Có phải tất cả các loài động vật đều trải qua 'thời thơ ấu' như con người?

Tất cả các loài đều trải qua những thay đổi cơ thể của tuổi dậy thì, nhưng những bài học xã hội xác định sự chuyển đổi từ thời thơ ấu sang tuổi trưởng thành mang nhiều ý nghĩa hơn.

Nhìn lại những năm tháng tuổi thơ thường khiến chúng ta phải bồi hồi về khoảng thời gian thơ ngây, đầy rẫy những sai lầm, vấp váp và cả mụn trứng cá — nhưng đó là quãng thời gian mà tất cả chúng ta đều phải trải qua trên con đường trưởng thành.

Nhưng có phải các loài động vật khác cũng trải qua tuổi thơ? Giai đoạn này của cuộc đời bao gồm cả những thay đổi về cấu trúc sinh lý và quan hệ xã hội. Không còn nghi ngờ gì nữa, các loài động vật khác trải qua tuổi dậy thì, một loạt các thay đổi về nội tiết tố và sinh lý cho phép giao phối. Không chỉ vậy các nhà nghiên cứu như Tiến sĩ Barbara Natterson-Horowitz (bác sĩ tim mạch và nhà sinh vật học tiến hóa tại Đại học California và Đại học Harvard) còn lập luận rằng hầu hết, nếu không muốn nói là tất cả động vật cũng trải qua thời kỳ vị thành niên hay còn gọi là "thời thơ ấu". Đó là giai đoạn những thay đổi xã hội mà những con trẻ tuổi phải điều chỉnh khi chúng chuyển sang trưởng thành.

Trong một thời gian dài, chúng ta có định kiến là tuổi thơ chỉ có ở con người. Nhưng Natterson-Horowitz cho rằng: "Khi bạn càng bóc tách điều đó, bạn càng thấy rằng mặc dù có một số khía cạnh của tuổi thơ chỉ có ở con người, nhưng giai đoạn chuyển tiếp bắt đầu bằng sự khởi đầu của tuổi dậy thì và kết thúc khi một người trưởng thành xuất hiện - hóa ra lại là điều phổ biến trong giới động vật".

Có lẽ không có gì ngạc nhiên khi ở những loài có quan hệ gần gũi nhất với loài người chúng ta, chẳng hạn như tinh tinh (Pan troglodytes), một số thay đổi này rất dễ nhận biết. Aaron Sandel (nhà nhân chủng học sinh học và nhà linh trưởng học tại Đại học Texas) gần đây đã xuất bản một bài báo khoa học cho thấy những con tinh tinh non trải qua giai đoạn phát triển học hỏi đầy vụng về trước khi thích nghi với hình thái cơ thể mới.

Đồng thời, những con ở tuổi thiếu niên này phải trải qua quá trình học cách hòa nhập với xã hội của các con trưởng thành. Chúng bắt đầu dành ít thời gian hơn cho cha mẹ và dành nhiều thời gian hơn cho bạn bè, kể cả các con khác giới. Những con tinh tinh đực trẻ không hung dữ trong thời gian này, thay vào đó chúng tuân theo sự hướng dẫn của những con tinh tinh trưởng thành lớn tuổi hơn, những con đóng vai trò như cố vấn và hướng dẫn chúng hiểu các giao tiếp xã hội. Sandel nói: “Đó là giai đoạn mà nếu là tinh tinh, bạn thực sự phải chú ý đến những gì sẽ xác định địa vị của mình trong bầy và bạn thực sự chú ý đến ý nghĩa của việc trở thành một con trưởng thành”.

Nhưng những đặc điểm này có mở rộng ra ngoài những họ hàng của chúng ta trong bộ linh trưởng hay không? Các nhà khoa học đã ghi nhận các dạng tuổi thiếu niên trên khắp thế giới động vật để làm nổi bật mức độ phổ biến của giai đoạn này.

Christine Ribic, một nhà sinh thái học môi trường tại Đại học Wisconsin-Madison, đã phát hiện ra rằng ở loài chim đồng cỏ, những con non không tuân theo xu hướng "chim dậy sớm mới bắt được sâu" và thay vào đó, chúng ngủ muộn vào ban ngày, "ăn bám cha mẹ chúng càng lâu càng tốt" trước khi phải rời tổ tự lập. Ngay cả hết giai đoạn “chưa biết gì”, những con chim non không phải lúc nào cũng tự kiếm ăn. Các nhà nghiên cứu khác đã lưu ý rằng, trong những năm vị thành niên đầy thử thách, chim cánh cụt Gentoo chưa trưởng thành (Pygoscelis papua) quay trở lại với cha mẹ của chúng để được xin giúp đỡ, phản ánh xu hướng những con trưởng thành trở về sống với cha mẹ trong bối cảnh kiếm ăn khó khăn.

Các trải nghiệm của động vật cũng đã chứng minh những con non dễ chịu rủi ro hơn như thế nào. Những con chuột con thời gian đầu sau khi xa chuột mẹ thường chọn ăn những thức ăn kém ngon hơn, hoặc thậm chí là những thứ khiến chúng bị bệnh trong quá trình hòa nhập với bầy trưởng thành. Khi đi theo nhóm, nhiều loài động vật (bao gồm cá, linh dương và dơi) các con non tham gia vào hoạt động kiểm tra nguy hiểm, thường ngờ nghệch dâng mình vào miệng kẻ săn mồi hơn. Nhóm nghiên cứu cho rằng đây cũng chính là lý do mà ở loài người, những người lái xe mới thường không được phép lái xe ngay trong một khoảng thời gian sau khi lấy bằng.

Natterson-Horowitz nói: “Mặc dù chúng ta nên lưu tâm đến việc xem lại những thành kiến và đánh giá của mình lên các loài động vật khác, nhưng việc thăm dò những mối liên hệ này giữa con người và họ hàng trong thế giới tự nhiên có thể thống nhất. Quan trọng là nó có thể giúp chúng ta vượt qua những thách thức của chính mình”.

Nhà nghiên cứu này nói: "Thực sự, tôi nhận ra rằng bất cứ khó khăn nào mà ta trải qua, đều có một loài động vật và một câu chuyện tiến hóa đằng sau đó. Thực ra, giai đoạn thơ ấu có một chức năng chung, đó là giúp động vật tồn tại và phát triển khi trưởng thành. Những cuộc đấu tranh sinh tồn ở động vật hoang dã không hoàn toàn giống với con người, nhưng có một số điểm tương đồng khá đáng chú ý trong những gì chúng ta trải qua".

Anh Tú