Siêu ứng dụng mạng xã hội phi tập trung mà Elon Musk mơ ước, ngày càng được quan tâm

Trong năm qua, nhóm các nhà phát triển tận tâm đã làm việc trên một giao thức truyền thông xã hội phi tập trung sở hữu các tính năng mới được tung ra với tốc độ khiến bạn khó theo dõi. Các bản cập nhật được thực hiện trong năm nay với giao thức (bắt đầu vào cuối năm 2020) và ứng dụng liên quan gồm mọi thứ từ thị trường có thanh toán bằng tiền điện tử đến nguồn cấp dữ liệu video ngắn giống TikTok.

Giao thức Nostr đã khơi dậy sự nhiệt tình trong một nhóm người dùng chính. Họ đã tham gia tổ chức các hội nghị trên khắp thế giới, gồm cả sự kiện kép sắp tới có tên Nostrasia ở Tokyo (thủ đô Nhật Bản) và Hồng Kông từ ngày 1 đến ngày 3.11.

Trong khi Elon Musk quảng bá về quyền tự do ngôn luận trên Twitter của mình (nay gọi là X), những người đam mê tiền điện tử đằng sau Nostr đã xây dựng một nền tảng có khả năng chống kiểm duyệt và cho phép chuyển Bitcoin ngay lập tức.

Nền tảng này cũng có sự ủng hộ của người đồng sáng lập Twitter - Jack Dorsey và đã thu hút Edward Snowden (người tiết lộ thông tin tình báo Mỹ) và ca sĩ người Malaysia gốc Hoa Michael Wong sử dụng. Sự quan tâm Nostr cũng tăng lên ở Trung Quốc.

Sherry, một lập trình viên và nhà phân tích dữ liệu từ Trung Quốc, người tổ chức các cuộc gặp gỡ thảo luận về Nostr ở Hồng Kông, cho biết: “Tôi nghĩ điều tuyệt vời nhất về Nostr là bạn có một danh tính chung trên tất cả nền tảng. Về cơ bản, bạn có thể chuyển giữa tất cả nền tảng bằng một danh tính. Điều đó thực sự làm tôi kinh ngạc. Nó giống như một cửa hàng ứng dụng phi tập trung. Chỉ có điều cửa hàng ứng dụng này không do Apple kiểm soát mà được kiểm soát bởi tất cả các nhà phát triển”.

Nostr bắt đầu thu hút sự chú ý rộng rãi vào tháng 2, khi Apple cho biết đã xóa nền tảng truyền thông xã hội Damus (ứng dụng iOS đầu tiên kết nối với Nostr) khỏi App Store tại Trung Quốc, trích dẫn luật an ninh mạng địa phương.

Damus là một trong những ứng dụng đầu tiên giúp Nostr trở nên thân thiện với người dùng và xuất hiện ngay sau khi Jack Dorsey gia nhập vào tháng 12 và Edward Snowden vào tháng 1.

Gareth Hayes, Giám đốc công nghệ của công ty tư vấn blockchain Emergent Solutions (sống ở Hồng Kông được 10 năm), là người đã giới thiệu Sherry với Nostr. Lần đầu tiên Gareth Hayes bắt đầu đóng góp mã vào đầu năm 2022, khi giao thức vẫn còn ở giai đoạn đầu và chỉ có thể truy cập được thông qua dòng lệnh.

Gareth Hayes giải thích, với nhiều trường hợp sử dụng mới xuất hiện trong năm qua, lý thuyết là Nostr có thể thay thế tất cả loại nền tảng xã hội khác nhau mà mọi người đang dùng hiện nay. Một tiêu chuẩn mới vừa được triển khai để giúp thống nhất tất cả trường hợp sử dụng này tự động khởi chạy các loại ứng dụng Nostr khác nhau.

