Nhiều nước nhăm nhe thay Trung Quốc trở thành ‘công xưởng thế giới’

Vị thế này bắt đầu sụp đổ từ năm 2018 khi cựu Tổng thống Mỹ Donald Trump phát động cuộc chiến thương mại. Các nhà đầu tư buộc phải cân nhắc đến rủi ro địa chính trị, một số nhanh chóng chuyển hoạt động sản xuất ra khỏi Trung Quốc.

Đại dịch COVID-19 cùng chính sách chống dịch hà khắc mà Trung Quốc thực hiện gần 3 năm qua càng cho thấy tầm quan trọng của việc không phụ thuộc vào chỉ một quốc gia trong hoạt động sản xuất.

Theo chuyên gia phân tích Ashutosh Sharma (Công ty nghiên cứu thị trường Forrester): “Chỉ căng thẳng địa chính trị không thể dẫn đến tái tổ chức chuỗi cung ứng ở mức độ như vậy. COVID-19 chính là yếu tố “thêm dầu vào lửa”.

Dưới thời Tổng thống Joe Biden, cuộc chiến thương mại không những không kết thúc mà còn leo thang. Vụ An ninh và công nghiệp thuộc Bộ Thương mại Mỹ vào tháng 10 ra quy định mọi công ty phải xin giấy phép nếu muốn bán sản phẩm bán dẫn hoặc thiết bị sản xuất liên quan cho Trung Quốc.

Diễn biến trên càng thúc đẩy các công ty đa quốc gia tìm cách phòng ngừa rủi ro bằng cách chuyển một phần hoạt động sang quốc gia khác. 5 nước Việt Nam, Ấn Độ, Thái Lan, Malaysia, Bangladesh lập tức chớp lấy thời cơ.

Ấn Độ

Với đất đai rộng lớn cùng lực lượng lao động trẻ đông đảo, Ấn Độ là lựa chọn thay thế Trung Quốc hàng đầu. Hội đồng Kinh tế - Xã hội (Liên Hợp Quốc) dự báo Ấn Độ sẽ vượt qua Trung Quốc trở thành quốc gia đông dân nhất thế giới vào năm 2023.

Tập đoàn Apple đã bắt đầu sản xuất iPhone tại Ấn, đồng thời cân nhắc chuyển cả hoạt động sản xuất iPad sang đây.

Ngân hàng đầu tư JP Morgan dự báo đến cuối năm 2022, 5% lượng iPhone 14 được sản xuất tại Ấn. Đến năm 2025 cứ 4 điện thoại iPhone sẽ có 1 chiếc xuất xứ Ấn Độ.

Ấn Độ sở hữu kinh nghiệm sản xuất dày dặn, lực lượng lao động đông, chính phủ hỗ trợ mạnh mẽ công nghiệp và xuất khẩu. Vì vậy mà không ít đơn vị đang tìm hiểu xem liệu quốc gia Nam Á này có phải lựa chọn thay thế khả thi hay không, giám đốc điều hành nền tảng quản lý rủi ro chuỗi cung ứng Everstream Julie Gerdeman cho biết.

Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi từ khi lên nắm quyền năm 2014 đã rất nỗ lực thu hút vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI). Năm tài khóa trước ghi nhận FDI đạt mức kỷ lục 83,6 tỉ USD.

Nhưng rào cản vẫn còn đó. Dù chính phủ Ấn Độ tăng cường thu hút đầu tư nước ngoài, hoạt động kinh doanh tại nước này lại khó khăn hơn ở Trung Quốc vì nạn quan liêu, thủ tục tài chính rườm rà với nhiều bên khiến quá trình ra quyết định bị kéo dài.

Việt Nam

Ngân hàng Thế giới (WB) đánh giá cải cách kinh tế từ năm 1986 đã mang lại kết quả, đưa Việt Nam từ một quốc gia nghèo khó thành nền kinh tế thu nhập trung bình chỉ trong một thế hệ.

Năm 2021 Việt Nam thu hút hơn 31,15 tỉ USD đầu tư nước ngoài, cao hơn năm trước 9,2%. Khoảng 60% vốn đầu tư dành cho lĩnh vực sản xuất - chế biến.

