Giải pháp ngắn hạn, trung hạn, dài hạn ngăn SARS-CoV-2 lây truyền qua không khí

Tốc độ lây lan cực nhanh của biến thể Omicron đang khiến các bệnh viện quá tải và thiếu nhân viên, đồng thời làm gián đoạn các hoạt động kinh doanh, du lịch và trường học.

SARS-CoV-2 nói chung và biến thể Omicron nói riêng có thể lan truyền qua không khí. Chúng ta có thể làm gì trong ngắn hạn, trung hạn và dài hạn để ngăn chặn việc này?

SARS-CoV-2 lây lan qua không khí giống như bất kỳ bệnh hô hấp nào khác. Vi rút này được mang theo trong các hạt cực nhỏ gọi là aerosol khi chúng ta thở ra liên tục, đặc biệt là lúc nói to hoặc hát. Các hạt lưu lại trong không khí ở phòng giống như khói.

Người mắc COVID-19 thở ra hoặc phun aerosol có chứa vi rút và lây nhiễm cho ai hít phải chúng. Vì thế, chúng ta cần hạn chế SARS-CoV-2 lây lan bằng cách ngăn người khác hít phải aerosol chứa vi rút.

Aerosol là những giọt cực nhỏ có thể trôi nổi trong khoảng cách xa hơn trong nhà và định cư trực tiếp vào phổi, nơi vi rút SARS-CoV-2 gây hại nhiều nhất.

Làm gì để bảo vệ mình khỏi nhiễm SARS-CoV-2 qua không khí?

Điều đầu tiên chúng ta có thể làm là đeo khẩu trang. Với Omicron, đã đến lúc nâng cấp và sử dụng khẩu trang tốt hơn.

Khẩu trang y tế dùng một lần tốt hơn loại bằng vải, nhưng cả hai đều có khoảng trống ở hai bên và có thể hứng lấy aerosol trong luồng hơi thở trên đường thoát ra ngoài. Người mắc COVID-19 đeo khẩu trang dạng này sẽ giảm truyền vi rút cho người khác. Thế nhưng, bạn không được bảo vệ tối ưu trước COVID-19 khi đeo khẩu trang y tế hay dạng vải.

Khẩu trang phòng độc tốt hơn nhiều trong việc ngăn chặn các hạt và sự truyền đi, cả đến và từ người đeo. Những khẩu trang dạng gấp dày hơn một chút này được gọi là FFP2, KN95 hoặc N95 tùy theo tiêu chuẩn quy định, bảo vệ bạn khỏi aerosol, khói bụi, chất lỏng, chất xịt rắn, chất xơ. Chúng được làm bằng vật liệu lọc cao cấp và có độ khít sát không khe hở, có thể được tái sử dụng trong nhiều tuần và thoải mái khi đeo cũng như thở.

Một số quốc gia châu Âu đã đặt FFP2 làm tiêu chuẩn tối thiểu cho các cửa hàng và phương tiện giao thông công cộng, đồng thời cung cấp miễn phí chúng để ngăn chặn sự lây lan SARS-CoV-2.

Nhiều từng nghĩ rằng SARS-CoV-2 chỉ có trong những giọt nước bọt hay giọt bắn trong không khí và rơi xuống sàn nhà, vì vậy nếu đứng cách xa 2 mét đồng nghĩa không thể mắc COVID-19. Điều này không đúng vì aerosol có thể bay lơ lửng trong không khí. Thế nên giữ khoảng cách là điều hữu ích, giúp bạn vượt ra ngoài tầm với của các giọt bắn phát ra từ miệng ai đó.

Trong cự ly gần, không khí trong lành sẽ ít có tác dụng hơn cũng như cửa sổ đang mở cũng không giúp được gì nhiều nếu một người hút thuốc gần đó phà khói vào mặt bạn. Nếu ở khoảng cách xa hơn, không khí trong lành sẽ giúp ích nhiều hơn.

Các quy tắc về giữ khoảng cách cũng cần giới hạn số người trong phòng, điều này làm giảm khả năng có người mắc COVID-19 và số người có thể nhiễm vi rút.

Điều gì cần làm tiếp theo?

Giữ khoảng cách không phải lúc nào cũng dễ thực hiện, nhất là khi ăn uống, và chúng ta không thể đeo khẩu trang lúc này.

Nhiều người không đeo khẩu trang ở nơi làm việc hoặc khi giải trí ở nhà và hầu hết chúng ta sẽ hạnh phúc hơn nếu không phải làm vậy.

Không ít người sẵn sàng đeo khẩu trang suốt nhưng ít chú ý đến môi trường sống và làm việc an toàn. Cụ thể là làm sạch không khí trong phòng, loại bỏ aerosol chứa vi rút trước khi có thể hít phải. Bạn có thể làm điều này bằng cách thông gió (thay thế không khí cũ bằng không khí trong lành), lọc (loại bỏ trực tiếp aerosol) hoặc khử trùng (tiêu diệt vi rút trong aerosol).

Nhiều không gian đã có hệ thống thông gió tốt, nhưng một số thì không, và vấn đề nảy sinh khi chúng ta không thể phân biệt được. Nhiều tòa nhà hiện đại có hệ thống thông gió “cơ học” mang lại lượng không khí trong lành đáng tin cậy, nhưng khách hàng hoặc nhân viên rất khó biết liệu chúng có tốt không. Chẳng hạn hộp trên tường có thực sự thổi không khí trong lành vào hay chỉ thổi cùng một không khí cũ xung quanh, cho phép aerosol chứa vi rút tích tụ và phát tán?