“Hãy tưởng tượng bạn xây dựng một ứng dụng giống Twitter. Nó tương tác trực tiếp với ứng dụng giống Instagram và có thể tương tác trực tiếp với ứng dụng giống Spotify, nơi bất kỳ ai cũng có thể xuất bản âm nhạc của họ. Các mạng kết hợp với nhau nên tạo ra hiệu ứng cấp số nhân. Nó giống như một siêu ứng dụng vậy”, ông nói.

Có lẽ sự so sánh gần nhất hiện nay sẽ là WeChat, siêu ứng dụng Trung Quốc mà Elon Musk gợi ý rằng ông muốn X sao chéo. Một số tính năng như viết blog siêu nhỏ, nội dung dài, thanh toán di động (bằng Bitcoin), quảng cáo phân loại và phát trực tiếp không tập trung trong một ứng dụng duy nhất, nhưng tất cả đều có khả năng hoạt động trên Nostr. Nhiều trong số các tính năng này đã được giới thiệu vào năm nay khi người dùng tăng cao.

Song không giống như WeChat, nội dung rất khó biến mất khỏi Nostr. Ngay cả khi người dùng muốn xóa các bài đăng của chính họ, không có gì đảm bảo rằng chúng sẽ bị xóa khỏi tất cả máy chủ trung gian Nostr.

Lệnh cấm Damus cũng đã tạo nên sự quan tâm tại Trung Quốc, với máy chủ trung gian Damus (không bị chặn) tràn ngập bởi các bài đăng của người Trung Quốc. Ngay cả khi một máy chủ trung gian bị chặn, người dùng vẫn có thể tìm một máy chủ trung gian khác cho phép họ tránh qua Tường lửa vĩ đại (Great Fireawall) của đất nước mà không cần một mạng riêng ảo.

Sherry nói: “Miễn là bạn có thể đăng ghi chú của mình lên một máy chủ trung gian, rất có thể họ sẽ giúp bạn phát lại tới tất cả máy chủ trung gian khác”.

Nostr, công nghệ không có chủ sở hữu này, đã thúc đẩy mức độ nhiệt tình hiếm thấy với các sản phẩm truyền thông xã hội ngày nay, dù quy mô mạng tương đối nhỏ cho đến nay. Rất khó để xác định một con số chắc chắn do tính chất phi tập trung của Nostr, nhưng Gareth Hayes cho biết một số ước tính đã đạt đỉnh trên 1 triệu người dùng tại bất kỳ thời điểm nào.

Nostr hoạt động bằng cách sử dụng các máy chủ trung gian do bất kỳ ai muốn thiết lập. Người dùng kéo và đẩy nội dung đến các máy chủ trung gian mà họ đăng ký, với ý tưởng là theo thời gian, chúng sẽ lan truyền đến tất cả người dùng đang tìm kiếm. Nostr sử dụng hạ tầng khóa công khai để xác định người dùng và nội dung, vì vậy một chuỗi ký tự cụ thể luôn được liên kết với một người dùng cụ thể, bài đăng hoặc loại nội dung khác, được gọi là sự kiện.

Các loại sự kiện được chỉ định trong NIP (khả năng triển khai Nostr) là một chuỗi liệt kê các tệp Ký hiệu đối tượng JavaScript được xây dựng dựa trên giao thức Nostr (được trình bày trong NIP-01). NIP có thể chỉ định cách gửi bất kỳ loại nội dung nào qua giao thức, giúp Nostr có khả năng mở rộng vô hạn.

Thiết lập này làm cho giao thức rất khác so với ActPub, nền tảng của ứng dụng mạng xã hội Mastodon. Mastodon yêu cầu người dùng tham gia các phiên bản do những người cụ thể sở hữu và kiểm duyệt, một tính năng giúp tăng thêm tốc độ và độ ổn định nhưng tốn nhiều chi phí tính toán hơn nên đã bị một số người, đặc biệt là người dùng Nostr, chỉ trích vì không thực sự phi tập trung.

