Hơn 3.000 giống lúa đang được đông lạnh ở Cần Thơ

Tiến sĩ Huỳnh Kỳ - Phó trưởng Bộ môn Di truyền và Chọn giống cây trồng (Khoa Nông nghiệp) cho biết, hơn 3.000 giống lúa này là công sức nhiều năm mà các thầy cô, cán bộ của Viện Nghiên cứu và phát triển ĐBSCL (thuộc Trường đại học Cần Thơ) sưu tập, gìn giữ. Năm 2019, bộ môn nhận chuyển giao công tác này và tiếp tục công việc đó cho đến nay.

Trong hơn 3.000 giống lúa, nhiều nhất là bộ giống lúa mùa ở miền Tây (1988 giống) có những giống quý hiếm được sưu tầm từ những năm đầu thập niên 70. Trong số này, nổi lên có Nàng thơm chợ Đào, Nếp than, Bông Dừa… được sưu tập năm 1994, giống Tài Nguyên năm 1997… Những bộ giống lúa rẫy được sưu tầm từ các vùng Tây Nguyên, Tây Bắc, duyên hải miền Trung… lúa cao sản và những dòng lúa khác do Trường đại học Cần Thơ tự lai tạo.

Để có một mẫu lúa, các sinh viên, thầy cô của trường đã bắt đầu từ việc đến các vùng sâu xa khắp nơi để xin mẫu. Những mẫu lúa được ghi chép nguồn gốc, thời gian, xuất xứ. Các hạt lúa này sau đó được sinh viên, thầy cô của bộ môn lựa từng hạt để loại những hạt sâu bệnh, kém chất lượng. Những hạt lúa đẹp nhất, chắc nhất sau đó được phơi, sấy khô rồi đóng gói yếm khí với trọng lượng 50g. Điều quan trọng, độ ẩm trong hạt giống lúc này phải đạt dưới 10%. Tùy vào nhu cầu sử dụng của từng giống lúa mà chúng được lưu trữ ở kho ngắn hạn hay trung hạn.

Kho ngắn hạn có thời gian duy trì ở mức 20 độ C, thời gian lưu trữ từ 6 tháng – 1 năm. Kho trung hạn có nhiệt độ duy trì – 5 độ C, thời gian lưu trữ trên 10 năm. Hai kho này vốn là những chiếc container đặt cạnh nhau trong một căn phòng khoảng 50 m2. Vì nhiệt độ phải duy trì, nên ngoài nguồn điện chính, trường còn trang bị máy phát, cung cấp điện khi gặp sự cố.

Tiến sĩ Huỳnh Kỳ cho biết, việc đóng băng này có ý nghĩa rất quan trọng trong việc kéo dài sự sống cho giống lúa. Giống lúa được đóng băng sẽ rơi vào tình trạng “ngủ đông”. Khi cần có thể sử dụng bất cứ lúc nào. “Từ trong kho lạnh – 5 độ C, muốn sử dụng hạt giống phải rã đông theo từng công đoạn. Phải chuyển sang phòng lạnh 20 độ C trong 1 ngày. Sau đó tiếp tục để hạt giống trong nhiệt độ bình thường, cho đến khi hạt giống ổn định thì mới sử dụng được”, tiến sĩ Kỳ cho biết.

Dù thời gian lưu trữ trong kho trung hạn có thể trên 10 năm, nhưng các giống lúa khó sống đến thời điểm đó. Để bảo tồn những giống lúa này, các thầy cô trong bộ môn đều đặn sau 3 – 5 năm sẽ kiểm tra tuần tự sức sống của giống lúa. Nếu sức sống đạt tỉ lệ trên 80%, lúa sẽ được tiếp tục cấp đông. Dưới con số này, sẽ được đem đi trẻ hóa bằng cách trồng mới lại, sau đó thu hoạch và tiếp tục lưu trữ. Công tác này mất khá nhiều công sức, vì vậy hàng năm giảng viên, sinh viên của bộ môn sẽ thực hiện cuốn chiếu kiểm tra chất lượng hạt giống để quyết định lưu trữ tiếp hay trẻ hóa.

Việc trẻ hóa này đôi khi cũng tốn kém, vất vả. Đó là khi gặp những giống lúa rẫy ở các vùng Tây Nguyên, Tây Bắc… “Nếu có điều kiện, chúng tôi phải đến những vùng đất này để trẻ hóa lại giống lúa. Vì chúng phải được sinh trưởng đúng với khí hậu, thổ nhưỡng thì mới cho đúng giống lúa đó”, thạc sĩ Huỳnh Như Điền – giảng viên của bộ môn cho biết.

Ngoài ra, trong hàng ngàn giống giống trên, có 947 dòng lúa do Trường đại học Cần Thơ chọn tạo và đặt tên là MTL (Miền Tây lúa). Những dòng này được lai tạo từ những giống lúa khác nhau qua 6 -10 vụ, để phát huy những đặc tính tốt nhất. Để từ dòng thành giống lúa, phải mất qua nhiều công đoạn khác.

Thạc sĩ Điền cho biết, các dòng lúa thuần muốn được công nhận giống phải làm hồ sơ gửi mẫu đến Trung tâm Khảo kiểm nghiệm, sản phẩm cây trồng Quốc gia (Cục Trồng trọt, Bộ NN-PTNT). Trung tâm sẽ tiến hành khảo nghiệm ngoài đồng và trong phòng thí nghiệm.

Dòng lúa sẽ được phân ra thành từng loại như lúa thơm, chịu phèn… trung tâm sẽ chia làm nhiều bộ và gửi đến 5 vùng (2 điểm ở Đông Nam bộ, 3 điểm ở Tây Nam bộ) để tiến hành khảo nghiệm. Qua 3 vụ, sẽ đánh giá tính ổn định, năng suất ở các điểm trồng, chất lượng gạo ở trong phòng thí nghiệm. “Từ những kết quả này, trung tâm mới đánh giá tính triển vọng để có thể làm giống. Lúc này sẽ trải qua một hội đồng của Cục trồng trọt đánh giá, và cho sản xuất thử trong 1 năm trước khi được công nhận giống mới chính thức”, thầy Điền cho biết.

Các giảng viên, cán bộ của bộ môn cho biết, việc sưu tập, lưu trữ hàng ngàn giống lúa có ý nghĩa trong việc bảo tồn các giống quý. Đáp ứng nhu cầu của thị trường, hiện khoa đang có những dự án kết hợp với các cơ quan, doanh nghiệp để tạo ra những giống lúa theo nhu cầu. Đặc biệt còn phục vụ cho công tác nghiên cứu, giảng dạy, đào tạo sinh viên, nghiên cứu sinh.

Nguyên Việt