Tương lai nào cho hợp tác quân sự Nga - Trung?

Các dấu hiệu về hợp tác quân sự song phương có thể đặc biệt nhạy cảm với Bắc Kinh vào thời điểm các nước trên thế giới đang kêu gọi Trung Quốc sử dụng ảnh hưởng của mình đối với Nga để ngăn chặn xung đột. Quan hệ quân sự song phương phát triển như thế nào trong những tháng và những năm tới sẽ có ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng hiện đại hóa lực lượng của hai nước.

Nhà nghiên cứu Brian Waidelich nhận định rằng hiện tại có 3 kịch bản cho tương lai hợp tác quân sự Nga - Trung, bao gồm “giữ nguyên hiện trạng”, “suy yếu” và “tăng cường”. Theo ông, mỗi kịch bản đều được đánh giá các động lực địa chính trị có thể có đằng sau mức độ hợp tác tương đối mà quân đội Trung Quốc và Nga có thể tiến hành và các tác động tương ứng với Mỹ.

Kịch bản 1: Giữ nguyên hiện trạng

Mặc dù cuộc chiến ở Ukraine đã tạo ra những thay đổi sâu sắc trong các cơ sở quốc phòng của phương Tây, từ việc Đức tăng chi tiêu quốc phòng cho Phần Lan và việc Thụy Điển suy nghĩ lại về việc gia nhập NATO... nhưng điều đó dường như không ảnh hưởng nhiều đến quan hệ quân sự Nga - Trung. Việc nhanh chóng kết thúc cuộc chiến tranh có thể giảm bớt áp lực quốc tế đối với Bắc Kinh trong việc cắt giảm quan hệ với Moscow. Tổng thống Nga Vladimir Putin cũng có thể đảm bảo sự ổn định trong quan hệ quân sự, vì sức mạnh của quan hệ đối tác chiến lược một phần được cho là nhờ mối quan hệ cá nhân chặt chẽ giữa ông và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình.

Mối quan hệ quân sự Nga - Trung Quốc trong tương lai giống như quan hệ hợp tác song phương trong những năm gần đây có thể cho thấy hai bên duy trì hoặc dần dần mở rộng các nỗ lực hiện có, bao gồm: Hợp tác kỹ thuật thông qua mua bán vũ khí, thường xuyên tổ chức các cuộc tập trận quân sự song phương, tổ chức các cuộc trao đổi giữa lãnh đạo hai nước và các quan chức quốc phòng.

Trung Quốc có thể sẽ được hưởng lợi nhiều nhất từ ​​việc duy trì quan hệ quân sự song phương với Nga. Bắc Kinh đã có được các nền tảng và thiết bị tiên tiến của Nga, những yếu tố quan trọng đối với quá trình hiện đại hóa quân đội. Mặc dù lợi ích của Moscow từ hợp tác quốc phòng song phương chủ yếu là về bản chất kinh tế, nhưng việc bán vũ khí cho Trung Quốc sẽ tiếp tục là một thị trường nước ngoài quan trọng khi nền kinh tế Nga gặp khó khăn dưới sức nặng của các lệnh trừng phạt của phương Tây. Đối với Mỹ, mặc dù mối quan hệ quân sự Nga - Trung vẫn tiếp tục là điều không mong muốn, nhưng nó sẽ không gây ra bất kỳ bất ngờ nào buộc Lầu Năm Góc phải nhanh chóng sửa đổi kế hoạch chiến lược của mình.

Tương lai 2: Mối quan hệ quân sự suy yếu

Nếu xung đột Ukraine không kết thúc nhanh chóng và phương Tây vẫn đoàn kết trong sự phản đối của Moscow, Trung Quốc có thể cảm thấy ngày càng bị áp lực khi phải công khai khoảng cách với Nga (đặc biệt nếu phương Tây đe dọa Trung Quốc về mặt kinh tế nếu họ ngầm chấp thuận các hành động của Nga). Trung Quốc sẽ phải lo ngại về việc quảng bá hình ảnh tích cực của mình, có thể bị suy giảm nếu Bắc Kinh có dấu hiệu ủng hộ cuộc chiến ở Ukraine, bao gồm các khía cạnh dễ thấy của quan hệ quân sự song phương. Ngoài ra, nếu Putin bị buộc thôi nắm quyền, ông Tập có thể cần thời gian để làm quen và xây dựng lòng tin với nhà lãnh đạo mới, điều này có thể dẫn đến việc Trung Quốc có cách tiếp cận thận trọng hơn đối với hợp tác quân sự song phương trong thời gian tạm thời.

Tình trạng quan hệ quân sự Trung - Nga suy yếu có thể chứng kiến ​​những thay đổi sau đây trong các hoạt động song phương:

Hợp tác kỹ thuật giảm, gồm cả việc Trung Quốc giảm mua vũ khí của Nga và đóng băng các dự án phát triển chung. Các cuộc tập trận giảm dần. Đình chỉ các cuộc tuần tra kết hợp ở các vùng biển hoặc vùng trời gần các đồng minh của Mỹ, hoặc ít nhất là tạm ngừng việc Trung Quốc và Nga công bố thông tin về các hoạt động liên quan. Ngoài ra, các cuộc trao đổi lãnh đạo chủ chốt cấp cao và ít thường xuyên hơn cũng như ít chi tiết hơn về các cuộc họp diễn ra với công chúng.

