Phiên bản SARS-CoV-2 tồi tệ nhất đang lan rộng, Pfizer và Moderna có cập nhật vắc xin kịp thời?

Tính riêng trên toàn cầu, các loại vắc xin COVID-19 đã cứu sống gần 20 triệu người trong năm 2021. Thậm chí ngày nay, những người Mỹ chưa tiêm vắc xin có khả năng mắc COVID-19 cao gấp đôi so với những ai đã tiêm phòng và nguy cơ tử vong vì căn bệnh này cao gấp 6 lần.

Thế nhưng, vi rút SARS-CoV-2 đã phát triển và vắc xin cũng vậy.

Đó là bức tranh lớn rút ra từ cuộc họp quan trọng tuần này của ban cố vấn chuyên gia Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Mỹ (FDA). Câu hỏi đặt ra cho họ rất đơn giản: Trước đợt bùng phát dịch COVID-19 dự kiến ​​vào mùa đông, liệu các nhà sản xuất có nên điều chỉnh các vắc xin tăng cường sắp tới của họ để nhắm đến Omicron - biến thể đã trải qua 7 tháng gần đây lan tràn khắp thế giới dưới dạng này hay dạng khác - hay nên gắn bó với công thức đã thử và đúng vào năm 2020?

Hôm 28.6, ban cố vấn FDA đã bỏ phiếu với kết quả 19-2 ủng hộ vắc xin tăng cường nhắm Omicron. Tuy nhiên, câu hỏi đặt ra là phiên bản Omicron mà lượt tiêm vắc xin tăng cường tiếp theo nên nhắm mục tiêu?

Hôm 30.6, FDA đã khuyến nghị các nhà sản xuất vắc xin COVID-19 thay đổi thiết kế các mũi tiêm tăng cường bắt đầu từ mùa thu này để bao gồm cả các thành phần được điều chỉnh để chống lại biến thể phụ Omicron BA.4 và BA.5 vốn đang chiếm ưu thế.

Nếu được phê duyệt, những thay đổi này sẽ đánh dấu lần trang bị lại vắc xin COVID-19 lớn đầu tiên, nhưng cũng có thể làm chậm quá trình triển khai chúng vì FDA đã khuyến nghị một thiết kế hơi khác so với những gì các công ty đã thử nghiệm và bắt đầu sản xuất.

FDA sẽ không yêu cầu các nghiên cứu mới thử nghiệm các vắc xin nhắm BA.4 và BA.5 ở người phải hoàn thành để được cấp phép, một quan chức hàng đầu cơ quan này nói với Reuters, tương tự cách xử lý các thay đổi hàng năm với vắc xin cúm.

Với những ai không chú ý, chủng Omicron ban đầu (BA.1) gây ra làn sóng COVID-19 khổng lồ vào mùa đông năm ngoái nhưng hiện gần như đã tuyệt chủng. Vào tháng 3.2022, BA.1 được thay thế bằng BA.2 dễ truyền hơn. Đến tháng 5.2022, BA.2 đã được thay thế bằng BA.2.12.1 thậm chí còn dễ lây truyền hơn. BA.2.12.1 đang dẫn bị thay thế bởi BA.4 và BA.5, vốn lây truyền nhanh hơn nữa.

Các chuyên gia cho rằng BA.5 đáng lo ngại: “Phiên bản tồi tệ nhất của vi rút SARS-CoV-2 mà chúng tôi từng thấy”, như tiến sĩ Eric Topol, người sáng lập Viện Dịch thuật Nghiên cứu Scripps, gần đây nói.

Cùng với nhau, BA.4 và BA.5 có liên quan chặt chẽ hiện chiếm phần lớn ca mắc COVID mới ở Mỹ, theo dữ liệu mới nhất từ ​​Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh (CDC). Thế nhưng, BA.5 (chiếm 36,6% ca COVID-19 mới tại Mỹ) đang lây lan nhanh hơn BA.4 (chiếm 15,7%) rất nhiều. Vào tháng 7.2022, BA.5 sẽ là chủng SARS-CoV-2 chiếm ưu thế tại Mỹ.

Điều đó thật rắc rối vì một số lý do. Với hệ thống miễn dịch của chúng ta, khoảng cách từ BA.1 đến BA.4 và BA.5 bị đột biến nặng là "lớn hơn rất nhiều" so với khoảng cách từ biến thể Alpha và Delta đến BA.1, Eric Topol viết. Điều này khiến hệ thống miễn dịch khó nhận ra và phản ứng hơn trước BA.4 và BA.5.

