Mũi vắc xin Pfizer thứ 3 bảo vệ bao lâu và tác dụng ra sao với biến thể Omicron?

Biến thể Omicron đang làm số ca mắc COVID-19 trên thế giới tăng vùn vụt, từ những ca nhiễm lần đầu tiên đến tái nhiễm.

Nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng khả năng bảo vệ trước COVID-19 từ một hoặc hai liều vắc xin suy giảm đáng kể theo thời gian, đặc biệt khi đối mặt với các biến thể SARS-CoV-2 mới, trong đó có Omicron. Giờ đây, các chuyên gia đang tranh luận việc có thể cần bao nhiêu liều vắc xin bổ sung. Điều này phụ thuộc vào thời gian bảo vệ của mũi vắc xin tăng cường hiện tại kéo dài bao lâu.

Các nhà khoa học từ Anh vừa công bố báo cáo mới cho thấy kết quả phân tích thời gian bảo vệ của mũi vắc xin Pfizer thứ 3 khi quan sát hơn 700.000 ca nhiễm Omicron. Theo Cơ quan An ninh Y tế Vương quốc Anh (UKHSA), kết quả cho thấy 2 tuần sau khi tiêm, mũi vắc xin Pfizer thứ 3 làm giảm khoảng 70% nguy cơ nhiễm Omicron có triệu chứng.

Song về thời gian bảo vệ, kết quả kém thuận lợi hơn. Phân tích tương tự cho thấy khả năng bảo vệ dường như suy giảm nhanh chóng và sau 3 tháng, mũi vắc xin Pfizer thứ 3 chỉ còn hiệu quả 50% giảm nguy cơ nhiễm Omicron có triệu chứng.

Phân tích thứ hai từ các nhà nghiên cứu Anh chỉ ra rằng khả năng bảo vệ có thể sẽ giảm hơn nữa sau đó. Theo báo cáo, người ta ước tính rằng khả năng bảo vệ sẽ giảm xuống còn 40% sau 4 tháng tiêm mũi vắc xin Pfizer thứ 3.

Dựa trên những kết quả này, Michaeleen Doucleff, phóng viên y tế của NPR (Đài Phát thanh Công cộng quốc gia Mỹ), nói rằng mũi vắc xin COVID-19 tăng cường dường như chống lại nhiễm vi rút khá ngắn hạn.

"Nhìn chung, nó có thể sẽ kéo dài ít hơn 6 tháng với hầu hết mọi người", bà nói.

Các chuyên gia khác không coi đây là tin xấu. Tiến sĩ Jennifer Gommerman, nhà miễn dịch học tại Đại học Toronto (Canada), nói với NPR rằng việc này là "hoàn toàn bình thường và được dự đoán trước" với bất kỳ loại vắc xin nào, ngay cả ở mũi vắc xin tăng cường. Cụ thể hơn, nồng độ kháng thể tăng nhanh ngay sau khi tiêm vắc xin COVID-19 và sau đó giảm dần theo thời gian, ảnh hưởng đến khả năng ngăn nhiễm vi rút.

Bà giải thích: “Hiệu quả ngăn nhiễm vi rút của vắc xin phụ thuộc vào mức độ kháng thể của chúng ta vì chúng thực sự là tuyến phòng thủ đầu tiên chống lại SARS-CoV-2. Vì vậy, về mặt tránh nhiễm SARS-CoV-2, chúng ta sẽ thấy biện pháp bảo vệ bằng mũi vắc xin tăng cường, nhưng khả năng đó sẽ suy yếu dần".

Việc vắc xin COVID-19 chống lại mắc bệnh nặng không phụ thuộc nhiều vào kháng thể, theo Jennifer Gommerman. Bà nói: “Với mức độ kháng thể suy giảm, bạn có thể dễ nhiễm vi rút nhưng không dễ bị bệnh nặng - đó là phạm trù hoàn toàn khác”.

