Trung Quốc trước thách thức lấp khoảng trống tại thị trường Nga do Phương Tây bỏ lại

Đặc biệt, Trung Quốc hiện đương đầu sự chỉ trích thẳng thắn từ các quan chức phương Tây và các nhà bình luận chính sách đối ngoại, những người đang coi Bắc Kinh đang công khai ủng hộ Nga.

Ngược lại, Trung Quốc đã đổ lỗi cho Mỹ và Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO) vì đã xử lý sai các lo ngại về an ninh của Nga, "châm ngòi cho ngọn lửa" xung đột, và tố cáo các biện pháp trừng phạt của phương Tây là gây tổn hại cho nền kinh tế toàn cầu.

Cho đến nay Bắc Kinh không tỏ ra nhiệt tình trong việc giải cứu Moscow bằng bất kỳ đường dây kinh tế hữu hình nào. Tuy vậy, Trung Quốc cũng từ chối quay lưng lại với Moscow hoặc cúi đầu trước những lời đe dọa trừng phạt thứ cấp từ Mỹ. Trung Quốc không thích bị quốc gia nào ra lệnh cho mình, và như - Ủy viên Bộ Chính trị Dương Khiết Trì đã nói trong cuộc gặp với Cố vấn An ninh Quốc gia Mỹ Jake Sullivan - bất kỳ nỗ lực nào nhằm gây sức ép với Trung Quốc đều sẽ thất bại. Bên cạnh đó, Bắc Kinh không phải là mục tiêu dễ bị trừng phạt về mặt kinh tế.

Sự tuân thủ trung lập của Trung Quốc trong bối cảnh cuộc khủng hoảng Nga - Ukraine đã được thúc đẩy trong cuộc gặp giữa ông Dương Khiết Trị và ông Cố vấn An ninh Quốc gia Mỹ Sullivan. Nó cũng được nhấn mạnh khi Tổng thống Joe Biden và Tập Cận Bình tổ chức một cuộc điện đàm kéo dài 2 giờ vào những ngày sau đó. Kể từ khi xung đột tại Ukraine bùng nổ hơn một tháng trước, Bắc Kinh vẫn không sẵn sàng công khai cứu trợ hoặc chỉ trích Moscow.

Ngược lại, Ấn Độ thậm chí còn hăng hái hơn trong việc tiếp cận với Nga bằng cách tăng cường mua dầu và khởi động thương mại bằng tiền tệ quốc gia. Ấn Độ đã giành được lợi thế từ cuộc đối đầu đang diễn ra giữa Nga và phương Tây bằng cách tăng gần gấp 4 lần lượng dầu mua hàng ngày của Nga với mức giá rẻ. Giờ đây, New Delhi còn tiến xa hơn khi thông qua đề xuất mà chính quyền Nga đưa ra trước đó cho phép các nhà đầu tư Nga mua chứng khoán nợ của các công ty Ấn Độ. Trên thực tế, làm như vậy đòi hỏi Ấn Độ phải dễ dàng kiểm soát hệ thống vay thương mại bên ngoài của mình, điều này nói lên sự sẵn sàng của New Delhi trong việc tăng cường hợp tác tài chính với Nga. Giờ đây, các tổ chức của Nga có thể đầu tư vào trái phiếu của các công ty Ấn Độ và thanh toán bằng đồng ruble (rúp) thông qua tài khoản của chính họ mở tại Ngân hàng Dự trữ Ấn Độ.

Còn về phần Trung Quốc, nước này thậm chí đình chỉ một số hoạt động tài chính của Nga. Bắc Kinh cũng một lần nữa đóng cửa các cảng đối với hải sản của Nga, với lý do đề phòng COVID-19. Các báo cáo lan truyền rằng Trung Quốc đã từ chối cung cấp phụ tùng thay thế cho các hãng hàng không Nga.

Tác động thương mại

Các công ty điện thoại thông minh khổng lồ của Trung Quốc như Xiaomi, Oppo và Huawei đã giảm một nửa nguồn cung sang Nga. TikTok đã đình chỉ các dịch vụ sau khi chặn các phương tiện truyền thông nhà nước của Nga. Ngay cả những ông trùm công nghệ của Trung Quốc như Huawei, vẫn hoạt động ở Nga bất chấp các lệnh trừng phạt, cũng không thể trở thành liều thuốc chữa bách bệnh cho thị trường Nga và có thể thấy hoạt động kinh doanh của họ đang chậm lại. Đó là bởi vì Huawei phụ thuộc rất nhiều vào các nhà cung cấp chip khác, những nhà cung cấp thường sử dụng công nghệ do Mỹ thiết kế.

