UAV 'mở đường' cho việc sử dụng chiến binh người máy

Có thể trong tương lai, UAV sẽ được dùng để xác minh, chọn lọc và tấn công các mục tiêu mà không cần có sự giúp đỡ của con người, theo các nhà phân tích quân sự, các chiến binh cùng những nhà nghiên cứu công nghệ trí tuệ nhân tạo (AI). Điều đó sẽ là một cuộc cách mạng lớn trong công nghệ quân sự, tương tự việc từng đưa súng máy vào sử dụng.

Người máy sát thủ là "không thể tránh được"

Trong cuộc chiến Nga-Ukraine, quân đội Ukraine đã có những UAV tấn công bán tự động cùng các loại vũ khí chống UAV trang bị AI.

Công ty Fortem Technologies (trụ sở tại bang Utah, Mỹ)  đã cung cấp cho quân đội Ukraine hệ thống săn lùng UAV kết hợp các radar nhỏ và UAV, cả hai đều được hỗ trợ bởi AI. Các radar được thiết kế để xác định UAV của kẻ thù, sau đó UAV của mình sẽ vô hiệu hóa chúng bằng cách bắn lưới vào chúng. Tất cả đều không cần con người trực tiếp tham gia.

Nga cũng sở hữu các loại vũ khí tự động trang bị AI, dù tuyên bố này chưa thể xác minh, theo AP. Các quan chức Nga đã tuyên bố máy bay không người lái Lancet của họ có thể hoạt động hoàn toàn tự chủ.

UAV Shahed-136 trang bị AI do Iran cung cấp cho Nga cũng đã làm tê liệt các nhà máy điện Ukraine và gây kinh hoàng cho dân thường nhưng không thông minh đặc biệt. Iran còn có những loại UAV khác trong kho vũ khí và họ nói chúng được trang bị công nghệ AI.

AI là một ưu tiên của Nga. Tổng thống Vladimir Putin đã nói vào năm 2017 rằng bất cứ ai thống trị công nghệ này sẽ thống trị thế giới. Ông ta bày tỏ sự tin tưởng vào khả năng gắn AI vào các cỗ máy chiến tranh của ngành công nghiệp vũ khí Nga, nhấn mạnh rằng “các hệ thống vũ khí hiệu quả nhất là những hệ thống hoạt động nhanh chóng và thực tế ở chế độ tự động”.

Chưa có thông tin quốc gia nào đã sử dụng chiến binh người máy hoàn toàn tự chủ trong việc giết người. Tuy nhiên, các chuyên gia nói chỉ là vấn đề thời gian trước khi Nga hoặc Ukraine triển khai các chiến binh robot tự chủ này.

Bộ trưởng Chuyển đổi số Ukraine, ông Mykhailo Fedorov đồng ý rằng robot sát thủ hoàn toàn tự chủ là “bước tiếp theo hợp lý và không tránh được” trong việc phát triển vũ khí.

Ông cho AP biết: “Ukraine đã tiến hành nhiều nghiên cứu, phát triển theo hướng này. Tôi cho rằng tiềm năng sử dụng chúng là rất lớn trong vòng 6 tháng tới”.

Trung tá Yaroslav Honchar (Ukraine) là người đồng sáng lập tổ chức phi vụ lợi phát minh UAV Aerozovidka, nói ở gần mặt trận thì người lính đơn giản là không thể xử lý thông tin và đưa ra các quyết định hành động nhanh như máy móc.

Ông nói lãnh đạo quân sự Ukraine hiện cấm sử dụng vũ khí giết người hoàn toàn tự chủ, dù điều này có thể thay đổi: “Chúng tôi chưa vượt lằn ranh, tôi nói “chưa” bởi vì không biết điều gì sẽ xảy ra trong tương lai”.

Aerozovidka của Honchar đã đi đầu trong việc phát triển UAV ở Ukraine, chuyển đổi các máy bay tự hành thương mại thành vũ khí tấn công.

Nếu không gặp nhiều rắc rối, Ukraine có thể tự sản xuất UAV tấn công bán tự động để tồn tại tốt hơn khi bị gây nhiễu trên chiến trường, theo các nhà sản xuất phương Tây.

Các loại UAV này gồm UAV tấn công Switchblades 600 do Mỹ sản xuất hoặc Warmate (của Ba Lan) vốn đều cần có người chọn mục tiêu thông qua thu hình video trực tiếp. AI xử lý công việc này thay người và các UAV.

Wahid Nawabi, Giám đốc điều hành của AeroVironment, nhà sản xuất của UAV Switchblade, cho biết: “Ngày nay, công nghệ để đạt được một nhiệm vụ hoàn toàn tự động đã tồn tại khá nhiều. Điều đó sẽ đòi hỏi một sự thay đổi chính sách để loại bỏ quyền quyết định khỏi con người”.

Zachary Kallenborn, một nhà phân tích phát minh vũ khí ở Đại học George Mason, nói: “Nhiều quốc gia đang phát triển công nghệ này. Rõ ràng đó không phải là việc khó làm”.

Theo Kallenborn, nhiều quốc gia và tất cả các nhánh của quân đội Mỹ đang phát triển UAV có thể tấn công gây chết người hàng loạt.

Giáo sư Stuart Russell, một nhà nghiên cứu AI hàng đầu của Đại học California-Berkeley, cho biết công nghệ này không đặc biệt phức tạp. Vào giữa những năm 2010, các đồng nghiệp mà ông thăm dò ý kiến ​​đều đồng ý rằng các sinh viên tốt nghiệp có thể, trong một nhiệm kỳ, sản xuất một UAV tự động “có khả năng tìm và giết một cá nhân, giả sử bên trong một tòa nhà,” ông nói.