Theo nghiên cứu mới nhất, điều đó có thể có nghĩa là:

Nhiều ca nhiễm SARS-CoV-2 đột phá hơn, đặc biệt là ở những người trước đó từng mắc BA.1. So với BA.2, BA.2.12.1 có khả năng chống lại các kháng thể từ người được tiêm vắc xin và nhận mũi tăng cường một cách khiêm tốn (1,8 lần). Thế nhưng, BA.4 và BA.5 về cơ bản có khả năng chống chịu cao hơn (gấp 4,2 lần).

Nhiều triệu chứng hơn. BA.4 và BA.5 cũng có khả năng tái tạo trong tế bào phổi tốt hơn BA.2 - sự thay đổi có thể đồng nghĩa là theo một mô hình thử nghiệm, chúng có nhiều khả năng làm cho bạn bị bệnh nặng hơn.

Kháng nhiều hơn các phương pháp điều trị. BA.4 và BA.5 dường như kháng Evusheld gấp 20 lần BA.2. Do hãng AstraZeneca sản xuất, Evusheld là phương pháp điều trị kháng thể đơn dòng quan trọng đã và đang cung cấp sự bảo vệ trước cho những người bị suy giảm miễn dịch trước COVID-19.

Dù tỷ lệ mắc COVID-19 cao, hiện nay số bệnh nhân trong các đơn vị chăm sóc đặc biệt ở Mỹ ít hơn so với trong các giai đoạn trước của đại dịch và tỷ lệ tử vong trên toàn quốc (khoảng 300-400 ca mỗi ngày) gần mức thấp nhất đến nay. Khả năng miễn dịch có được, nhiều đợt tiêm vắc xin và các lựa chọn điều trị được cải thiện đang giúp ích rất nhiều.

Song kết hợp với khả năng bảo vệ bằng vắc xin suy yếu và việc hấp thu mũi vắc xin tăng cường đáng thất vọng ở người cao tuổi, sự phát triển ngày càng nhanh của vi rút SARS-CoV-2 và quỹ đạo mới hướng tới khả năng lây truyền cao hơn, dễ lẩn tránh và gây bệnh nặng hơn, có thể gây ra tái nhiễm và gián đoạn đáng kể nếu không được giải quyết.

Điều đó cũng có thể gây nguy hiểm cho những người Mỹ dễ bị tổn thương trong những tháng tới.

Cuối tháng 4.2022, BA.5 tấn công Bồ Đào Nha. Vào tháng 6.2022, nhiều người Bồ Đào Nha chết vì COVID-19 mỗi ngày hơn so với thời kỳ đỉnh dịch Omicron mùa đông năm ngoái. Bồ Đào Nha có dân số cao tuổi (23%) hơn Mỹ (16%), nhưng không nhiều và tỷ lệ tiêm vắc xin COVID-19 đầy đủ ở đó là 87%, so với chỉ 67% ở Mỹ. Trong khi đó, tỷ lệ tiêm mũi vắc xin COVID-19 tăng cường của Bồ Đào Nha cao gần gấp đôi so với Mỹ. Tỷ lệ nhiễm SARS-CoV-2 và nhập viện đang tăng lên ở hầu hết các quốc gia còn lại ở châu Âu.

Tại cuộc họp ban cố vấn của FDA hôm 28.6, Justin Lessler, nhà dịch tễ học tại Đại học Bắc Carolina ở thị trấn Chapel Hill (bang North Carolina, Mỹ), đã trình bày một loạt dự đoán về cách vi rút SARS-CoV-2 có thể ảnh hưởng đến Mỹ trong những tháng tới. Kịch bản lạc quan nhất? Khoảng 95.000 ca tử vong mới do COVID-19 từ tháng 3.2022 đến tháng 3.2023. Bi quan nhất? Hơn 200.000 người chết vì COVID-19.

Vì vậy, do BA.5 vượt trội so với người anh em họ BA.4 và sẽ sớm có mặt ở khắp mọi nơi, có vẻ hợp lý là phiên bản tiếp theo của vắc xin nên được điều chỉnh để chống lại nó.

Tuy nhiên, cả Pfizer và Moderna đều đã triển khai các thử nghiệm lâm sàng cho các vắc xin tăng cường vào mùa thu được thiết kế lại nhưng tối ưu hóa để chống lại BA.1 (hiện hầu như không còn tồn tại) thay vì BA.5 sắp thống trị. Theo dữ liệu do Pfizer trình bày hôm 28.6, vắc xin nhắm đến BA.1 hiện có của họ tạo ra mức kháng thể trung hòa chống lại BA.4 và BA.5 thấp hơn đáng kể so với BA.1.