Điều trên phù hợp với những gì các nhà nghiên cứu Anh phát hiện trong nghiên cứu của mình. Theo phân tích của họ, khả năng bảo vệ khỏi nhập viện cao hơn 95% trong 2 tuần sau khi tiêm mũi vắc xin Pfizer thứ 3 và thậm chí sau 4 tháng, hiệu quả vẫn ở mức khoảng 80%.

Trong đợt dịch Omicron, có sự khác biệt rõ rệt giữa tiêm 3 mũi vắc xin Pfizer so với chỉ hai liều, mà khả năng ngăn mắc bệnh nặng giảm xuống còn khoảng 40% sau 6 tháng.

Tuyến phòng thủ thứ 2 có được sau khi tiêm vắc xin COVID-19 là tế bào T, với khả năng ngăn mắc bệnh nặng.

Các nhà nghiên cứu Nam Phi kiểm tra cách hệ thống miễn dịch của cơ thể phản ứng với Omicron và xác định rằng tế bào T ở những người đã tiêm vắc xin Pfizer tiếp tục mạnh mẽ trong việc chống lại bệnh nặng dù biến thể mới tránh được kháng thể.

Nghiên cứu đó làm dấy lên hy vọng rằng các phản ứng tương tự có thể xuất hiện với loại vắc xin khác và ở những người từng khỏi COVID-19 chưa được tiêm phòng.

Có nguồn gốc từ tủy xương, tế bào T là tế bào bạch cầu tạo thành một phần quan trọng của hệ thống miễn dịch. Tế bào T quyết định đáp ứng miễn dịch với các kháng nguyên trong cơ thể chúng ta. Trong khi các kháng thể trung hòa do vắc xin tạo ra được thiết kế để ngăn ngừa nhiễm SARS-CoV-2 nhưng Omicron dường như tránh được, các tế bào T nhận ra vi rút khi nó xâm nhập các tế bào và sau đó di chuyển để tiêu diệt.

Một số thử nghiệm trong phòng thí nghiệm ở Nam Phi kiểm tra mức độ hiệu quả của đáp ứng tế bào T với Omicron. Kết quả cho thấy trong các mẫu của những người được tiêm hai liều vắc xin Pfizer, đáp ứng của tế bào T vẫn đạt hiệu quả 70% - 80%.

Wendy Burgers từ Đại học Cape Town (Nam Phi) nói: “Chúng tôi đã nghiên cứu tế bào T. Các kháng thể luôn là điểm khởi đầu tốt để thử xem vắc xin có hoạt động không bởi những gì kháng thể làm là ngăn chặn mầm bệnh xâm nhập vào tế bào ngay từ đầu. Khi nó xâm nhập hệ thống phòng thủ và các tế bào bị nhiễm vi rút, đó là lúc các tế bào T phát hiện và loại bỏ các tế bào nhiễm vi rút để chúng không tiếp tục tái tạo và trở thành nhà máy sản xuất vi rút. Tế bào T bóp chết chúng từ trong trứng nước”.

Tuy nhiên, Wendy Burgers tỏ ra thận trọng khi sử dụng bằng chứng về hiệu quả của tế bào T để giải thích lý do tại sao đến nay nhiều người Nam Phi dường như ít bị bệnh nặng hơn do Omicron so với các biến thể khác.

“Rất khó để phân biệt và chúng ta sẽ thấy những trải nghiệm khác nhau về Omicron ở các quần thể khác nhau ở các khu vực khác nhau trên thế giới. Thế nhưng, những gì chúng ta biết là dù tế bào T không ngăn ngừa nhiễm vi rút SARS-CoV-2 nhưng hoạt động để cung cấp một mức độ bảo vệ chống lại bệnh nghiêm trọng. Về mặt đó, dữ liệu có thể mang đến sự yên tâm nếu những gì chúng ta đang thấy là đúng", Wendy Burgers cho hay.