Số lượng UAV được trang bị AI không ngừng tăng lên. Israel đã xuất khẩu chúng trong nhiều thập niên. UAV Harpy tiêu diệt radar có thể bay lơ lửng trên radar phòng không trong tối đa 9 tiếng đồng hồ để chờ chúng hoạt động.

Các ví dụ khác gồm máy bay trực thăng không người lái mang vũ khí Blowfish-3 của Trung Quốc; Nga đang nghiên cứu một tàu thủy tự hành trang bị AI mang đầu đạn hạt nhân có tên là Poseidon; Hà Lan đang thử nghiệm một robot mặt đất với súng máy cỡ nòng 50...

UAV đã có thể nhận ra các mục tiêu như xe bọc thép bằng cách sử dụng hình ảnh được phân loại. Nhưng có sự bất đồng về việc liệu công nghệ này có đủ tin cậy để đảm bảo máy móc không bị lỗi và cướp đi sinh mạng của những người không tham gia chiến đấu hay không.

Một báo cáo không thuyết phục của Liên Hợp Quốc cho rằng robot sát thủ đã ra mắt trong cuộc xung đột giữa các giai đoạn ở Libya vào năm 2020, khi máy bay UAV Kargu-2 (do Thổ Nhĩ Kỳ sản xuất) ở chế độ hoàn toàn tự động đã giết chết một số lượng chiến binh không xác định.

Người phát ngôn của nhà sản xuất STM cho biết báo cáo dựa trên thông tin “suy đoán, chưa được xác minh” và “không nên được xem xét nghiêm túc”. Ông ta nói với AP rằng Kargu-2 không thể tấn công mục tiêu cho đến khi người điều khiển ra lệnh cho nó.

Báo động nguy cơ phát triển người máy sát thủ

Nỗ lực đặt ra các quy tắc cơ bản quốc tế cho UAV quân sự cho đến nay vẫn chưa có kết quả. Chín năm đàm phán không chính thức của Liên Hợp Quốc tại Geneva đã đạt được rất ít tiến triển, với các cường quốc gồm Mỹ và Nga phản đối lệnh cấm. Phiên cuối cùng, vào tháng 12, đã kết thúc mà không có đợt mới nào được lên lịch.

Các nhà hoạch định chính sách của Washington nói rằng họ sẽ không đồng ý với lệnh cấm vì không thể tin tưởng các đối thủ đang phát triển UAV sẽ sử dụng chúng một cách có đạo đức.

Toby Walsh, một học giả người Úc, vận động chống lại người máy giết người, hy vọng đạt được sự đồng thuận về một số giới hạn, gồm lệnh cấm các hệ thống sử dụng nhận dạng khuôn mặt và dữ liệu khác để xác định hoặc tấn công các cá nhân hoặc nhóm người.

Walsh, tác giả cuốn sách Machines Behaving Badly nói: “Nếu chúng ta không cẩn thận, chúng sẽ sinh sôi nảy nở dễ dàng hơn nhiều so với vũ khí hạt nhân. Nếu ai đó có thể khiến robot giết một người, thì cũng có thể khiến nó giết hàng nghìn người”.

Các nhà khoa học cũng lo lắng về việc vũ khí AI sẽ được tái sử dụng bởi những kẻ khủng bố. Trong một kịch bản đáng sợ, quân đội Mỹ chi hàng trăm triệu USD để viết mã cho UAV sát thủ. Sau đó, mã bị đánh cắp và sao chép, cung cấp vũ khí tương tự cho những kẻ khủng bố.

Việc chuyển đổi một UAV điều khiển từ xa sang tự chủ hoàn toàn có thể không được chú ý. Gregory C. Allen, cựu giám đốc chiến lược và chính sách tại Trung tâm Trí tuệ nhân tạo chung của Lầu Năm Góc, cho biết, cho đến nay, Lầu Năm Góc vẫn chưa xác định rõ ràng “vũ khí tự động hỗ trợ AI”, cũng như chưa cho phép quân đội Mỹ sử dụng vũ khí này. Bất kỳ hệ thống đề xuất nào cũng phải được sự chấp thuận của Chủ tịch Hội đồng Tham mưu trưởng liên quân, và hai thứ trưởng.

Điều đó không ngăn được vũ khí được phát triển UAV trên khắp nước Mỹ. Các dự án đang được tiến hành tại Cơ quan Dự án nghiên cứu tiên tiến quốc phòng, phòng thí nghiệm quân sự, tổ chức học thuật và trong khu vực tư nhân.

Lầu Năm Góc đã nhấn mạnh việc sử dụng AI để tăng cường sức mạnh cho các chiến binh con người. Lực lượng không quân đang nghiên cứu các cách để ghép các phi công với những người điều khiển UAV.

Một người thúc đẩy ý tưởng này, cựu Thứ trưởng Quốc phòng Robert O. Work, cho biết trong một báo cáo vào tháng trước rằng “sẽ thật điên rồ nếu không chuyển sang một hệ thống tự chủ” một khi các hệ thống hỗ trợ AI vượt trội hơn con người - một ngưỡng mà ông nói đã vượt qua vào năm 2015, khi thị giác máy tính làm lu mờ thị giác của con người.

Bảo Vĩnh