Bộ tứ kim cương hỗ trợ Đài Loan đến đâu nếu Trung Quốc ‘động binh’?

Theo Diplomat, với việc Bắc Kinh tăng cường sức mạnh quân sự ở Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương, thách thức địa chính trị đã đè nặng lên các nước và vùng lãnh thổ trong khu vực, bao gồm Đài Loan và các thành viên của Đối thoại An ninh tứ giác (Quad) gồm Úc, Ấn Độ, Nhật Bản và Mỹ. Cả Đài Loan và Bộ tứ đều có lý do để tăng cường quan hệ với nhau khi Trung Quốc đang theo đuổi các yêu sách chủ quyền phi lý trong khu vực và có thể đặt ra thách thức lâu dài đối với trật tự quốc tế vốn dựa trên luật lệ.

Trung Quốc hoàn toàn có thể sẽ lật đổ các cường quốc trong khu vực và thiết lập quyền lực tối cao ở Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương nếu các bên liên quan trong khu vực không giải quyết được hành động gây hấn của Bắc Kinh. Đặc biệt, đối với Đài Loan, Trung Quốc nhiều khả năng sẽ có nhiều hành động mạnh mẽ hơn với Đài Loan nếu nhóm Bộ tứ nhượng bộ Trung Quốc.

Bộ tứ nên thận trọng khi dự đoán hành vi của Trung Quốc đối với Đài Loan bởi đảo tự trị này được coi là “lợi ích cốt lõi” của Bắc Kinh. Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đã khẳng định rằng “thống nhất” với Đài Loan “là một sứ mệnh lịch sử và là cam kết không gì lay chuyển được của đảng Cộng sản Trung Quốc”. Các hành động khiêu khích của Bắc Kinh ở eo biển Đài Loan, chẳng hạn như tăng cường triển khai máy bay quân sự vào vùng nhận dạng phòng không của Đài Loan và điều tàu chiến đi qua eo biển Đài Loan, nhằm thể hiện khả năng của Trung Quốc trong việc thể hiện sức mạnh quân sự của họ ở nước ngoài và cảnh báo các cường quốc trong khu vực về sự hỗ trợ cho Đài Loan.

Ngoài ra, cuộc chiến giữa Nga và Ukraine có thể khuyến khích Trung Quốc theo đuổi việc chiếm đóng hoàn toàn Đài Loan. Khả năng đó, mặc dù mỏng manh, không nên bỏ qua. Do đó, sự đóng băng trong quan hệ giữa Đài Loan và Trung Quốc có thể sẽ tiếp tục hoặc thậm chí gia tăng, chuyển từ bế tắc lâu dài thành đối đầu hoặc xung đột quân sự, với rất ít triển vọng cải thiện quan hệ nhất là khi đảng thân Trung Quốc - Quốc dân đảng, đang dần mất vị thế trên chính trường Đài Loan.

Vì dân chủ tự do là một trong những giá trị được chia sẻ hàng đầu giữa các thành viên Quad, an ninh của Đài Loan, “nền dân chủ đầy đủ” hàng đầu ở châu Á và được xếp hạng thứ 8 trên toàn cầu, theo Công ty Nghiên cứu Economist Intelligence Unit, phải nằm trong những mối quan tâm hàng đầu của nhóm. Về mặt lý trí, nếu Bắc Kinh thành công trong việc chiếm Đài Loan bằng vũ lực, thì việc lật đổ nền dân chủ của Đài Loan sẽ thể hiện sự thành công mô hình quản lý của Trung Quốc và có thể gây ra một cuộc khủng hoảng tương tự như Ukraine ở châu Á. Về bản chất, tăng cường an ninh cho Đài Loan sẽ giúp Bộ tứ đạt được “lời hứa” hỗ trợ các nền dân chủ ở Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương và kiềm tỏa Trung Quốc.

Mối quan hệ được củng cố giữa các thành viên Quad có thể khiến Trung Quốc suy nghĩ lại về ý định tấn công Đài Loan. Nhóm đã tăng cường mối quan hệ trong nội bộ bằng cách tăng cường quan hệ ngoại giao, tạo điều kiện thuận lợi cho việc mở rộng thương mại và hợp tác trên mạng lưới chia sẻ thông tin tình báo giữa các thành viên. Để “thúc đẩy sự ổn định và thịnh vượng” ở khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương, nhóm này đã tìm cách tăng cường khả năng giám sát các hành động của Trung Quốc, đặc biệt là với cơ sở hạ tầng khu vực được tăng cường và một chương trình giám sát hàng hải cập nhật. Sau những nỗ lực mới nhất nhằm tăng cường hợp tác trong “các lĩnh vực thiết thực”, chẳng hạn như vắc xin COVID-19, viện trợ và đầu tư cơ sở hạ tầng, nâng cao nhận thức về lĩnh vực hàng hải, biến đổi khí hậu và các công nghệ quan trọng, Quad có tiềm năng trở thành đối trọng với nền kinh tế đang phát triển của Bắc Kinh cũng như sức mạnh quân sự.

