Vì sao người châu Âu lại tiến hóa để có đôi mắt xanh?

Bạn không đơn độc nếu khi thời tiết lạnh hơn và đêm dài hơn, khiến bạn cảm thấy buồn. Hiện tượng nổi tiếng này, được gọi là rối loạn cảm xúc theo mùa (SAD), có thể giải thích tại sao mọi người cảm thấy buồn bã, cáu kỉnh và thờ ơ trong những tháng mùa đông. Đối với một số người, tình trạng có thể nghiêm trọng và suy nhược.

Mặc dù SAD là một dạng trầm cảm lâm sàng đã được công nhận, nhưng các chuyên gia vẫn còn nhiều ý kiến khác nhau về nguyên nhân gây ra tình trạng này, thậm chí một số người còn cho rằng nó không tồn tại. Nhưng nghiên cứu của nhà thần kinh học Lance Workman đã phát hiện ra rằng màu mắt của bạn thực sự có thể là một yếu tố quyết định liệu bạn có phát triển SAD hay không.

Một cuộc khảo sát do Lance Workman thực hiện vào năm 2014 cho thấy khoảng 8% người dân Vương quốc Anh tự báo cáo những thay đổi theo mùa có thể được phân loại là SAD. 21% khác đã báo cáo các triệu chứng của SAD dưới hội chứng, một dạng ít nghiêm trọng hơn, thường được gọi là “chứng buồn mùa đông”.

Mặc dù nhiều người có thể nghi ngờ họ bị SAD, nhưng tình trạng này thường được chẩn đoán bằng bảng câu hỏi đánh giá mô hình theo mùa. Điều này yêu cầu mọi người trả lời một số câu hỏi về hành vi theo mùa, tâm trạng và thay đổi thói quen. Những người có điểm số trong bảng câu hỏi càng cao thì chứng SAD của họ càng nghiêm trọng. Tuy nhiên, các công cụ chẩn đoán này có thể khác nhau giữa các tổ chức, điều này đôi khi có thể dẫn đến các chẩn đoán không nhất quán.

Nhưng điều gì thực sự gây ra SAD vẫn còn đang được tranh luận. Một số giả thuyết, như giả thuyết vĩ độ, cho thấy SAD được kích hoạt do giảm tiếp xúc với ánh sáng mặt trời trong mùa đông. Điều này cho thấy SAD nên phổ biến hơn ở các quốc gia nằm xa xích đạo (chẳng hạn như Iceland). Tuy nhiên, một số nghiên cứu đã thất bại trong việc hỗ trợ lý thuyết này. Một giả thuyết khác cho thấy SAD xảy ra khi nhịp sinh học của chúng ta bị gián đoạn khi ngày ngắn lại.

Các lý thuyết khác cho rằng nó xảy ra do sự mất cân bằng serotonin và melatonin trong cơ thể. Serotonin khiến chúng ta cảm thấy tràn đầy năng lượng, trong khi việc giải phóng melatonin khiến chúng ta cảm thấy buồn ngủ. Vì melatonin được tạo ra từ serotonin, những người bị SAD có khả năng sản xuất quá nhiều melatonin trong những tháng mùa đông, khiến họ cảm thấy uể oải hoặc suy sụp.

Tất cả những nghiên cứu này là không nhất quán và, trong một số trường hợp, mâu thuẫn. Nhưng vì SAD có khả năng là do sự kết hợp của nhiều yếu tố sinh học và sinh lý cùng hoạt động, nên những cách giải thích khác nhau về nguyên nhân gây ra SAD có thể có mối liên hệ với nhau.

SAD và màu mắt của bạn

Nhóm của Lance Workman đã phát hiện ra bằng chứng cho thấy, màu mắt của một người có thể ảnh hưởng trực tiếp đến mức độ nhạy cảm với SAD của họ.

Nghiên cứu của nhóm đã sử dụng một mẫu gồm 175 sinh viên từ hai trường đại học (một ở miền nam xứ Wales thuộc vùng lạnh, một ở Síp thuộc vùng cận nhiệt đới). Họ phát hiện ra rằng khi đối chiều trong bảng câu hỏi đánh giá mô hình theo mùa, những người có đôi mắt sáng hoặc xanh dương đạt điểm thấp hơn đáng kể so với những người có đôi mắt sẫm màu hoặc nâu. Những kết quả này phù hợp với nghiên cứu trước đó cho thấy những người mắt nâu hoặc mắt đen bị trầm cảm nhiều hơn đáng kể so với những người mắt xanh.

Lý do mà màu mắt có thể khiến một số người dễ bị trầm cảm hoặc thay đổi tâm trạng hơn có thể là do lượng ánh sáng mà mắt của một cá nhân có thể xử lý.

Võng mạc là một phần của nhãn cầu chứa các tế bào nhạy cảm với ánh sáng. Khi ánh sáng đi vào mắt, các tế bào này sẽ kích hoạt các xung thần kinh tạo thành hình ảnh trực quan trong não của chúng ta.

