Soạn giả Hoàng Song Việt: Cải lương cần chỉn chu từ nội dung đến hình thức

Nàng Xê – Đa (đạo diễn NSƯT Hoa Hạ, kịch bản: Lưu Quang Thuận – Lưu Quang Vũ chuyển thể cải lương Thể Hà Vân) ra mắt công chúng năm 2021 là một phiên bản mới, đẹp, trữ tình. Sau 2 suất đầu tiên chinh phục hoàn toàn trái tim người hâm mộ cải lương miền Nam, vở diễn lưu diễn 2 suất tại Hà Nội. Dự kiến, sau hai đêm diễn ấy, đoàn cải lương Đại Việt sẽ bán vé phục vụ khán giả thủ đô và trở lại tiếp tục cống hiến cho khán giả Sài Gòn thì dịch bệnh COVID-19 bùng phát, tạm ngưng. Vào ngày 25.3.2022, Nàng Xê – Đa sẽ tái ngộ với khán giả tại rạp Hưng Đạo (Trần Hưng Đạo, Q.1, TP.HCM).

Ở những năm thập niên 1980, vở Nàng Xê – Đa đã trình diễn hàng ngàn suất, được xếp vào hàng kinh điển của cải lương. Thành công rực rỡ ấy khiến nhiều nghệ sĩ không dám tái dựng vì sợ bị chìm khuất trong ánh hào quang quá khứ. Ấy vậy mà đạo diễn NSƯT Hoa Hạ dám mạo hiểm và bản dựng của chị thành công trong sắc thái mới. Nhưng vở diễn đẹp từ nội dung đến hình thức này chắc chắn sẽ không chào đời nếu không có Hoàng Song Việt. Trong bối cảnh cải lương khó khăn tứ bề, soạn giả cải lương lần lượt bỏ nghề, Hoàng Song Việt là một trong những soạn giả cải lương tài năng hiếm hoi còn hoạt động cho đến thời điểm hiện tại.

Anh còn là người sáng lập hay còn gọi là ông bầu của đoàn cải lương tư nhân Đại Việt, đơn vị sản xuất Nàng Xê – Đa phiên bản mới. Với tình yêu nghệ thuật cải lương cháy bổng, từ ngày thành lập đoàn hát, anh đã đầu tư rất nhiều chất xám, tiền bạc và công sức vào các vở tuồng được viết mới hoàn toàn. Quan điểm làm nghề của anh là khi đầu tư cho một vở diễn nào, phải làm thật chu đáo và trọn vẹn cho dù phải tốn nhiều tiền của và công sức. Đó là cách để cải lương hấp dẫn khán giả khi mà có quá nhiều loại hình giải trí khác đang thu hút công chúng.

Tình yêu cải lương vô hạn

Soạn giả Hoàng Song Việt tên thật là Võ Văn Xong. Anh sinh ra trong một gia đình lao động nghèo, đông anh em. Khoảng 6 tuổi, anh mắc bệnh sốt. Bác sỹ thời ấy chích thuốc thế nào mà anh bị teo hẳn cơ chân. Từ đó, anh trở thành một đứa trẻ có bước đi khập khiễng và khó khăn hơn những người khác. Dẫu vậy, cậu bé Xong rất thông minh, học hành luôn đứng đầu lớp. Đặc biệt, cậu có một niềm đam mê cải lương cháy bổng. Hầu như cậu thuộc nằm lòng tất cả các vở tuồng nổi tiếng của thế hệ nghệ sỹ tiên phong như NSND Út Trà Ôn, Út Bạch Lan, Minh Cảnh, Minh Vương, Minh Phụng…

Vì quá mê cải lương nên cậu bé Xong mơ ước một ngày mình được làm công việc gì đó liên quan đến cải lương. Nhưng rồi nhìn lại thân thể khiếm khuyết của mình, cậu chợt buồn. Có lúc cậu khuyên mình hãy từ bỏ giấc mơ hoang đường ấy, nhưng niềm đam mê sâu thẳm bên trong vẫn luôn thôi thúc cậu. Thế là cậu âm thầm tự học các bài bản cải lương. Rồi cậu đăng ký sinh hoạt tại câu lạc bộ đờn ca tài tử quận Bình Thạnh, TP.HCM. Những ngày đầu tiên của năm 1976, chàng thiếu niên Võ Văn Xong tròm trèm 13, 14 tuổi. Đó là khoảng thời gian cả nước lâm vào cảnh thiếu đói, còn gia đình cậu thuộc diện nghèo nhất xóm. Vậy mà Võ Văn Xong, vẫn âm thầm lặng lẽ sáng tác và cộc cạch đạp xe đến sinh hoạt tại câu lạc bộ đờn ca tài tử.

