của Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Mỹ (FDA) về việc cấp phép khẩn cấp cho Paxlovid được đưa ra khi Mỹ chống lại sự gia tăng các ca COVID-19 do biến thể Omicron gây ra, với Tổng thống Joe Biden công bố kế hoạch mở thêm các địa điểm tiêm vắc xin và xét nghiệm liên bang.
William Schaffner, chuyên gia hàng đầu về bệnh truyền nhiễm từ Trường Y Đại học Vanderbilt, nói những viên thuốc Paxlovid có thể lấp đầy khoảng trống điều trị do Omicron gây nên.
Ông nói các phương pháp điều trị COVID-19 bằng kháng thể đơn dòng hiện tại kém hiệu quả hơn với Omicron.
Kháng thể đơn dòng thường được tiêm tĩnh mạch trong bệnh viện, không được phổ biến rộng rãi và có giá cao hơn gấp đôi so với Paxlovid.
Theo Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Mỹ, Omicron đã lan rộng khắp thế giới và hiện chiếm hơn 73% ca COVID-19 mới ở Mỹ.
Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng các loại vắc xin hiện tại và việc khỏi COVID-19 trước đây chỉ ngăn ngừa một phần biến thể này, nhưng tiêm mũi vắc xin tăng cường sẽ giúp nâng cao khả năng bảo vệ.
FDA thông báo đã cho phép sử dụng khẩn cấp Paxlovid để điều trị bệnh từ nhẹ đến trung bình ở người lớn và trẻ em từ 12 tuổi trở lên, những người có nguy cơ cao tiến triển thành COVID-19 nặng.
Theo FDA, thuốc này chỉ được bán theo đơn và phải được bắt đầu điều trị càng sớm càng tốt sau khi chẩn đoán mắc COVID-19 và trong vòng 5 ngày kể từ khi bắt đầu có triệu chứng. Một liệu trình 5 ngày của Paxlovid gồm 3 viên thuốc được uống 2 lần/ngày.
Pfizer cho biết có kế hoạch nộp đơn đăng ký Paxlovid với FDA vào năm 2022 để tìm kiếm sự phê duyệt đầy đủ về quy định.
Trước đó, Pfizer đồng ý cho phép các nhà sản xuất thuốc khác cung cấp phiên bản generic của Paxlovid cho 95 quốc gia có thu nhập thấp và trung bình, gồm cả Việt Nam, thông qua thỏa thuận cấp phép với nhóm y tế công cộng quốc tế Medicines Patent Pool (MPP).
Thuốc Molnupiravir của Merck & Co đang được FDA xem xét. Được Merck & Co phát triển cùng Ridgeback Biotherapeutics, molnupiravir giúp giảm 30% nguy cơ nhập viện và tử vong trong cuộc thử nghiệm.

Các nhà khoa học đã làm việc với tốc độ chưa từng có để phát triển ra vắc xin COVID-19 thế hệ đầu tiên.

Chỉ 9 tháng sau khi Vương quốc Anh phong tỏa, bà Margaret Keenan (90 tuổi) chính thức trở thành người đầu tiên trên thế giới (bên ngoài khuôn khổ các cuộc thử nghiệm) nhận vắc xin Pfizer–BioNTech vào ngày 7.12.2020. Tuy nhiên, vi rút SARS-CoV-2 đang đột biến và sự xuất hiện biến thể Omicron vào tháng trước khiến sự chú ý tập trung vào vắc xin thế hệ tiếp theo.

Chúng ta biết gì về vắc xin COVID-19 thế hệ mới? Một thay đổi nằm ở các cơ chế phân phối, chẳng hạn như vắc xin dạng viên uống của hãng Vaxart (Mỹ) và dạng dán da của Emergex (Anh). Thế nhưng, sự phát triển lớn nhất nằm ở công nghệ tập trung vào tế bào T.

Có nguồn gốc từ tủy xương, tế bào T là tế bào bạch cầu tạo thành một phần quan trọng của hệ thống miễn dịch. Trong khi các loại vắc xin hiện tại chủ yếu tạo ra các kháng thể bám vào vi rút và ngăn chặn chúng lây nhiễm vào cơ thể, vắc xin thế hệ mới chủ yếu tạo ra các tế bào T để tìm và tiêu diệt các tế bào nhiễm vi rút, từ đó ngăn chặn sự nhân lên của vi rút có thể gây bệnh nặng. Các vắc xin COVID-19 hiện tại cũng tạo ra đáp ứng tế bào T nhưng ở mức độ thấp hơn.

Sau một nghiên cứu gần đây được công bố trên Tạp chí Nature, các nhà khoa học cho biết vắc xin nhắm vào đáp ứng của tế bào T có thể tạo ra khả năng miễn dịch lâu hơn nhiều và chống lại các đột biến vi rút SARS-CoV-2 tốt hơn.

Danny Altmann, giáo sư miễn dịch học tại Đại học Hoàng gia London (Anh), nói: “Vắc xin COVID-19 thế hệ đầu tiên là một chiến thắng nhanh chóng và to lớn - lớn hơn nhiều so với những gì chúng tôi dám dự đoán. Song phía trước sẽ có những thách thức cần xem xét”.

Xem thêm tại đây để biết một số công ty phát triển vắc xin COVID-19 thế hệ mới thế nào.

Sơn Vân