Trong khi đó, thông gió tự nhiên bằng cách mở các cửa sổ và cửa ra vào là nguồn thông gió chính cho các tòa nhà cũ, bao gồm cả nhiều trường học.

Khi mở cửa sổ, liều lượng thông gió sẽ thay đổi tùy theo thời tiết. Việc thông gió sẽ nhiều hơn nếu bên ngoài trời có gió hoặc lạnh hơn và luồng không khí trong lành thổi nhanh trong vài phút sau mỗi nửa giờ sẽ làm aerosol chứa vi rút không tích tụ. Song thường khó đánh giá liệu việc thông gió này có đủ không và mở cửa sổ như thế nào nếu muốn có được sự cân bằng phù hợp để tạo thoải mái.

Chúng ta cần một cách trực tiếp để hiển thị lượng hơi thở đã tích tụ trong phòng. Với điều này, chúng ta sử dụng carbon dioxide (CO2). Khi chúng ta thở ra, nồng độ CO2 sẽ tích tụ trong phòng và không khí trong lành có thể làm loãng nó xuống gần bằng mức bạn thường thấy ở ngoài trời. Với cảm biến phù hợp, đây là việc dễ dàng để đo lường. Chúng ta cần nhiều cảm biến cho dự án lớn hơn, lý tưởng nhất là một cảm biến trong mỗi lớp học được thông gió tự nhiên. Điều đó sẽ giúp giáo viên quản lý thông gió và nhiệt độ bằng cách mở, đóng cửa sổ.

Chúng ta cần nhiều cảm biến hơn được cung cấp cho các địa điểm tiếp đãi, để họ có thể công khai mức độ thông gió giúp khách hàng đưa ra lựa chọn sáng suốt, từ đó sẽ tạo động lực cải thiện. Chúng ta nên khao khát đạt những mục tiêu đầy tham vọng hơn giới hạn hiện tại.

Các hướng dẫn của trường học hiện đặt ra giới hạn 1500 ppm CO2, đại diện cho lượng khí thở ra gần gấp đôi so với giới hạn 1000 ppm ở các quốc gia khác. Trong khi đó, các giá trị ngoài trời vào khoảng 400 ppm CO2. Hơn 1/3 số lớp học ở Anh hiện sẽ không đạt tiêu chuẩn cao hơn này, từ các cảm biến đã được phân phối. Dữ liệu cho các địa điểm tiếp đãi là không xác định.

ppm là đơn vị để đo mật độ với thể tích, khối lượng cực kỳ thấp.

Trong thời gian chờ đợi, ở những nơi không đủ thông gió, chúng ta có thể bổ sung không khí sạch bằng cách lọc ra các aerosol hô hấp với HEPA (High Efficiency Particulate Air - bộ lọc không khí hiệu suất cao) di động nhỏ chỉ cần cắm vào nguồn điện. Phương pháp dùng HEPA được thiết lập từ lâu và có hiệu quả cao trong việc lọc ra aerosol, đã được chứng minh là loại bỏ gần như tất cả aerosol chứa vi rút khỏi không khí ở khu COVID-19 của bệnh viện.

Một số HEPA đã được cung cấp cho các trường học, nhưng các mô hình được chính phủ Anh phê duyệt thì đắt tiền. Tuy nhiên có rất nhiều thiết bị gia đình có thể cung cấp không khí được lọc tốt với mức giá thấp. Trường học và doanh nghiệp cần được hướng dẫn để đưa ra lựa chọn.

Một số giải pháp dài hạn là gì?

Nếu khẩu trang, giữ khoảng cách và mở cửa sổ là những lựa chọn tức thì; theo dõi CO2 và dùng HEPA nằm trong trung hạn, thì dài hạn là gì?

Những phát triển mới về công nghệ tia cực tím (UV) có thể tiêu diệt các mầm bệnh trong không khí một cách an toàn và hiệu quả ở các không gian rộng lớn như căng tin, phòng tập thể dục hoặc rạp hát.

Xem chi tiết Loại tia cực tím diệt vi rút SARS-CoV-2 hiệu quả nhất và an toàn với người xung quanh

Nâng cấp cơ sở hạ tầng và xây dựng mới, cần thiết cho mục tiêu không carbon, có thể kết hợp hệ thống thông gió tiết kiệm năng lượng hơn với hệ thống lọc để giảm ô nhiễm. Trong lớp học và nơi làm việc, không khí sạch, trong lành sẽ có nhiều lợi ích hơn với sức khỏe và hạnh phúc, không chỉ tính riêng vào thời đại dịch COVID-19 hoàn hành hiện nay.

Không khí sạch đi kèm với việc bỏ ra chi phí tài chính, nhưng điều này cần được cân nhắc vì lợi ích trong việc giảm thiểu vấn đề sức khỏe cho dân chúng. Vào thế kỷ 19, lý luận này đã mang lại cho chúng ta nguồn nước sạch và không có các bệnh truyền nhiễm qua đường nước. Sau đó, chúng ta làm sạch không khí ngoài trời ở các thành phố, giải quyết vấn đề khói bụi, ô nhiễm công nghiệp, xăng pha chì và bây giờ là dầu diesel.

Sơn Vân