Tại đây, anh quen biết với một người bạn là nghệ sỹ. Nhận thấy Võ Văn Xong có khả năng sáng tác, vài năm sau người bạn này đã giới thiệu anh đến đoàn cải lương Tuổi Trẻ Thương Nghiệp. Vào thập niên 1980, tình hình kinh tế đất nước khó khăn nhưng đời sống cải lương rất mạnh mẽ. Cả nước có hàng trăm đoàn cải lương hoạt động sôi nổi. Bên cạnh những đoàn lớn trụ tại Tphcm, rất nhiều đoàn lưu diễn khắp các tỉnh thành. Đoàn Tuổi Trẻ Thương Nghiệp không đình đám tại đất Sài Gòn nhưng được yêu mến tại miền Trung và miền Bắc. Vì vậy, được nhận vào đoàn là một vinh dự lớn đối với cậu trai trẻ còn vô danh như Võ Văn Xong.

Soạn giả Hoàng Song Việt nhớ lại: “Do tôi là người mới nên những ngày đầu tiên vào đoàn, tôi phụ trách việc nhắc tuồng. Một tháng tập tuồng, tôi thuộc lòng hết các lời thoại và lời ca của các diễn viên. Trưởng đoàn thấy đoạn nào trong kịch bản chưa hợp lý, yêu cầu tôi biên tập lại. Thế là tôi làm luôn công việc biên tập. Rảnh rỗi, tôi ngồi vào bàn chỉnh âm thanh. Có lẽ tôi có năng khiếu cảm âm, nên tưởng là làm chơi cho vui, nào ngờ đoàn giao luôn vai trò điều chỉnh âm nhạc. Như vậy là cùng lúc tôi làm rất nhiều vai trò khác nhau trong hậu trường. Nhờ thế, càng ngày tôi càng rành rẽ các bước cần thiết trong một vở tuồng cải lương”.

Gửi đi giấc mơ đẹp từ ngôi nhà chật chội

Thời gian ở đoàn Tuổi Trẻ Thương Nghiệp, Võ Văn Xong đã có cơ hội vàng để trui rèn mình. Anh có cơ hội sáng tác, học hỏi và thực hành nhiều khâu trong quá trình sáng tạo cải lương. Tại đây, anh lấy nghệ danh và bút danh là Hoàng Song Việt. Họ Hoàng là để tri ân thầy Hoàng Nô đã tận tình chỉ dạy. Nhưng do sức khỏe anh kém, mà đoàn thì lưu diễn xa quá nhiều, anh xin nghỉ. Một năm sau, đoàn cũng rã gánh. Về nhà, Võ Văn Xong nghĩ rằng cánh cửa cải lương đã khép dần trước mắt anh. Dẫu vậy, máu mê nghề vẫn luôn cuộn chảy. Dù nhà nghèo, thiếu ăn nhưng anh vẫn miệt mài sáng tác.

Trong khoảng thời gian ấy, Hội sân khấu TP.HCM tổ chức cuộc thi sáng tác kịch bản sân khấu bao gồm kịch nói và tuồng cải lương. Hoàng Song Việt thấy được cơ hội hiếm hoi lóe sáng. Anh vùi đầu viết ngày đêm. Anh nhớ lại: “Ngôi nhà tôi lúc ấy chỉ vỏn vẹn 45m2. Mái nhà lợp tôn cũ và lủng lổ nên buổi trưa nóng như lò lửa. Tôi ngồi viết tay mà mồ hôi ra ướt đầm, kiến vàng từ trên mái rớt xuống cắn rần mình. Quy định của cuộc thi năm ấy là kịch bản phải được đánh máy chữ. Tôi phải xin một chị ở phường mượn máy đánh chữ về nhà sáng tác. Cứ 4 giờ chiều tôi đến phường ngồi đợi. Tan giờ làm, chị mang cái máy ra cho tôi chở về nhà. Tôi viết liên tục đến 6 giờ sáng rồi mang trả lại. Cứ thế tôi viết miệt mài suốt 2 tháng”.