Năm 1995, các nhà khoa học phát hiện ra rằng một số tế bào võng mạc, thay vì tạo ra hình ảnh, chỉ gửi thông tin về mức độ sáng từ đáy mắt đến vùng dưới đồi của não. Vùng dưới đồi là một phần quan trọng của não tiết ra các kích thích tố (chẳng hạn như oxytocin) điều chỉnh chu kỳ nhiệt độ, cảm giác đói và giấc ngủ.

Khi lượng ánh sáng xanh dương và xanh lục đến vùng dưới đồi tăng lên, lượng melatonin sẽ giảm. Mắt có sắc tố thấp hơn (mắt xanh hoặc xám) nhạy cảm hơn với ánh sáng. Điều này có nghĩa là chúng không cần hấp thụ nhiều ánh sáng như mắt nâu hoặc mắt tối trước khi thông tin này đến được các tế bào võng mạc.

Như vậy, những người có đôi mắt sáng hơn tiết ra ít melatonin hơn trong mùa thu và mùa đông. Cơ chế này có thể cung cấp cho những người sáng mắt một số khả năng phục hồi đối với chứng rối loạn cảm xúc theo mùa (mặc dù một tỷ lệ nhỏ hơn vẫn có thể bị SAD).

Trước giờ, có hai giả thuyết được sử dụng để giải thích tại sao mắt xanh thường chỉ xuất hiện ở các cộng đồng phương Tây sống xa xích đạo hơn. Đầu tiên, nó có thể được coi là hấp dẫn hơn đối với người khác giới, vì vậy nó có thể mang lại lợi thế sinh sản.

Thứ hai, mắt xanh có thể là tác dụng phụ của cùng một đột biến khiến màu da sáng hơn. Đột biến này phát triển vì nó giúp cơ thể tạo ra nhiều vitamin D hơn từ tia cực tím của mặt trời ở những nơi trên thế giới nhận được ít bức xạ hơn, đặc biệt là trong mùa đông.

Nhưng do những người mắt xanh trong nghiên cứu trên đã báo cáo mức độ SAD thấp hơn so với những người mắt nâu, đột biến này có thể đã xảy ra như một sự thích nghi “chống SAD” do sự thay đổi đáng kể về mức độ tiếp xúc với ánh sáng mà tổ tiên thời tiền sử của chúng ta đã trải qua. khi họ di cư đến các vĩ độ phía bắc.

Tất nhiên, màu mắt không phải là yếu tố duy nhất ở đây. Những người ở trong nhà quá lâu cũng dễ bị cả chứng buồn chán mùa đông và chứng SAD toàn diện. May mắn thay cho những người bị SAD, chỉ cần ra ngoài đi dạo thường xuyên, đặc biệt là vào những lúc trời nắng, sẽ giúp cải thiện tâm trạng của họ.

Nếu cách đó không hiệu quả, thì "liệu pháp chiếu đèn", bao gồm việc ngồi trước hộp đèn trong một giờ mỗi ngày, cũng có thể hữu ích. Lance Workman cho biết những người sử dụng những phương pháp này (dù là mắt nâu hay xanh) hầu như luôn báo cáo một sự cải thiện rõ rệt. Tuy nhiên, những người bị SAD nên tham khảo ý kiến ​​bác sĩ đa khoa, đặc biệt nếu các triệu chứng của họ không cải thiện hoặc nếu tình trạng trở nên khó kiểm soát.

Tất cả những gì còn sót lại về săn bắn hái lượm vào Thời đại đồ đá giữa ở châu Âu được điều tra cho đến nay đều cho thấy dấu hiệu di truyền cho đôi mắt sáng màu, trong trường hợp những người săn bắn hái lượm ở phương Tây và Trung Âu có màu da sẫm.

Những bổ sung sau này vào nguồn gen châu Âu, những người nông dân thời kỳ đồ đá mới từ Tiểu Á và những người chăn gia súc Thời đại đồ đồng/ thời đại đồ đồng Yamnaya (có thể là dân số Ấn-Âu nguyên thủy) từ khu vực phía bắc Biển Đen dường như có tỷ lệ mắc các alen màu mắt sẫm cao hơn nhiều và các alen tạo ra làn da sáng hơn so với dân số châu Âu ban đầu.

Sự di truyền và thừa kế màu mắt ở người rất phức tạp. Cho đến nay, đã có 16 gen liên quan đến sự di truyền màu mắt. Một số gen màu mắt gồm có OCA2 and HERC2. Trước đây có quan điểm cho rằng màu mắt xanh dương là một tính trạng gen lặn đơn giản đã được chứng minh là không chính xác. Sự di truyền của màu mắt rất phức tạp nên hầu như bất kỳ sự kết hợp màu mắt nào giữa cha mẹ và con cái đều có thể xảy ra.

Anh Tú (dịch)