Tránh thảm kịch như COVID-19, nhiều chuyên gia thúc giục WHO và các nước mạnh tay với bệnh đậu mùa khỉ
Nhịp đập khoa học - Ngày đăng : 21:23, 28/05/2022
Họ lập luận rằng các chính phủ và Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) không nên lặp lại những sai lầm ban đầu như trong đại dịch COVID-19, trì hoãn việc phát hiện ca bệnh, giúp vi rút lây lan.
Dù bệnh đậu khỉ không lây truyền hoặc nguy hiểm như COVID-19, các nhà khoa học này cho biết cần có hướng dẫn rõ ràng hơn về cách người bệnh nên cách ly, lời khuyên rõ ràng hơn về cách bảo vệ những người có nguy cơ, đồng thời cải thiện việc xét nghiệm và truy tìm vết tiếp xúc.
Isabelle Eckerle, giáo sư tại Trung tâm Geneva về các bệnh vi rút mới nổi ở Thụy Sĩ, cho biết: “Nếu điều này trở thành dịch bệnh lưu hành ở nhiều quốc gia hơn, chúng ta sẽ mắc phải một căn bệnh khó chịu khác và nhiều quyết định khó khăn để thực hiện”.
WHO đang xem xét liệu đợt bùng phát bệnh đậu mùa khỉ có nên được đánh giá là tình trạng khẩn cấp về sức khỏe cộng đồng tiềm năng được quốc tế quan tâm (PHEIC) hay không, một quan chức nói với Reuters.
Việc WHO xác định rằng một đợt bùng phát trở thành tình trạng khẩn cấp về sức khỏe toàn cầu - như đã xảy ra với COVID-19 hoặc Ebola - sẽ giúp đẩy nhanh nghiên cứu và tài trợ để ngăn chặn dịch bệnh.
Mike Ryan, Giám đốc chương trình khẩn cấp về y tế của WHO, nói bên lề cuộc họp thường niên của cơ quan này ở thành phố Geneva: “Nó luôn được xem xét, nhưng chưa có ủy ban khẩn cấp nào về bệnh đậu khỉ”.
Tuy nhiên, các chuyên gia cho rằng không có khả năng WHO sẽ sớm đưa ra kết luận như vậy, bởi bệnh đậu mùa khỉ là mối đe dọa đã được biết đến mà thế giới có công cụ để chống lại.
Thảo luận về việc có nên thành lập một ủy ban khẩn cấp, cơ quan khuyến nghị công bố PHEIC, chỉ là một phần trong phản ứng thông thường của WHO, các quan chức của WHO cho biết.
Isabelle Eckerle kêu gọi WHO khuyến khích các quốc gia áp dụng các biện pháp cách ly phối hợp và nghiêm ngặt hơn ngay cả khi không có tuyên bố khẩn cấp. Bà lo lắng rằng việc nói về loại vi rút đậu mùa gây bệnh nhẹ, cũng như sự sẵn có của vắc xin và phương pháp điều trị ở một số quốc gia, "có khả năng dẫn đến hành vi lười biếng của các cơ quan y tế công cộng".
Không giống như COVID-19
Hơn 300 trường hợp nghi ngờ và mắc bệnh đậu mùa khỉ, thường lây lan khi tiếp xúc gần, gây ra các triệu chứng giống cúm và phát ban đặc biệt, đã được báo cáo trong tháng này. Hầu hết là ở châu Âu chứ không phải ở các nước Trung và Tây Phi, nơi vi rút lưu hành. Không có trường hợp tử vong nào được ghi nhận trong đợt bùng phát dịch bệnh đậu mùa khỉ hiện tại.
Tuy nhiên, các quan chức y tế toàn cầu đã báo động về sự bùng phát ngày càng tăng ở các quốc gia không có dịch bệnh đậu mùa khỉ. WHO cho rằng con số sẽ tăng lên khi giám sát gia tăng.
Angela Rasmussen, nhà vi rút học tại Đại học Saskatchewan (Canada), viết trên Twitter rằng bệnh đậu mùa khỉ khác với COVID-19, nhưng "chúng ta đang mắc một số sai lầm tương tự liên quan đến việc phản ứng dứt khoát với các công cụ trong tầm tay".
Hôm 27.5, WHO nhắc lại rằng vi rút đậu mùa khỉ có thể được ngăn chặn bằng các biện pháp như phát hiện và cách ly nhanh chóng các ca bệnh cũng như truy tìm vết tiếp xúc.
Những người mắc bệnh đậu mùa khỉ và một số trường hợp tiếp xúc gần với họ được khuyên nên cách ly trong 21 ngày, nhưng không rõ mọi người sẽ tuân thủ thời gian rời xa cộng đồng hoặc các cam kết khác ở mức độ nào.
Isabelle Eckerle cho biết năng lực phòng thí nghiệm để xét nghiệm bệnh đậu mùa khỉ cũng chưa được thiết lập rộng rãi, đồng nghĩa việc chẩn đoán nhanh có thể khó khăn.
Tiêm chủng đại tra không được coi là cần thiết nhưng một số quốc gia, bao gồm cả Anh và Pháp, đang cung cấp vắc xin cho nhân viên y tế và những người tiếp xúc gần với ca bệnh đậu mùa khỉ.
Các chuyên gia khác cho rằng phản ứng hiện tại là tương xứng và việc coi bệnh đậu mùa khỉ là tình trạng khẩn cấp về sức khỏe toàn cầu cũng như tuyên bố PHEIC sẽ không phù hợp ở giai đoạn này.