Trong lần dự thi đó, Hoàng Song Việt viết vở Sám hối trước. Khi anh hoàn thành và nộp cho ban tổ chức thì thời hạn cuộc thi còn tầm 10 ngày. Anh tranh thủ thời gian viết thêm kịch bản thứ hai tên là Giấc mộng không tên. Anh hoàn thành trong 10 ngày và gửi dự thi đúng ngày cuối cùng. Kết quả, vở Giấc mộng không tên đoạt giải ba, không có giải nhất và nhì, còn vở Sám hối vào chung kết. Số tiền thưởng cho giải ba là 5 triệu đồng. Đó là khoản tiền cứu rỗi anh và gia đình trong cảnh khó khăn. Hoàng Song Việt dùng số tiền này mua những đồ dùng cần thiết cho gia đình, và chi phí ăn uống. Nhưng phần thưởng còn lớn hơn nữa là Nhà hát cải lương Trần Hữu Trang chọn kịch bản Giấc mộng không tên dựng vở, còn Đoàn văn công thành phố chọn Không là cát bụi để dàn dựng.

Cái tên Hoàng Song Việt còn chưa được nhiều khán giả biết đến, bổng dưng xuất hiện trên pano của hai đoàn lớn thời ấy là một món quà ngoài sức tưởng tượng. Hoàng Song Việt hạnh phúc đến mất ngủ. Niềm vui chưa dừng lại ở đó. Lãnh đạo của đoàn Văn công thành phố và nhà hát Trần Hữu Trang lần lượt trước sau đến mời anh về cộng tác với vị trí soạn giả thường trực. Anh về Văn công thành phố vì lãnh đạo đoàn, cố nghệ sỹ Quốc Hùng lúc đó đã đến ngỏ lời trước. Tại đây, bút lực có dịp tung hoành nên cái tên Hoàng Song Việt bắt đầu tỏa sáng dần dần. Danh tiếng lan xa, nhà hát Hòa Bình đặt hàng Hoàng Song Việt viết tuồng Thanh Xà – Bạch Xà với sự góp mặt của đông đảo ngôi sao cải lương hàng đầu. Vở diễn thành công ngoạn mục. Nsut Vũ Linh khai trương đoàn Sông Bé 2, đặt hàng Hoàng Song Việt viết tuồng Duyên kiếp - vở tuồng thành công vang dội.

Cái tên Hoàng Song Việt trở thành ngôi sao sáng trong giới soạn giả thế hệ mới.

Mắc nợ với cải lương

Trong những năm đầu của thập niên 1990, khán giả rất ưa chuộng cải lương video. Nhiều nghệ sỹ cải lương trong nước và hải ngoại đầu tư sản xuất loại hình này. Hoàng Song Việt được đặt hàng liên tục. Anh sáng tác hơn 200 bài ca và nhiều vở tuồng. Anh ký hợp đồng độc quyền với hãng băng đĩa Rạng Đông chuyên sản xuất cải lương. Ngoài ra, một nhà phát hành bên Mỹ ký hợp đồng làm băng đĩa cải lương với Hoàng Song Việt. Cụ thể anh sản xuất ra sản phẩm nào, gửi sang bên ấy phân phối. Hình thức trả tiền theo kiểu gối đầu theo kiểu nhận đợt hai thì trả tiền đợt 1. Công việc này giúp anh có được khoản thu nhập vô cùng lớn. Anh có thể xây lại ngôi nhà mới cho ba mẹ, giúp đỡ nhiều việc quan trọng anh chị em và các cháu. 35 tuổi anh có nhiều tiền và nổi danh trong giới.