Jack Dorsey dường như cũng tán thành quan điểm này. “Giải pháp duy nhất để kiểm duyệt phương tiện truyền thông xã hội là xây dựng trên các giao thức không có chủ sở hữu như Nostr và Bitcoin. Tất cả các điểm kiểm soát duy nhất phải bị loại bỏ”, doanh nhân này đăng lên Nostr đầu tháng 9.

Jack Dorsey say mê Nostr đến mức ông đã tặng 14 Btcoin cho người tạo ra nó là fiatjaf sau khi tham gia. Ông cũng giúp tài trợ cho các hội nghị, trong đó hội nghị đầu tiên là Nostrica ở Costa Rica vào tháng 3. Trong hội nghị đó, Jack Dorsey đã trưng cầu ý kiến về các địa điểm có thể tổ chức các sự kiện trong tương lai và Gareth Hayes cho biết anh đã đưa ra ý tưởng tổ chức một địa điểm ở Hồng Kông.

Gareth Hayes cũng giúp khởi động một dòng nội dung trực tuyến tràn ngập về Nostr. Ông nói: “Tôi muốn có một cuộc thảo luận có phạm vi rộng hơn về những gì mọi người đang xây dựng và những cách tiếp cận họ đang thực hiện cũng như cách họ nghĩ về việc xây dựng với Nostr vì đó là một mô hình khác”.

Hiện mô hình đó chủ yếu thu hút người dùng Bitcoin dành riêng cho tính chất phi tập trung của blockchain và công nghệ liên quan. Họ thống trị các cuộc thảo luận trên mạng, nhiều người trong số đó cũng là lập trình viên. Tuy nhiên, người dùng bình thường có thể gặp phải những trở ngại khi sử dụng khiến Nostr ít hấp dẫn hơn so với mạng xã hội truyền thống.

Ví dụ mất khóa riêng của tài khoản có nghĩa là tài khoản đó cũng bị mất cùng với khóa đó. Cách tiếp cận máy chủ trung gian cũng có nghĩa là nội dung tải chậm vì được lấy từ nhiều nơi cùng một lúc.

Thông tin sai lệch và thuyết âm mưu là một thách thức khác. Các nhà phát triển Nostr đang tìm cách cho phép người dùng lọc ra những thứ họ không muốn xem trong khi vẫn duy trì các nguyên tắc tự do ngôn luận ban đầu của họ. Những âm mưu liên quan đến COVID-19, thông tin sai lệch về vắc xin và nội dung bài Do Thái đều dễ dàng bị phát hiện ngay bây giờ.

Bản thân Dorsey đã quảng bá các thuyết âm mưu về vụ ám sát John F. Kennedy, cùng với cháu trai của cựu Tổng thống Mỹ và ứng cử viên Tổng thống ít triển vọng hiện tại là Robert Kennedy Jnr, người mà nhà đồng sáng lập Twitter đã ủng hộ. Dorsey thường xuyên có một số bài đăng có xu hướng cao nhất trên mạng.

Sự quan tâm đến Nostr vẫn đang tăng lên, ngay cả ở Trung Quốc, nơi Gareth Hayes cho biết trọng tâm có chút khác biệt.

Ông nói: “Cộng đồng người Hoa tập trung vào kinh doanh. Họ đang xem Nostr như một loại Web3 mới”. Gareth Hayes cho biết câu chuyện cũng tương tự ở các khu vực khác ở châu Á, đồng thời lưu ý rằng cuộc thảo luận về Nostr ở Ma Cao năm nay phần lớn đã thu hút các nhà đầu tư mạo hiểm Web3. Điều đó có thể xung đột với hệ tư tưởng của những người xây dựng chính Nostr ngày nay. Song hiện Nostr vẫn là bằng chứng thuyết phục về khái niệm cho một “siêu ứng dụng” thực sự không thuộc về cơ quan trung ương hoặc tiền từ các nhà đầu tư mạo hiểm.

Sơn Vân