Dale Fisher, Chủ tịch Mạng lưới Cảnh báo và Ứng phó Dịch bùng phát Toàn cầu (GOARN), đồng thời là giáo sư y khoa tại Singapore, nói: “Điều này dành riêng cho các mối đe dọa có mức độ rủi ro cao nhất dựa trên tính lây nhiễm, mức độ nghiêm trọng và nguy cơ leo thang quốc tế”.
Các chuyên gia cho rằng bài học quan trọng nhất trong 2 năm qua: Ngăn chặn đại dịch COVID-19 khi vi rút SARS-CoV-2 đã bắt đầu lây lan là quá muộn.
Piero Olliaro, giáo sư về các bệnh truyền nhiễm liên quan đến nghèo đói tại Đại học Oxford (Anh) và chuyên gia về bệnh đậu khỉ, cho biết: “Thật đáng thất vọng khi thế giới chỉ dậy sóng vì một căn bệnh mới khi nó tấn công các nước thu nhập cao. Để chuẩn bị cho đại dịch, bạn phải làm điều đó ở nơi có dịch bệnh".
Các loại vắc xin và phương pháp điều trị bệnh đậu mùa khỉ
Vắc xin
WHO cho biết vi rút đậu mùa và đậu mùa khỉ có liên quan chặt chẽ với nhau. Theo WHO, thế hệ vắc xin đậu mùa đầu tiên có hiệu quả tới 85% trong việc ngăn ngừa bệnh đậu mùa khỉ
Hiện có hai loại vắc xin phòng bệnh đậu mùa.
1. Loại đầu tiên do hãng dược phẩm Bavarian Nordic (Đan Mạch) sản xuất có tên thương hiệu Jynneos, Imvamune hoặc Imvanex tùy khu vực địa lý.
Nó chứa một dạng suy yếu của vi rút vaccinia có liên quan chặt chẽ nhưng ít gây hại hơn so với vi rút gây bệnh đậu mùa và đậu mùa khỉ. Phiên bản sửa đổi của vi rút vaccinia không gây bệnh cho người và không thể sinh sản trong tế bào người.
Vi rút vaccinia là một loại vi rút lớn, phức tạp, có vỏ bọc thuộc họ poxvirus.
Jynneos được Cục quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Mỹ (FDA) phê duyệt để ngăn ngừa cả bệnh đậu mùa và bệnh đậu mùa khỉ.
Liên minh châu Âu (EU) phê duyệt Jynneos phòng bệnh đậu mùa, nhưng các bác sĩ có thể kê đơn không theo hướng dẫn trên nhãn cho bệnh đậu mùa khỉ.
Bavarian Nordic cho biết có thể sẽ nộp đơn xin đăng ký mở rộng nhãn với Cục quản lý dược phẩm châu Âu để bao gồm cả bệnh đậu mùa khỉ.
Các tác dụng phụ được báo cáo sau khi tiêm Jynneos gồm đau và sưng tại chỗ tiêm, nhức đầu, mệt mỏi.
2. Loại vắc xin khác cũ hơn có tên ACAM2000, hiện được sản xuất bởi công ty dược sinh học Emergent BioSolutions (Mỹ).
ACAM2000 cũng chứa vi rút vaccinia nhưng nó có khả năng lây nhiễm và có thể nhân lên ở người. Do đó, vi rút vaccinia này có thể được truyền từ người nhận vắc xin sang những người chưa được tiêm vắc xin tiếp xúc gần ở nơi tiêm chủng.
Ngoài các tác dụng phụ liên quan đến tiêm vắc xin như đau nhức cánh tay và mệt mỏi, ACAM2000 cũng được cảnh báo có thể gây ra một loạt các biến chứng nghiêm trọng như viêm cơ tim, mù lòa, thậm chí tử vong.
ACAM2000 cũng không được thiết kế để sử dụng cho một số nhóm người nhất định, chẳng hạn những ai có hệ thống miễn dịch bị tổn hại.
FDA đã phê duyệt ACAM2000 cho những người có nguy cơ cao mắc bệnh đậu mùa, nhưng EU không cấp phép.
Thuốc kháng vi rút
Các triệu chứng bệnh đậu mùa khỉ thường bắt đầu với sự kết hợp của sốt, nhức đầu, đau cơ, đau lưng, ớn lạnh, kiệt sức và sưng hạch bạch huyết, có thể kéo dài từ 2 đến 4 tuần và thường tự khỏi.
Theo WHO, đậu mùa khỉ có thời gian ủ bệnh từ 5 đến 21 ngày.
Bệnh nhân có thể được truyền thêm chất lỏng và điều trị các bệnh nhiễm trùng thứ phát. Thuốc kháng vi rút mang tên Tecovirimat - có nhãn hiệu là TPOXX do hãng dược phẩm SIGA Technologies (Mỹ) sản xuất - được Mỹ và EU phê duyệt cho bệnh đậu mùa. Trong khi sự cấp phép TPOXX của EU cũng bao gồm cả bệnh đậu mùa khỉ và bệnh đậu bò.
Một loại thuốc khác có nhãn hiệu Tembexa, do công ty Chimerix (Mỹ) phát triển, đã được FDA phê duyệt để điều trị bệnh đậu mùa. Chưa rõ liệu Tembexa có thể giúp ích cho những người mắc bệnh đậu khỉ không.
Cả TPOXX và Tembexa đều được phê duyệt dựa trên các nghiên cứu trên động vật cho thấy chúng có thể hiệu quả, vì cả hai loại thuốc này được phát triển sau khi bệnh đậu mùa ở người đã bị loại bỏ thông qua tiêm vắc xin đại trà.