Lo ngại dữ liệu gien công dân Anh rơi vào tay Trung Quốc

UK Biobank nắm giữ dữ liệu gien nửa triệu công dân Anh. Nền tảng này hiện có khoảng 300 dự án cho phép đội ngũ nhà khoa học ở Trung Quốc truy cập thông tin di truyền chi tiết hoặc dữ liệu sức khỏe khác của tình nguyện viên.

Dữ liệu ẩn danh trên được chia sẻ theo chính sách truy cập mở phục vụ nghiên cứu về nhiều loại bệnh, trong đó có ung thư, trầm cảm. Đến nay chưa có dấu hiệu nào cho thấy dữ liệu bị lạm dụng hay quyền riêng tư của tình nguyện viên bị xâm phạm.

UK Biobank đảm bảo chỉ chia sẻ dữ liệu cho nhà khoa học chấp nhận lưu trữ chúng an toàn và sử dụng chúng cho mục đích cụ thể. Nền tảng này còn khẳng định họ có các biện pháp kiểm soát nghiêm ngặt gồm cả kiểm tra đạo đức lẫn kiểm tra truy cập.

Cũng theo UK Biobank, nhà khoa học tiếp cận dữ liệu bị ràng buộc bởi thỏa thuận quy định rõ cách thức sử dụng dữ liệu, giám sát kết quả nghiên cứu thường xuyên. Nhưng nền tảng thừa nhận quan hệ hợp tác chủ yếu dựa trên sự tin tưởng, và giám sát chặt chẽ các dự án là bất khả thi.

Giáo sư Jonathan Adams (Đại học King, London) nhận định hoạt động chia sẻ dữ liệu rất khả nghi, đồng thời nghi ngờ năng lực kiểm soát việc sử dụng dữ liệu của UK Biobank.

Theo Giáo sư Adams, xây dựng được mối quan hệ tốt, tích cực, cởi mở với Trung Quốc đem lại lợi ích to lớn, nhưng quan hệ hiện tại phụ thuộc quá nhiều vào thỏa thuận chính thức được phía Anh tin tưởng là sẽ bảo vệ tốt dữ liệu như cách cơ chế này phát huy tác dụng với đối tác truyền thống. Ông lưu ý rằng Trung Quốc không giống các đối tác lâu nay.

Chuyên gia di truyền học Yves Moreau từng sử dụng dữ liệu UK Biobank ca ngợi đây là nguồn tài nguyên “đẳng cấp thế giới” và nhấn mạnh nhà khoa học phải có nghĩa vụ đạo đức trong chia sẻ kiến thức. Ông cũng lo ngại nguy cơ dữ liệu bị dùng sai mục đích, chẳng hạn liên kết dữ liệu với bộ dữ liệu khác tạo điều kiện cho cơ quan chức năng tiếp cận.

Từ năm 2012, các nhà khoa học khắp thế giới có thể trả 3.000 - 9.000 bảng Anh để truy cập vào nhiều bộ dữ liệu khác nhau, như bảng câu hỏi, bộ đánh giá vật lý, hồ sơ sức khỏe, dữ liệu trình tự bộ gien... Kết quả từ không ít nghiên cứu đem lại hiểu biết quan trọng về các loại bệnh, trong đó đáng chú ý là ung thư, bệnh tim và COVID-19.

Chính phủ Anh vào năm 2012 cũng thúc đẩy quan hệ hợp tác với Trung Quốc. Thời kỳ hoàng kim của hợp tác song phương là giai đoạn 2014-2019.

Nhưng quan hệ Trung Quốc - phương Tây dần xấu đi vì vấn đề nhân quyền ở Tân Cương và Hồng Kông, cũng như tình hình Đài Loan. Tháng trước, người đứng đầu Cơ quan An ninh nội địa Anh (MI5) và Cục Điều tra liên bang Mỹ (FBI) lên tiếng cảnh báo mối đe dọa từ nỗ lực đánh cắp công nghệ mà Trung Quốc đang thực hiện.

Công nghệ y tế (gồm cả lĩnh vực gien) nằm trong số ngành trọng tâm mà Trung Quốc đặt mục tiêu phát triển. Giới tình báo Mỹ từng khuyến cáo Trung Quốc đang thu thập dữ liệu gien từ khắp nơi để xây dựng cơ sở dữ liệu sinh học lớn nhất thế giới.

Nhiều nghiên cứu dùng dữ liệu UK Biobank được Quỹ Khoa học tự nhiên quốc gia Trung Quốc tài trợ. UK Biobank tuyên bố họ chia sẻ dữ liệu với nhà khoa học từ hơn 100 quốc gia theo chính sách truy cập mở, nên không có gì ngạc nhiên khi nhà khoa học Trung Quốc cũng được tiếp cận.