Mỹ sẽ là người chiến thắng lớn nhất nếu tình trạng quan hệ quân sự Nga - Trung suy yếu. Sự tin tưởng giảm sút và sự quen thuộc trong hoạt động giữa các lực lượng vũ trang của Trung Quốc và Nga có thể làm suy giảm khả năng phối hợp các hành động quân sự có hại cho lợi ích của Mỹ và đồng minh. Trung Quốc sẽ bị ảnh hưởng tiêu cực nếu giảm hợp tác quân sự song phương, vì nước này sẽ mất một số cơ hội có được vũ khí tiên tiến và huấn luyện với quân đội Nga thiện chiến. Tuy nhiên, những tác động có lẽ sẽ không ảnh hưởng nhiều đến lịch trình hiện đại hóa và chuyển đổi lực lượng của Trung Quốc (đối với một ngành công nghiệp quốc phòng của Trung Quốc, ngày càng trở nên tự cung tự cấp). Người chịu thiệt hại lớn nhất sẽ là Moscow, vì việc giảm bán vũ khí cho Trung Quốc sẽ làm trầm trọng thêm căng thẳng đối với nền kinh tế Nga trong bối cảnh các lệnh trừng phạt của phương Tây mà Putin gọi là “giống như một lời tuyên chiến”. Sự ủng hộ ít hơn của công chúng từ Trung Quốc có thể làm tăng cảm giác bị cô lập của Putin và thúc đẩy ông thực hiện các hành động nguy hiểm hơn, bao gồm cả việc đe dọa sử dụng vũ khí hạt nhân.

Tương lai 3: Hợp tác tăng cường

Không giống như hai kịch bản ở trên, một tương lai hợp tác quân sự Nga - Trung được tăng cường có thể ít liên quan đến cách diễn ra xung đột Ukraine mà liên quan nhiều hơn đến nhận thức của Trung Quốc về các mối đe dọa ở Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương. Tương lai như vậy sẽ chứng kiến ​​việc Mỹ và các đồng minh ngày càng đoàn kết trong các luận điệu và hành động nhằm gây sức ép với Trung Quốc về các lợi ích mà Bắc Kinh đã tuyên bố ở các khu vực như Đài Loan, quần đảo Senkaku (Điếu Ngư) và ở Biển Đông. Trung Quốc có thể thấy có lợi khi tăng cường quan hệ quân sự với Nga một cách rõ ràng nếu họ tin rằng nguy cơ xảy ra xung đột Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương đang tăng lên và hợp tác quân sự với Nga có thể nâng cao thông điệp răn đe chống lại Mỹ và các đồng minh.

Mối quan hệ quân sự Nga - Trung bền chặt hơn có thể được thể hiện ở: Tăng cường hợp tác kỹ thuật, có khả năng bao gồm việc Trung Quốc liên tục mua vũ khí của Nga và mở rộng các dự án phát triển chung trên các nền tảng tích hợp các công nghệ quan trọng của Nga (ví dụ tàu ngầm). Trong bối cảnh hợp tác được mở rộng trong lĩnh vực này, Trung Quốc có thể tìm cách gây áp lực buộc Nga giảm việc bán vũ khí cho các quốc gia mà Trung Quốc có tranh chấp lãnh thổ, chẳng hạn như Ấn Độ và Việt Nam. Các cuộc tập trận kết hợp được mở rộng thể hiện tần suất, quy mô và độ phức tạp lớn hơn. Các cuộc tuần tra kết hợp có mục tiêu hơn, bao gồm các cuộc tuần tra trên không và trên biển xung quanh Nhật Bản và có thể là các đồng minh khác của Mỹ, hoặc chính Mỹ. Các cuộc trao đổi với các nhà lãnh đạo chủ chốt sẽ được diễn ra thường xuyên hơn, trong đó các nhà lãnh đạo nêu rõ các đánh giá chung về môi trường an ninh và quyết tâm hỗ trợ lợi ích của nhau.

Vào thời điểm mà nhiều nền kinh tế tiên tiến trên thế giới đang thống nhất để phản đối cuộc chiến của Tổng thống Putin, Nga có lẽ sẽ là bên nhiệt tình nhất trong việc tăng cường quan hệ quân sự với Trung Quốc. Mối quan hệ quân sự được tăng cường có thể bao gồm việc mở rộng bán vũ khí cho Nga để xoa dịu phần nào nỗi đau của nền kinh tế đang gặp khó khăn của Nga và nó cũng có thể báo hiệu cho thế giới, trong đó có Nga, rằng Trung Quốc vẫn ủng hộ sự lãnh đạo của Nga.

Bên cạnh đó, Bắc Kinh có thể sẽ ủng hộ các mối quan hệ quân sự mạnh mẽ hơn với Moscow để răn đe Mỹ và các đồng minh một cách đáng tin cậy hơn, thúc đẩy Trung Quốc mua lại các công nghệ quan trọng mà ngành công nghiệp quốc phòng của họ chưa thể tái tạo và nâng cao tính hiện thực của việc huấn luyện quân sự của Trung Quốc. Mối quan hệ quân sự Nga - Trung mạnh mẽ hơn, có khả năng đạt đến cấp độ của một liên minh chính thức - một điều tồi tệ nhất đối với Mỹ, vì nó sẽ cải thiện khả năng của Bắc Kinh và Moscow trong việc tiến hành phối hợp cưỡng chế hai mặt hoặc thậm chí là chiến tranh trong tương lai. Do đó, một kịch bản như vậy sẽ khiến khuôn khổ “răn đe tổng hợp” của Lầu Năm Góc - cơ chế tận dụng tất cả các công cụ sức mạnh quốc gia giữa Mỹ và các đồng minh - trở nên quan trọng hơn bao giờ hết.

Hoàng Vũ