Tuy nhiên, vẫn còn những khiếm khuyết trong các nỗ lực của Bộ tứ khi đề cập đến vấn đề đối trọng với sự ép buộc của Trung Quốc. Mặc dù được xây dựng thương hiệu như một khuôn khổ tham vấn không chính thức và cam kết trở thành “lực lượng vì những điều đúng đắn” nhằm “mang lại lợi ích hữu hình cho khu vực”, Quad bản chất không phải là một liên minh chính thức hay một NATO châu Á. Ngoài ra, Quad đã bị một số nhà quan sát chỉ trích, những người tin rằng nó mang tính biểu tượng hơn là thực chất, và Trung Quốc đã nhiều lần coi nhóm là "bọt biển" sẽ tiêu tan.

Vì vậy, Bộ tứ có thể hỗ trợ Đài Loan đến đâu trong trường hợp xảy ra khủng hoảng quân sự hoặc xung đột là điều đáng để tìm hiểu, đặc biệt là khi Trung Quốc đã cảnh báo về những hậu quả nghiêm trọng nếu Chủ tịch Hạ viện Mỹ Nancy Pelosi tiến hành chuyến thăm Đài Loan.

Bắc Kinh đã cảnh báo Mỹ không vượt qua lằn ranh đỏ, sau khi Washington kêu gọi Bắc Kinh không nên "phản ứng thái quá" nếu bà Pelosi thăm Đài Loan. Nhà Trắng cũng dự kiến Bắc Kinh sẽ phản ứng ngày càng mạnh hơn trong những ngày tới về chuyến thăm tiềm năng của chủ tịch Hạ viện Mỹ. Các hành động của Trung Quốc có thể bao gồm bắn tên lửa gần Đài Loan, các hoạt động không quân và hải quân quy mô lớn...

Bộ tứ sẽ sẵn sàng hỗ trợ Đài Loan?

Nhận thức của Bộ tứ về sự ủng hộ dành cho Đài Loan vẫn chưa thống nhất. Vào tháng 5, Thủ tướng Nhật Bản Kishida Fumio nhấn mạnh rằng “hòa bình và ổn định ở eo biển Đài Loan là rất quan trọng không chỉ đối với an ninh của Nhật Bản mà còn đối với sự ổn định của xã hội quốc tế”. Ông cũng kêu gọi nhóm có phản ứng phối hợp để phản đối nỗ lực của Trung Quốc nhằm “thay đổi hiện trạng bằng vũ lực”. Gần đây, Sách trắng Quốc phòng năm 2022 của Nhật Bản đã ca ngợi Đài Loan là “đối tác cực kỳ quan trọng” của Tokyo trong khi nhấn mạnh rằng an ninh xung quanh Đài Loan “phải được giám sát chặt chẽ với tinh thần cấp bách”.

Trong khi đó, Tổng thống Mỹ Joe Biden đã cam kết sẽ bảo vệ Đài Loan về mặt quân sự nếu Trung Quốc tấn công đảo, bất chấp việc Washington khẳng định duy trì lập trường của mình về chính sách "một Trung Quốc”. Theo Đạo luật Quan hệ Đài Loan, Mỹ có thể sẽ giúp đỡ Đài Loan bằng cách ít nhất cấp cho Đài Loan “phương tiện quân sự để tự vệ”. Tuy nhiên, tại Đối thoại Shangri-La ở Singapore, Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Lloyd Austin đã lên án các hoạt động khiêu khích của Bắc Kinh gần Đài Loan, đồng thời nhấn mạnh cam kết của Washington là “chống lại mọi hành vi sử dụng vũ lực hoặc các hình thức ép buộc khác có thể gây nguy hiểm cho an ninh hoặc hệ thống kinh tế hoặc xã hội của người dân Đài Loan”. Các tàu chiến của hải quân Mỹ gần đây đã đi qua eo biển Đài Loan để thể hiện sự ủng hộ của họ đối với Đài Loan và thể hiện “cam kết của Washington đối với một khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương tự do và rộng mở”.

Để bày tỏ sự ủng hộ của mình đối với Đài Loan, Thủ tướng Úc Anthony Albanese gần đây đã xác nhận rằng “không có sự thay đổi trong quan điểm của Úc” đối với vấn đề an ninh của Đài Loan. Mối quan hệ giữa Úc và Trung Quốc ngày càng trở nên tồi tệ, chủ yếu là do Trung Quốc ép buộc Canberra về mặt kinh tế, dẫn đến việc Úc gắn bó chặt chẽ hơn với Quad và AUKUS - một hiệp ước an ninh giữa Úc, Anh và Mỹ. Trong khi đó, đã có sự gia tăng về kinh tế và quan hệ thương mại giữa Canberra và Đài Bắc cùng với việc người Úc ngày càng ủng hộ việc Úc bảo vệ Đài Loan. Tuy nhiên, cam kết của Úc đối với chính sách "một Trung Quốc” có thể vẫn đóng vai trò như một rào cản có thể ngăn Canberra tham gia quân sự khi có cuộc tấn công của Trung Quốc vào Đài Loan.