Thế mạnh của Việt Nam là sản xuất hàng may mặc, giày dép, điện tử, thiết bị điện.

Ngoài Ấn Độ, Apple cũng đưa một phần hoạt động sản xuất iPhone sang Việt Nam, đồng thời cân nhắc chuyển cả hoạt động sản xuất MacBook. Các tập đoàn Samsung, Nike, Adidas đều làm như vậy.

Thái Lan

Thái Lan - nền kinh tế lớn thứ hai Đông Nam Á đang cố gắng nâng cao chuỗi giá trị trong sản xuất, trở thành trung tâm sản xuất phụ tùng ô tô, phương tiện và thiết bị điện tử. Nhiều công ty đa quốc gia như Sony hay Sharp đều xây nhà máy tại đây.

Năm 2019, Sony thông báo đóng cửa nhà máy điện thoại thông minh ở Bắc Kinh để cắt giảm chi phí và chuyển một phần hoạt động sản xuất sang Thái. Cùng năm Sharp cũng công bố kế hoạch chuyển hoạt động sản xuất máy in sang Thái vì cuộc chiến thương mại Mỹ - Trung.

Không chỉ công ty quốc tế, ngay cả công ty Trung Quốc như đơn vị sản xuất tấm pin mặt trời JinkoSolar cũng sang Thái nhằm tránh căng thẳng địa chính trị và tận dụng chi phí thấp.

Đầu năm nay Ủy ban Đầu tư Thái Lan cho biết trong hai năm 2020 và 2021, FDI tăng gấp 3 lần.

Bangladesh

Ngay cả khi ngành sản xuất Trung Quốc chưa tê liệt bởi COVID-19, Bangladesh đã nổi lên như ngôi sao sáng trong sản xuất hàng may mặc.

Sự trỗi dậy của Bangladesh chủ yếu do chi phí lao động tại Trung Quốc tăng: lương tháng công nhân Bangladesh vào khoảng 120 USD, chỉ chưa bằng 1/5 lương công nhân ở thành phố Quảng Châu (670 USD).

Mostafiz Uddin - chủ đơn vị sản xuất hàng may mặc Denim Expert còn cho biết: “Chi phí nguyên liệu tăng cũng thúc đẩy các công ty may mặc tìm kiếm điểm đến thay thế như Bangladesh, nơi chi phí sản xuất tương đối thấp”.

Bất chấp vụ sập tòa nhà làm ít nhất 1.132 người thiệt mạng vào tháng 4.2013 cùng tiếng xấu về an toàn lao động, ngành may mặc vẫn đóng vai trò trụ cột chính của nền kinh tế Bangladesh – chiếm gần 85% lô hàng xuất khẩu (trị giá hơn 42 tỉ USD) năm 2021. Họ là nước xuất khẩu hàng may mặc lớn thứ 2 thế giới, sau Trung Quốc.

Bangladesh hiện nỗ lực thu hút đầu tư cho nhiều lĩnh vực, chẳng hạn như dược phẩm và chế biến nông sản.

Malaysia

Malaysia vài năm qua luôn chờ cơ hội từ làn sóng dịch chuyển chuỗi cung ứng.

Cơ quan Phát triển đầu tư Malaysia vào tháng 7.2020 từng cho biết đã có ít nhất 32 dự án chuyển từ Trung Quốc sang nước này.

Ngay từ trước lúc đại dịch bùng phát, cuộc chiến thương mại Mỹ - Trung cùng chi phí lao động thấp giúp Malaysia thu hút rất nhiều đầu tư vào lĩnh vực công nghệ. Hãng sản xuất chip nhớ Micron đầu tư 339 triệu USD trong 5 năm kể từ năm 2018, công ty sản xuất vỏ iPhone Jabil cũng mở rộng hoạt động ở Malaysia.

Theo dữ liệu chính thức, Malaysia năm 2021 thu hút 48,1 tỉ USD FDI, cao nhất trong 5 năm. FDI chủ yếu đầu tư vào sản xuất thiết bị điện tử và phương tiện giao thông.