Tuy nhiên ít nhất ở chuột, loại vắc xin tăng cường có thành phần nhắm BA.4 và BA.5 đã tạo ra kháng thể trung hòa cao hơn với tất cả biến thể Omicron so với vắc xin ban đầu.

Dù có những lo ngại về dữ liệu ít ỏi về việc liệu vắc xin lưỡng trị (chứa thành phần nhắm cả chủng SARS-CoV-2 gốc và Omicron) có hoạt động tốt hơn loại hóa trị một (100% nhắm đến Omicron) hay không và liệu có đáng để chờ đợi vắc xin đầy hứa hẹn của Novavax được tung ra thị trường không, hầu hết đều đồng ý rằng vắc xin tăng cường nhắm BA.4/BA.5 có ý nghĩa.

FDA cũng đang theo hướng đó. Pfizer cho biết đã chuẩn bị để cung cấp vắc xin tăng cường nhắm BA.4/BA.5 vào tuần đầu tiên tháng 10.2022, còn Moderna là vào tuần cuối cùng tháng 10 hoặc đầu tháng 11 "giả sử không có yêu cầu về dữ liệu lâm sàng". Điều đó đồng nghĩa là không có thử nghiệm trên người, chỉ thử nghiệm trên động vật và trong phòng thí nghiệm.

Dù nghe có vẻ đáng sợ với một số người, nhưng các cơ quan quản lý đã sử dụng cùng một quy trình tăng tốc để cập nhật vắc xin cúm mỗi năm và không có cơ chế nào mà các chỉnh sửa mRNA nhỏ sẽ khiến các vắc xin Pfizer, Moderna được sửa đổi trở nên kém an toàn hơn so với hàng tỉ liều từng tiêm trên toàn thế giới. Nếu không, Mỹ sẽ bỏ lỡ thời hạn vào mùa thu đông và loại vi rút SARS-CoV-2 phát triển nhanh sẽ tiếp tục vượt qua vắc xin.

Bản thân FDA sẽ quyết định rất nhanh những gì sẽ khuyến nghị; các nhà sản xuất sẽ làm theo sự hướng dẫn của họ.

Trong tương lai, theo đuổi các biến thể SARS-CoV-2 có thể không được chứng minh là cách tiếp cận hiệu quả nhất để tiêm vắc xin COVID-19. Như Eric Topol đã nói: “Vào thời điểm có khả năng tiêm vắc xin tăng cường nhắm BA.5, ai biết được dòng SARS-Cov-2 chiếm ưu thế sẽ là gì?". Đó là lý do tại sao Pfizer và BioNTech được hoanh nghênh khi thông báo rằng họ có kế hoạch “bắt đầu thử nghiệm trên người các vắc xin thế hệ tiếp theo giúp bảo vệ chống lại nhiều chủng SARS-CoV-2 trong nửa cuối năm”, theo Reuters. Chúng bao gồm “các mũi tiêm tăng cường tế bào T, được thiết kế để chủ yếu chống lại bệnh nặng nếu vi rút SARS-CoV-2 trở nên nguy hiểm hơn và các vắc xin pan-coronavirus bảo vệ chống lại dòng vi rút rộng hơn cùng các đột biến của nó”. Các vắc xin xịt mũi dùng để ngăn chặn sự lây nhiễm trước khi nó bắt đầu xâm nhập cơ thể cũng đầy hứa hẹn.

Thế nhưng, đó đều là những đề xuất dài hạn hơn. Năm nay, ít nhất vắc xin tăng cường nhắm BA.5 có lẽ là đặt cược tốt nhất của chúng ta để giảm thiểu ca nhiễm SARS-CoV-2, bệnh nặng và tử vong trong đợt bùng phát dịch có thể xảy ra vào mùa đông tới.

“Tôi hoàn toàn cho rằng sự tiến hóa tiếp theo sẽ xảy ra trong những tháng tới, nhưng sự tiến hóa này rất có thể với BA.4/BA.5. Vì vậy, việc đó không nên cản trở việc cập nhật vắc xin. Tôi tin rằng quá trình ra quyết định có thể được rút ngắn lại thành: Với chế phẩm vắc xin có thể được sản xuất kịp thời để phân phối vào mùa thu, chúng tôi mong đợi tạo ra khả năng bảo vệ cao nhất chống lại BA.4/BA.5?”, nhà vi rút học Trevor Bedford của Trung tâm Nghiên cứu Ung thư Fred Hutchinson ở thành phố Seattle (Mỹ) viết đầu tuần này.

Sơn Vân