Báo Mỹ: Tại sao người Trung Quốc từ thần tượng Mỹ lại chuyển sang ghét Mỹ?

Khi tôi còn là sinh viên đại học ở Tây Bắc Trung Quốc vào cuối những năm 1990, tôi và bạn bè đã nghe các chương trình phát sóng ngắn của Đài Tiếng nói Hoa Kỳ, trau dồi tiếng Anh của chúng tôi trong khi cập nhật tin tức Mỹ và thế giới. Chúng tôi đổ xô đến các giảng đường chật cứng mỗi khi có một giáo sư người Mỹ đến thăm trong khuôn viên trường.

Đó là một thời gian ly kỳ. Trung Quốc đang trỗi dậy từ chủ nghĩa biệt lập và nghèo đói, và khi nhìn về tương lai, chúng tôi đã nghiên cứu nền dân chủ, kinh tế thị trường, bình đẳng và những lý tưởng khác khiến nước Mỹ trở nên vĩ đại. Chúng tôi không thể áp dụng tất cả một cách thực tế vì điều kiện của Trung Quốc, nhưng cuộc sống của chúng tôi đã thay đổi khi chúng tôi điều chỉnh lại nền kinh tế của mình theo bản thiết kế của Mỹ.

Nhiều thập kỷ trước đó, một học giả có tư tưởng cải cách nói rằng ngay cả mặt trăng ở Mỹ cũng tròn hơn ở Trung Quốc. Bạn cùng trường của tôi và tôi đều muốn tin vào điều đó.

Nhưng sau nhiều năm theo dõi các cuộc chiến của Mỹ ở nước ngoài, các chính sách kinh tế liều lĩnh và tình trạng đảng phái phá hoại - đỉnh điểm là cuộc tấn công đáng hổ thẹn vào Điện Capitol của Mỹ năm ngoái - nhiều người Trung Quốc, bao gồm cả tôi, hầu như không thể nhận ra ngọn hải đăng sáng chói đó nữa.

Tuy nhiên, khi quan hệ giữa hai nước chúng ta xấu đi, Mỹ đổ lỗi cho chúng tôi. Ngoại trưởng Antony Blinken đã làm như vậy vào tháng 5, nói rằng Trung Quốc đang “phá hoại” trật tự thế giới dựa trên luật lệ và không thể dựa vào đó để “thay đổi quỹ đạo của nó”.

Tôi không hiểu rõ về một số chính sách của quốc gia mình. Và tôi nhận ra rằng một số lời chỉ trích về các chính sách của chính phủ mình là chính đáng. Nhưng người Mỹ cũng phải công nhận rằng hành vi của Mỹ hầu như không phải là một tấm gương tốt.

Sự thay đổi trong thái độ của người Trung Quốc không phải là chốc lát. Nhưng khi các lực lượng NATO do Mỹ lãnh đạo đánh bom nhầm vào Đại sứ quán Trung Quốc ở Belgrade, Serbia, vào năm 1999 trong cuộc chiến tranh Kosovo, sự thần tượng của chúng tôi về nước Mỹ bắt đầu suy yếu. Ba người đã thiệt mạng trong cuộc tấn công đó và 20 người bị thương. Hai năm sau, một máy bay do thám của Mỹ và một máy bay chiến đấu của Trung Quốc đã va chạm ở Biển Đông, khiến một phi công Trung Quốc thiệt mạng. Những sự cố này có vẻ tương đối nhỏ đối với người Mỹ, nhưng chúng đã khiến chúng tôi bị sốc. Chúng tôi đã phần lớn tránh các cuộc chiến tranh của nước ngoài và không quen với việc công dân của chúng tôi thiệt mạng trong các cuộc xung đột liên quan đến các quốc gia khác. Sự thay đổi trong nhận thức đã tăng nhanh khi những năm 2000 bắt đầu và ngày càng nhiều người Trung Quốc có ti vi. Chúng tôi đã chứng kiến ​​cuộc tàn sát thảm khốc (the carnage of America’s disastrous) của Mỹ khi tham gia vào Iraq, được phát động vào năm 2003 với lý do giả tạo, đã tràn vào nhà chúng tôi.

Năm 2008, Trung Quốc phải tự bảo vệ mình trước hậu quả của lòng tham của Mỹ khi thất bại trong cho vay dưới chuẩn của Mỹ gây ra cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu. Trung Quốc buộc phải tạo ra một gói kích cầu khổng lồ, nhưng nền kinh tế của chúng tôi vẫn bị thiệt hại lớn. Hàng triệu người Trung Quốc mất việc làm.

Tiếp bước những người tiền nhiệm, Tổng thống Barack Obama đã công bố một loạt vụ bán vũ khí cho Đài Loan và bắt tay vào cái gọi là xoay trục sang châu Á, mà chúng tôi coi là một nỗ lực nhằm tập hợp các nước láng giềng châu Á chống lại chúng tôi. Tổng thống Donald Trump đã tuyên bố một cuộc chiến thương mại hủy diệt chống lại chúng tôi, và công dân Trung Quốc cũng bị sốc như bất kỳ ai khi một đám đông ủng hộ Trump xông vào tòa thành của nền dân chủ Mỹ vào ngày 6.1.2021. Chuyến thăm Đài Loan vào tuần trước của Chủ tịch Hạ viện Nancy Pelosi đã chỉ khiến nhiều người Trung Quốc thất vọng hơn nữa, những người coi đó là sự vi phạm các cam kết của Mỹ đối với vấn đề Đài Loan.

