'Cửa sau rộng mở' cho dầu Nga tại châu Âu bất chấp các lệnh trừng phạt
Góc nhìn - Ngày đăng : 12:30, 23/03/2023
Theo Politico, Chủ tịch Ủy ban châu Âu Ursula von der Leyen đã tuyên bố sự phụ thuộc của châu Âu vào dầu mỏ và khí đốt của Nga là “lịch sử”. Tuy nhiên, những người khác, từ các quan chức cấp cao của Ukraine đến các nhà lập pháp Nghị viện châu Âu (MEP) và những chuyên gia trong ngành, nói rằng “lịch sử vẫn đang được viết”.
Họ tiết lộ một lượng lớn dầu mỏ của Nga đã lách các lệnh trừng phạt và chảy vào thị trường châu Âu, mang lại thu nhập đáng kể cho Điện Kremlin.
Trao đổi với Politico, Cố vấn kinh tế của Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky - Oleg Usenko tiết lộ Nga đang tận dụng bất kỳ lỗ hổng nào có sẵn với nguồn năng lượng của mình để vào châu Âu. “Chúng ta phải khắc phục những lỗ hổng này để ngăn Nga nhận số tiền mà đang được sử dụng để hỗ trợ cho cuộc chiến tại Ukraine”, ông Usenko nói.
Dầu thô là loại mặt hàng rất khó theo dõi trên thị trường toàn cầu. Chúng có thể dễ dàng được trộn lẫn với các lô hàng khác ở các quốc gia quá cảnh, tạo ra một lô dầu lớn hơn mà nguồn gốc không thể xác định được. Quá trình tinh chế dầu thô cũng loại bỏ mọi dấu vết về nguồn gốc của nhiên liệu này.
Một mạng lưới phức tạp gồm các công ty vận chuyển đa quốc gia đã tạo thêm vỏ bọc “bí ẩn” cho các lô dầu thô của Nga. Một số công ty đã bị cáo buộc giúp Nga che giấu nguồn gốc xuất khẩu dầu thô bằng nhiều cách khác nhau.
“Không giống như đường ống dẫn khí đốt, thị trường dầu mỏ mang tính toàn cầu. Các hệ thống hoán đổi và đan xen, trộn lẫn với nhau là hoạt động phổ biến. Kết quả của lệnh cấm vận đã khiến chi phí vận chuyển dầu Nga tăng lên đáng kể, thu nhập được phân phối lại có lợi cho các bên trung gian và chiết khấu tăng lên do thị trường người mua bị thu hẹp”, Mikhail Khodorkovsky - cựu Giám đốc điều hành Tập đoàn dầu khí khổng lồ Yukos của Nga - hiện đang sống lưu vong tại nước ngoài, cho Politico biết.
Cách giải quyết của phương Tây
EU đã cấm phần lớn nhiên liệu hóa thạch của Nga kể từ khi nước này phát động chiến dịch quân sự ở Ukraine vào tháng 2 năm ngoái, ngoại trừ số lượng hạn chế dầu thô và khí đốt vận chuyển qua một số đường ống, khí tự nhiên hóa lỏng (LNG) và các sản phẩm dầu mỏ.
Song khối lượng lớn dầu thô của Nga, mang lại nguồn doanh thu lớn hơn khí đốt, vẫn đang được chuyển đến thị trường toàn cầu, khiến một số chuyên gia nghi ngờ rằng sản phẩm này đang tìm đường đến thị trường châu Âu qua “cửa sau”.
“Kể từ khi phương Tây áp đặt các biện pháp trừng phạt, khối lượng xuất khẩu dầu thô của Nga ít nhiều vẫn ổn định. Có thể là dầu của Nga vẫn đang được bán cho EU và các quốc gia phương Tây thông qua các bên trung gian”, Saad Rahim, nhà kinh tế trưởng tại Công ty Thương mại Hàng hóa toàn cầu Trafigura (trụ sở tại Singapore) cho hay.
Các nhà quan sát cho rằng một tuyến đường tiềm năng cung cấp dầu Nga vào châu Âu là đi qua Azerbaijan - quốc gia giáp Nga và là điểm khởi đầu của đường ống Baku-Tbilisi-Ceyhan (BTC), do Tập đoàn dầu mỏ và khí đốt BP (Úc) vận hành. Cảng Ceyhan ở Thổ Nhĩ Kỳ là trung tâm cung cấp chính và vận chuyển dầu thô đến châu Âu. Cảng này cũng nhận được số lượng lớn dầu thô từ Iraq thông qua đường ống Kirkuk-Ceyhan.