Thông điệp tương tự được lặp lại trên Tạp chí Nature về nghiên cứu của chuyên gia Alessandro Sette ở Viện Miễn dịch học La Jolla (Mỹ) rằng: “Dù không có cách nào để vẽ ra ranh giới trực tiếp giữa mức độ đáp ứng của tế bào T và khả năng bảo vệ chống lại bệnh nặng, các nghiên cứu trước đây phát hiện ra các đáp ứng mạnh mẽ của tế bào T với SARS-CoV-2 có tương quan với việc giảm tải lượng vi rút và bệnh ít nghiêm trọng hơn”.

Vì sao nên tiêm mũi vắc xin thứ 3 dù có thể nhiễm Omicron?

Dù vắc xin COVID-19 và mũi tăng cường bảo vệ mạnh mẽ chống lại bệnh nặng, nhập viện và tử vong, nhưng biến thể Omicron đang lây lan nhanh chóng vẫn là thách thức lớn. Với trung bình hơn 758.000 ca mắc COVID-19 ở Mỹ trong 7 ngày tính đến 19.1.2022, một số người nghi ngờ tính hiệu quả của vắc xin và tự hỏi: "Tại sao phải tiêm mũi tăng cường nếu vẫn có thể nhiễm Omicron?".

Tiến sĩ Eric Topol, người sáng lập và Giám đốc của Viện Dịch thuật Nghiên cứu Scripps (Mỹ), cho biết những nghi ngờ của mọi người đã đặt sai chỗ.

Eric Topol nói: “Mũi vắc xin tăng cường giảm 90% số lần nhập viện”, đồng thời cho biết thêm rằng sau 3 tháng tiêm, con số này có thể giảm xuống 80%. Theo ông, đó là sự khác biệt so với chỉ tiêm 2 liều vắc xin ban đầu.

Mũi vắc xin thứ ba của Pfizer và Moderna (cùng công nghệ mRNA) cho thấy hiệu quả cao với Omicron. Johnson & Johnson cũng cho biết tiêm thêm  liều thứ hai vắc xin công nghệ vector vi rút của mình có thể duy trì bảo vệ lâu dài.

Vì Mỹ có tỷ lệ tiêm mũi vắc xin COVID-19 tăng cường thấp, Omicron đang ảnh hưởng đến nhiều người hơn, dù về tổng thể, sự căng thẳng thấp hơn so với các biến thể trước đó, đặc biệt là Delta. Đó là lý do tại sao số ca nhập viện tiếp tục làm căng thẳng hệ thống chăm sóc sức khỏe của đất nước, lập kỷ lục mới hàng ngày, với hơn 159.000 bệnh nhân đang ở bệnh viện, theo Trung tâm Kiểm soát và phòng ngừa dịch bệnh Mỹ.

Tiến sĩ Anthony Fauci, Giám đốc Viện Dị ứng và Bệnh truyền nhiễm Quốc gia Mỹ, gần đây nói với Yahoo Finance rằng việc phải duy trì sự bảo vệ liên tục bằng vắc xin là lý do tại sao Mỹ ngừng tiêm liều thứ tư đến nay - ngoại trừ những người bị suy giảm miễn dịch.

Israel đã thử nghiệm tiêm mũi vắc xin COVID-19 thứ tư và một báo cáo gần đây cho thấy nó không mang lại hiệu quả chống nhiễm Omicron. Ông Anthony Fauci, cố vấn y tế Nhà Trắng, cho biết Mỹ cần hiểu độ bền của liều vắc xin COVID-19 thứ ba trước khi cân nhắc tiêm liều thứ tư.

Tiến sĩ Eric Topol lưu ý rằng, trong nghiên cứu của Israel, vẫn chưa rõ mức độ bảo vệ chống lại nhập viện và tử vong mà liều vắc xin thứ tư cung cấp, nhưng dữ liệu đó sẽ có trong những tuần tới.

Sơn Vân