Cuối cùng là Ấn Độ, quốc gia thành viên duy nhất trong Bộ tứ vẫn chưa công khai ủng hộ Đài Loan. Đối với Ấn Độ, tầm quan trọng của Đài Loan là kinh tế hơn là chính trị. Trong mắt các nhà lãnh đạo Ấn Độ, New Delhi sẽ bị ảnh hưởng bất lợi nếu nước này từ bỏ quan hệ đối tác phát triển với Trung Quốc. Ấn Độ và Trung Quốc - đều là thành viên của nền tảng BRICS dành cho các cường quốc đang phát triển cũng như Tổ chức Hợp tác Thượng Hải (SCO), một nhóm an ninh châu Á “ủng hộ việc cải cách các thể chế kinh tế toàn cầu” đồng thời chia sẻ “tầm nhìn chung về một đa cực trật tự toàn cầu”. Do đó, khó có khả năng Ấn Độ sẽ hỗ trợ Đài Loan bằng “lời nói” bởi cái giá phải trả là nó làm suy yếu mối quan hệ của New Delhi với Bắc Kinh.

Cho đến nay, Đài Loan vẫn còn cách xa vị trí hàng đầu trong chương trình nghị sự của Quad. Khi Bộ tứ đưa ra bất kỳ hỗ trợ nào cho Đài Loan, đó có xu hướng là hậu quả của việc xấu đi quan hệ với Bắc Kinh. Đối với nhóm, việc Trung Quốc vươn lên trở thành cường quốc toàn cầu có thể là mối quan tâm nhiều hơn là việc Bắc Kinh chiếm đóng Đài Bắc. Thay vì quan điểm dựa trên thỏa thuận, Quad vẫn giữ một cái nhìn rộng rãi về đảo tự trị này. Có rất ít lý do thực sự để hy vọng chứng kiến ​​sự hợp tác chính thức giữa Quad và Đài Bắc.

Bất chấp điều đó, Đài Loan đã khẳng định vai trò nòng cốt của mình ở Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương, cả về chính trị và kinh tế. Bên cạnh vai trò là một vùng lãnh thổ dân chủ ở châu Á - Thái Bình Dương và là trung tâm chiến lược kết nối Ấn Độ Dương và Thái Bình Dương, Đài Loan đã trở thành một đối tác quan trọng của Bộ tứ, đặc biệt là về hợp tác kinh tế. Là một trung tâm sản xuất công nghệ cao hàng đầu trên thế giới, Đài Loan có thể là một phần quan trọng của “Sáng kiến ​​phục hồi chuỗi cung ứng” do Ấn Độ, Úc và Nhật Bản đề xuất “nhằm giải quyết sự gián đoạn chuỗi cung ứng ở khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương”. Vai trò quan trọng của Đài Loan như một "nút quan trọng" trong chuỗi cung ứng chất bán dẫn toàn cầu cũng có tầm quan trọng chiến lược đối với Quad trong bối cảnh mối quan hệ của nhóm này đang xấu đi với Trung Quốc. Do vai trò quan trọng về mặt chiến lược của mình, Bộ tứ có lý do chính đáng để hỗ trợ Đài Loan.

Bộ tứ cần làm những gì trong vấn đề Đài Loan?

Với tầm quan trọng của Đài Loan trong khu vực, Bộ tứ bắt buộc phải coi việc Trung Quốc đe dọa Đài Loan là một kịch bản thảm khốc có thể ảnh hưởng đến toàn thế giới thay vì chỉ eo biển Đài Loan. Bốn cường quốc cần phải thực hiện các hành động chủ động, bao gồm cả nỗ lực phối hợp để biến Bộ tứ thành một cơ chế được hợp pháp hóa và thể chế hóa cũng như phát triển sức mạnh tổng hợp chiến lược và hợp tác quốc phòng cụ thể với Đài Loan.

Đổi lại, Đài Loan nên tăng cường khả năng tự vệ và chứng tỏ mình là một lá bài ngoại giao quan trọng trong khu vực bằng cách thuyết phục sâu sắc Bộ tứ tiến hành đối thoại và liên lạc với hòn đảo dân chủ. Ngoài ra, Đài Loan cần đóng vai trò chủ động ở Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương, có lẽ bằng cách tăng cường sự tham gia quyền lực mềm của mình với các nước trong khu vực.

Với những hành động được khuyến nghị cho cả hai bên, cả Bộ tứ và Đài Loan cũng sẽ có thể duy trì sự cân bằng quyền lực trong khu vực trong khi ngăn chặn “khoảng trống quyền lực”, thứ mà Trung Quốc có thể tận dụng để không chỉ gây ảnh hưởng cưỡng bức đối với Đài Loan mà còn đe dọa các quốc gia Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương tương đối nhỏ hơn khác. Do đó, không nên coi an ninh của Đài Loan là điều hiển nhiên, bất kỳ sai lầm nào sẽ là quyết định bất cẩn gây hậu quả lớn.

Hoàng Vũ (dịch)