Trong khi đó, sau khi gần như độc quyền sau cuộc di cư ồ ạt của các nhà sản xuất phương Tây và Nhật Bản, các nhà sản xuất ô tô Trung Quốc đã có doanh số bán hàng tăng vọt 70% tại Nga. Trung Quốc cũng sẽ tìm cách lấp đầy khoảng trống trong lĩnh vực bán lẻ và hàng tiêu dùng nhanh (FMCG) còn sót lại sau sự các công ty nước ngoài đồng loạt rút khỏi Nga.

Các số liệu thống kê mới nhất cho thấy thương mại Trung Quốc - Nga đã tăng 38,5% trong tháng 1 đến tháng 2 năm nay, đạt mức cao kỷ lục. Với việc các công ty Trung Quốc sẵn sàng khám phá các cơ hội mới tại thị trường Nga sau khi hơn 400 thương hiệu quốc tế rút lui hoặc ngừng hoạt động, thương mại Trung - Nga có thể lập kỷ lục mới trong ngắn hạn. Trong khi đó, công ty vận tải biển khổng lồ COSCO của Trung Quốc hiện là kết nối cuối cùng của Nga với thương mại hàng hải sau khi tất cả các công ty lớn khác đình chỉ dịch vụ của họ.

Ràng buộc tài chính

Tuy vậy, khả năng Trung Quốc trong việc đưa Nga thoát khỏi suy thoái kinh tế còn hạn chế. Hai con đường chính mà Trung Quốc sử dụng để giúp Nga là năng lượng và tài chính. Các ngân hàng Nga đã điều chỉnh các đề xuất tiền gửi bằng đồng nhân dân tệ, trong đó Ngân hàng Alfabank và Ngân hàng Ngoại thương Nga (VTB) đi đầu trong xu hướng này. Các thương nhân Nga đã tăng gấp 4 lần doanh thu nhân dân tệ trong tháng 3 lên mức tối đa, chiếm 1/3 giao dịch đồng ruble-euro, trong khi một số ngân hàng chứng kiến ​​mức tăng 1.000% hàng ngày trong việc phát hành thẻ thanh toán UnionPay của Trung Quốc.

Các cuộc thăm dò mới đây chỉ ra rằng sau khi Visa và Mastercard tạm ngừng hoạt động tại Nga, 35% người Nga đã chuyển sang sử dụng UnionPay do Trung Quốc cung cấp. Tuy nhiên, một số ngân hàng Nga nói rằng họ phải đối mặt với các cuộc đàm phán “khó khăn” với phía ngân hàng Trung Quốc bởi lo ngại các lệnh trừng phạt thứ cấp nếu Trung Quốc cho chép nhiều ngân hàng Nga vào hệ thống.

Các tổ chức ngân hàng cốt lõi của Trung Quốc, chịu trách nhiệm cho phần lớn giao dịch giữa Trung Quốc và Nga, sẽ không có nguy cơ bị chặn các giao dịch bằng đồng USD. Do đó, các ngân hàng cấp tỉnh và nhỏ của Trung Quốc, những ngân hàng không có hồ sơ quốc tế, có khả năng tiếp tục tài trợ cho Nga và phục vụ các khoản thanh toán..

Kim ngạch thương mại Trung - Nga năm ngoái đạt kỷ lục 146 tỉ USD và ngân hàng trung ương Nga đã phân bổ 13% dự trữ ngoại hối của mình cho đồng tiền Trung Quốc - một bước nhảy vọt so với chỉ 0,1% trong năm 2017. Thương mại bằng tiền tệ quốc gia chiếm khoảng 18% của Nga. Trung Quốc đã tăng gấp đôi biên độ tiền tệ của nhân dân tệ với đồng ruble lên 10% để dễ dàng giao dịch sau khi đồng tiền của Nga giảm xuống mức thấp kỷ lục so với USD. Nhưng cả nhân dân tệ và đồng ruble đều là những loại tiền tệ có giá trị quy đổi thấp, trong đó nhân dân tệ chỉ chiếm 3% hoạt động kinh doanh của thế giới. Để khắc phục vấn đề đó, Trung Quốc và Liên minh Kinh tế Á - Âu do Nga dẫn đầu, hiện đang đàm phán để tạo ra một hệ thống tài chính và tiền tệ quốc tế độc lập. Ngay cả khi giải pháp thay thế này được tung ra trong tương lai gần, sẽ mất nhiều năm và khó có thể loại bỏ hoàn toàn đồng USD, vốn hiện chiếm hơn 80% giao dịch ngoại hối toàn cầu.