Thành viên của Ủy ban Công nghiệp, Nghiên cứu và Năng lượng của Nghị viện châu Âu, ông François Bellamy đã đưa ra nghi ngờ về đường ống này trong một câu hỏi gần đây trước ủy ban. Ông cho biết dữ liệu cho thấy Azerbaijan đã xuất khẩu 242.000 thùng dầu/ngày, nhiều hơn sản lượng sản xuất từ tháng 4 đến tháng 7.2022. Đây là mức chênh lệch lớn so với sản lượng trong nước, ở mức 648.000 thùng/ngày vào tháng trước và đang giảm trong dài hạn.
“Làm thế nào một quốc gia có thể giảm sản xuất và tăng xuất khẩu cùng một lúc? Có điều gì đó hoàn toàn không nhất quán trong các số liệu và sự không nhất quán này tạo ra những nghi ngờ rằng các biện pháp trừng phạt đang bị phá vỡ”, Bellamy nói.
Phát ngôn viên của ủy ban năng lượng MEP cho biết họ đang nỗ lực khắc phục những kẽ hở trong các chế độ trừng phạt và đã bổ nhiệm cựu đại sứ của EU tại Mỹ, David O’Sullivan, làm đặc phái viên có nhiệm vụ giải quyết hành vi lách lệnh trừng phạt. Quan chức này cũng chỉ ra rằng dữ liệu do ông Bellamy trích dẫn về các giao dịch dầu mỏ công khai gần nhất của người Azerbaijan “xảy ra trước khi các lệnh trừng phạt có hiệu lực nên không có nghi vấn về việc trốn tránh các lệnh trừng phạt”.
“Azerbaijan không xuất khẩu dầu của Nga sang EU thông qua đường ống dẫn BTC. Azerbaijan chỉ sử dụng các nguồn dầu không bị trừng phạt, đồng thời tiến hành các hoạt động giao dịch của mình với sự cẩn trọng, phù hợp với các luật và quy định có liên quan”, Aykhan Hajizada, người phát ngôn của Bộ Ngoại giao Azerbaijan nhấn mạnh.
Tập đoàn dầu khí BP của Úc cũng đã lên tiếng phủ nhận đường ống BTC vận chuyển dầu của Nga.
Hoạt động lách luật khéo léo
Dữ liệu mà Politico thu được về các chuyến hàng dầu thô từ Ceyhan (Thổ Nhĩ Kỳ) cho thấy khối lượng xuất khẩu sang EU gần đây giảm xuống - từ khoảng 3 triệu tấn/tháng (khoảng 700.000 thùng/ngày) từ đầu năm 2022 xuống còn 2 triệu tấn/tháng trong năm nay.
Tuy nhiên, Thổ Nhĩ Kỳ đã tăng gấp đôi lượng nhập khẩu dầu trực tiếp của Nga vào năm ngoái. Ankara cũng đã từ chối áp đặt các biện pháp trừng phạt đối với dầu thô của Nga, mặc dù vẫn hỗ trợ quân sự và nhân đạo cho Ukraine.
Trung tâm Nghiên cứu Năng lượng và Không khí sạch (CREA) của Phần Lan đã cảnh báo vào cuối năm ngoái rằng "một tuyến đường mới cho dầu mỏ của Nga tới EU đang xuất hiện thông qua Thổ Nhĩ Kỳ. Đây sẽ là điểm đến ngày càng nhộn nhịp của dầu thô Nga - nơi dầu Nga được tinh chế thành các sản phẩm dầu mỏ mà không bị xử phạt và có thể bán lại".
“Chúng tôi có đủ bằng chứng cho thấy một số công ty quốc tế đang mua các sản phẩm lọc dầu có nguồn gốc từ Nga và bán chúng sang châu Âu. Điều đó là hoàn toàn hợp pháp, nhưng cũng hoàn toàn không đúng về mặt đạo đức. Chỉ vì chúng được hợp pháp hóa không có nghĩa là chúng ta không cần phải làm gì với chúng”, ông Usenko, cố vấn của Tổng thống Zelensky, cho biết.
Tổ chức phi chính phủ Global Witness của Anh hôm 20.3 đã công bố báo cáo cho thấy dầu của Nga liên tục được bán với giá vượt mức trần 60 USD do các nước G7 áp đặt vào tháng 12 năm ngoái.
“Thực tế, dầu của Nga tiếp tục chảy quanh thế giới, không phải do lỗi của các biện pháp trừng phạt. Các chính phủ đã cung cấp cho ngành công nghiệp nhiên liệu hóa thạch cánh cửa rộng mở, và các thương nhân cũng như các công ty dầu mỏ lớn đang khai thác những kẽ hở này để tiếp tục kinh doanh như bình thường”, Mai Rosner - nhà phân tích của Global Witness nhận định.