Những người chỉ trích Trung Quốc ở Mỹ cần nhận ra rằng những hành động của Mỹ như vậy đang gây ra những kết quả ở Trung Quốc mà ngay cả Mỹ cũng không muốn.

Không phải ngẫu nhiên mà chi tiêu quân sự của Trung Quốc - một nguồn quan tâm của Washington trong nhiều năm - bắt đầu tăng vào đầu những năm 2000 sau vụ đánh bom ở Belgrade và vụ va chạm máy bay. Nó nhanh chóng bật lên sau cuộc chiến ở Iraq cho thấy quân đội Mỹ đã vượt xa so với quân đội của chúng tôi. Sự yếu kém trong quá khứ của Trung Quốc đã trở nên tai hại: các cường quốc phương Tây tấn công và buộc Trung Quốc nhượng bộ lãnh thổ vào những năm 1800 và cuộc xâm lược tàn bạo của Nhật Bản vào thế kỷ 20 đã giết chết hàng triệu người.

Các quan chức Mỹ chắc chắn muốn Trung Quốc đi theo con đường chủ nghĩa tự do của Mỹ. Nhưng trái ngược với thời sinh viên của tôi, quan điểm của nghiên cứu học thuật Trung Quốc về Mỹ đã thay đổi rõ rệt. Các quan chức chính phủ Trung Quốc đã từng hỏi ý kiến ​​tôi về lợi ích của thị trường vốn Mỹ và các khái niệm kinh tế khác. Bây giờ tôi được mời thảo luận về những câu chuyện cảnh giác từ Mỹ, chẳng hạn như các yếu tố dẫn đến cuộc khủng hoảng tài chính. Chúng tôi đã từng tìm cách học hỏi từ những thành công của Mỹ; bây giờ chúng tôi nghiên cứu những sai lầm của họ để có thể tránh chúng.

Ý thức về Mỹ là một thế lực nguy hiểm trên thế giới cũng đã thẩm thấu vào thái độ của công chúng Trung Quốc. Vào năm 2020, tôi đã nhận xét trên một chương trình truyền hình Trung Quốc rằng “chúng ta vẫn còn nhiều điều để học hỏi từ Mỹ” - và đã bị tấn công trên mạng xã hội Trung Quốc. Tôi vẫn giữ quan điểm của mình nhưng bây giờ cẩn thận hơn trong việc nói một cách tích cực về Mỹ. Khi tôi phát ngôn, tôi mở đầu bằng một lời chỉ trích.

Sinh viên Trung Quốc vẫn muốn học tại các trường đại học Mỹ nhưng cực kỳ sợ hãi trước bạo lực súng đạn của người Mỹ, các cuộc tấn công chống người châu Á hoặc bị gán ghép là gián điệp. Họ được gửi tới (Mỹ) với những lời khuyên đáng ngại: Đừng đi lạc khỏi khuôn viên trường, hãy quan sát những gì mình nói, tránh xung đột.

Và bất chấp sự mệt mỏi của Trung Quốc với chính sách Zero-Covid quyết liệt của đất nước chúng tôi, thành tích ảm đạm của Mỹ về đại dịch chỉ củng cố thêm sự ủng hộ của công chúng Trung Quốc đối với chính phủ.

Nói rõ hơn: Trung Quốc cũng cần phải thay đổi. Quốc gia này cần cởi mở hơn trong đối thoại với Mỹ, kiềm chế sử dụng các vấn đề của Mỹ như một cái cớ để tiến hành cải cách chậm chạp và phản ứng một cách bình tĩnh và có tính xây dựng hơn trước những chỉ trích của Mỹ về những vấn đề như chính sách thương mại và nhân quyền.

Nhưng mặc dù chúng tôi không được hưởng các quyền như người Mỹ, nhưng nhiều người ở Trung Quốc thích nơi mình đang sinh sống.

Vào cuối những năm 1970, Trung Quốc kiệt quệ và đau thương vì sự tàn phá và khó khăn do Cách mạng Văn hóa gây ra, gần như đã hủy diệt chúng tôi. Đặng Tiểu Bình đã khởi xướng những cải cách mang lại sự ổn định và giúp đưa 800 triệu người thoát khỏi đói nghèo. Chúng tôi đã đạt được sự gia tăng ngoạn mục về thu nhập và tuổi thọ và đứng ngoài các cuộc chiến tranh của nước khác. Các quy định nghiêm ngặt về sở hữu súng cho phép chúng tôi đi bộ xuống bất kỳ con phố nào trên đất nước vào ban đêm mà hầu như không sợ bị tổn hại. Khi chúng ta nhìn vào số lượng lớn (nạn nhân) đại dịch, bạo lực súng đạn, chia rẽ chính trị và cuộc tấn công vào Điện Capitol của Mỹ, điều đó chỉ nhắc nhở người Trung Quốc về quá khứ hỗn loạn của chính mình và do tự mình tạo ra.

Không điều gì trong số được kể trên là để hả hê trước những rắc rối của nước Mỹ; một nước Mỹ mạnh mẽ, ổn định và có trách nhiệm là điều tốt cho thế giới. Trung Quốc vẫn còn nhiều điều để học hỏi từ Mỹ, và chúng ta có nhiều điểm chung. Chúng ta lái xe Fords và Teslas sản xuất tại Trung Quốc, gội đầu bằng dầu gội Procter & Gamble và nhâm nhi cà phê tại Starbucks. Giải quyết một số vấn đề lớn nhất của hành tinh đòi hỏi chúng ta phải làm việc cùng nhau.

Nhưng điều đó không có nghĩa là theo chân Mỹ bước qua mép vực.

Anh Tú (dịch)