Thế nhưng vụ không tặc đánh bom vào ngày 11.9 tại Mỹ đã làm đảo lộn mọi thứ. Đối tác tại Mỹ thuê mặt bằng và nhà kho tại tòa nhà bị đánh bom. Toàn bộ tòa nhà sụp đổ khiến đối tác mất tất cả dẫn đến phá sản, việc phát hành băng đĩa ngưng lại. Vừa mất thu nhập, vừa phải lo hoàn trả chi phí cũ, Hoàng Song Việt phải cắm mặt vào sáng tác, cày ngày đêm vẫn không đủ sức trả nợ. Cùng đường, anh phải vay lãi suất đến 30%. Và anh đã trả lãi ròng rã suốt 10 năm mới hết gốc lẫn lãi. Số tiền gốc khoảng 300 triệu, anh phải trả chừng 1.5 tỉ đồng. Nhưng vì danh dự của một nghệ sỹ, anh quyết giữ lời hứa dù có thể thương lượng trả ít lại hoặc khất nợ.

Về sau, cố nghệ sỹ Phan Quốc Hùng được bổ nhiệm vị trí giám đốc nhà hát Trần Hữu Trang. Hoàng Song Việt được mời về phụ trách đoàn Thắp sáng niềm tin, trực thuộc nhà hát. Thắp sáng niềm tin được anh Phan Quốc Hùng hỗ trợ cho Hoàng Song Việt và Hữu Quốc thành lập. Diễn viên lúc đó là Thoại Mỹ, Thanh Ngân, Trọng Phúc, Lê Tứ...

 Thời điểm này, đời sống cải lương đã bắt đầu sa sút. Sân khấu đã ít có cơ hội sáng đèn. Các soạn giả đã dần hết đất dụng võ nhưng Hoàng Song Việt vẫn sáng tác miệt mài. Anh chia sẻ: “Thời hoàng kim của cải lương, mỗi đoàn có 1,2 soạn giả thường trực viết tuồng liên tục. Lúc ấy, nghề thầy tuồng sống ung dung, tự tại. Nhưng từ giữa thập niên 1990 kéo dài đến nay, thầy tuồng hết đất sống. Nhiều người buộc phải bỏ nghề, còn tôi may mắn hơn có đoàn đặt hàng nên còn cơ hội hiếm hoi. Dẫu vậy, nếu chỉ trong cậy vào thu nhập mỗi năm 2 vở thì nhuận bút không thể sống nổi. May mắn là tôi còn có cơ hội chạy show lễ hội, hoạt cảnh cải lương, show cải lương của các đài truyền hình”.

Cách nay ít năm, soạn giả Hoàng Song Việt nghỉ hưu. Dẫu vậy, niềm đam mê cải lương vẫn cuộn chảy trong huyết quản. Anh cùng soạn giả NSƯT Triệu Trung Kiên thành lập đoàn cải lương tư nhân Đại Việt. Mục đích của anh là nổ lực hết sức để các nghệ sỹ cải lương có đất diễn, và nghệ thuật cải lương không lụi tàn. Vở tuồng đầu tiên Chuyện tình Khâu Vai được đầu tư lớn, sau cùng cũng thua lỗ gần 200 triệu đồng. Hoàng Song Việt phải vắt sức viết để lấy tiền nhuận bút bù vào khoảng thất thu ấy. Vậy mà đầu năm 2021, anh tiếp tục móc hầu bao đầu tư dựng vở Nàng Xê – Đa. Đây là một vở diễn hay và đẹp từ nội dung đến hình thức. Vở diễn ra mắt ngày 30.1.2012 được khán giả tán thưởng

Tiếc rằng đại dịch COVID-19 tái bùng phát nên kế hoạch công diễn bị hoãn lại. Theo Hoàng Song Việt, khi nhà nước cho phép các sân khấu sáng đèn trở lại, vở Nàng Xê – Đa sẽ diễn tại rạp Hưng Đạo mỗi tháng một suất. Theo dự kiến, đoàn cũng sẽ liên hệ các địa phương ở miền Tây để lưu diễn phục vụ khán giả xa Sài Gòn. Lịch diễn bị động như thế đồng nghĩa khả năng thu hồi vốn là không thể dự tính. Được biết tổng đầu tư cho Nàng Xê – Đa trên 800 triệu đồng, đến giờ vẫn chưa thu hồi vốn. Thế nhưng điều đó không làm ông bầu Hoàng Song Việt nhụt chí, bởi khó khăn nào của cải lương anh cũng đã trải qua. Anh đã quyết sống với nó cho đến lúc sức tàn lực tận bởi cải lương với anh còn cao hơn cả đam mê. Bởi cải lương, với anh, là “đạo” và anh là tín đồ thuần thành.

Nguyễn Huy