Nga và Trung Quốc cũng đã tăng cường hợp tác tài chính để phòng tránh rủi ro từ các lệnh trừng phạt toàn cầu. Bloomberg đã báo cáo trước đó rằng Nga có gần một phần tư tổng sở hữu nước ngoài trên thị trường trái phiếu nội địa của Trung Quốc, tương đương với 140 tỷ USD gia trị trái phiếu.

Hợp tác năng lượng

Trong lĩnh vực năng lượng, Trung Quốc có thể là nước hưởng lợi lớn nhất từ ​​cuộc khủng hoảng. Nga hiện đang xuất khẩu 150-190 tỉ mét khối khí đốt tự nhiên sang châu Âu, cũng tiêu thụ 42% tổng sản lượng dầu của Nga; trong khi Trung Quốc chỉ mua 14% trong số đó. Với sự sụp đổ của đường ống Nord Stream 2 và lộ trình của EU cắt giảm nguồn cung cấp năng lượng của Nga vào năm 2030, phần lớn dầu và khí đốt của Nga sẽ cần được chuyển hướng sang châu Á, cùng với Trung Quốc và các quốc gia châu Á khác (như Nhật Bản, Hàn Quốc, và Pakistan) có nhiều tiếng nói hơn về giá cả và các điều khoản của hợp đồng năng lượng. Tuy nhiên, cơ sở hạ tầng hiện không đủ đáp ứng những khối lượng như vậy và việc mở rộng sẽ tốn thêm tài chính và thời gian.

Với tất cả các dự án năng lượng Trung - Nga hiện tại đều đạt công suất cao nhất, Nga có thể bơm khoảng 50 tỷ mét khối khí đốt cho Trung Quốc vào năm 2025 - chỉ bằng một phần ba tổng nguồn cung hiện tại cho châu Âu. Ngay cả khi đường ống Power of Siberia 2, với công suất ước tính 50 tỷ mét khối, được khởi động (ngày hiện tại được ước tính là năm 2028), xuất khẩu khí đốt của Nga sang Trung Quốc sẽ chỉ đạt một nửa lượng khí đốt hiện tại của họ ở châu Âu. Do đó, với nhu cầu của châu Âu giảm và nguồn cung năng lượng chưa được khai thác của Nga tăng đột biến, Trung Quốc có thể sử dụng nhiều đòn bẩy hơn đối với Nga trong việc thiết lập giá cả có lợi. Các công ty năng lượng khổng lồ của Trung Quốc đã để mắt đến cổ phần lớn hơn trong các công ty năng lượng và hàng hóa của Nga, vốn đã bị các công ty phương Tây từ bỏ.

Giới hạn hỗ trợ của Trung Quốc

Mặc dù Trung Quốc đã được kêu gọi làm trung gian cho một thỏa thuận ngừng bắn Nga - Ukraine, với việc Bắc Kinh thậm chí còn công khai nói rõ ý định như vậy, nhưng cuối cùng, Trung Quốc dường như chọn cách tiếp cận thấp. Mối quan hệ Trung Quốc - Nga chưa bao giờ được thúc đẩy bởi sự hỗn loạn địa chính trị, mà là theo đuổi logic và lợi ích thực dụng của riêng họ. Không bên nào từng thể hiện sự ủng hộ lẫn nhau về các vấn đề nhạy cảm, dù là Crimea hay Biển Đông. Tuy nhiên, Trung Quốc gần đây đang được dư luận quốc tế chú ý với hàng loạt quan chức Mỹ không ngừng kêu gọi Bắc Kinh tách khỏi Nga nếu không sẽ “đối mặt với hậu quả”.

Bất chấp cuộc tranh luận sôi nổi giữa các học giả Trung Quốc về việc chọn bên nào, các quan chức Trung Quốc cho rằng cuộc đọ sức Nga - Ukraine là sự phản ánh cuộc đối đầu chiến lược lâu dài hơn giữa phương Tây và các quốc gia đối thủ, dẫn đầu là Nga và Trung Quốc, trong quá trình chuyển đổi sang một kỷ nguyên mới của quan hệ quốc tế, như tuyên bố chung gần đây của họ được công bố. Tuy nhiên, Trung Quốc không muốn bị lôi kéo vào các tranh chấp song phương của các quốc gia khác hoặc liên kết rủi ro với bất kỳ bên xung đột nào, điều này có thể gây hại cho nền kinh tế toàn cầu hóa cực kỳ mạnh mẽ của Trung Quốc. Vị trí trung lập như vậy đặc biệt rõ ràng trong cuộc xung đột Armenia - Azerbaijan năm 2020.

Hiện tại, Trung Quốc đã bắt đầu thận trọng điều chỉnh luận điệu của mình về cuộc khủng hoảng Nga - Ukraine. Đầu tiên, Chủ tịch Tập Cận Bình bắt đầu sử dụng ngôn ngữ ít khái quát hơn khi mô tả cuộc khủng hoảng là “chiến tranh bùng nổ” trong cuộc họp video của ông với Tổng thống Pháp Emmanuel Macron và Thủ tướng Đức Olaf Scholz. Sau đó, ông Tập đã nhắc lại thuật ngữ tương tự trong lời kêu gọi của ông với Tổng thống Mỹ Joe Biden, nhấn mạnh tầm quan trọng của việc “chấm dứt chiến tranh”.

Nhà ngoại giao hàng đầu của Trung Quốc, Dương Khiết Trì, trong cuộc gặp với Cố vấn an ninh Nha Trắng Jake Sullivan đã nói rằng Mỹ không nên hiểu sai lập trường của Bắc Kinh về cuộc xung đột, do đó lặp lại sau nhận xét trước đó của Bộ trưởng Ngoại giao Trung Quốc Vương Nghị rằng Trung Quốc “không phải là một bên” trong cuộc xung đột. Trung Quốc đang có hướng đi thận trong trong việc mô tả cuộc xung đột Nga – Ukraine theo những điều kiện có thể chấp nhận và hoan nghênh ở phương Tây, đồng thời tránh đưa ra bất kỳ tín hiệu khiêu khích hoặc mơ hồ nào đối với Nga.

Bắc Kinh sẽ tiếp tục giữ vững lập trường bày tỏ thiện cảm với Moscow, đồng thời thúc đẩy chương trình nghị sự hợp tác kinh doanh với Mỹ và EU. Trong cuộc điện đàm ngày 17.2, Tổng thống Pháp Macron và ông Tập cam kết thúc đẩy việc phê chuẩn thỏa thuận đầu tư Trung Quốc - EU đang bị đình trệ - một viễn cảnh có vẻ khó xảy ra nếu Trung Quốc được coi là bên tích cực hậu thuẫn cho Nga. Trung Quốc cũng đang tìm cách đảm bảo việc gia nhập Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP) và vá các mối quan hệ thương mại bị rạn nứt với Mỹ, một quan điểm được nêu ra trong các cuộc thảo luận giữa quan chức hai nước gần đây.

Quan hệ thương mại với Mỹ có tầm quan trọng hàng đầu đối với Trung Quốc, vì cả hai vẫn là đối tác thương mại lớn nhất của nhau. Trong bối cảnh xung đột hiện tại, Trung Quốc đang tìm kiếm sự miễn trừ từ Washington đối với hầu hết các hàng hóa Trung Quốc vốn đã bị cho vào danh sách đen dưới thời cựu Tổng thống Donald Trump, nhưng cuối cùng Bắc Kinh chỉ nhận được 2/3 số miễn trừ thuế quan mà họ yêu cầu. Trung Quốc cũng mua 200.000 tấn đậu nành và đặt hàng thêm 300.000 tấn, cùng với 10 lô hàng ngô từ Mỹ để bù đắp cho những biến động về giá cả trên thị trường nông nghiệp sau khi chuỗi cung ứng bị đứt gãy từ Ukraine và Nga.

Trong bối cảnh phức tạp này, Trung Quốc tiếp tục làm những gì tối thiểu cần thiết để duy trì động lực với Nga, đồng thời không làm quá đà bất kỳ nỗ lực nào để không làm tổn hại mối quan hệ của họ với phương Tây.

Hoàng Vũ