Theo Washington Post, kể từ khi Nga phát động cuộc chiến vào tháng 2 năm ngoái, Ukraine đã dựng các hàng rào dây thép gai dọc theo đỉnh đèo dọc biên giới Romania nhằm mục đích giữ chân những người đàn ông đủ điều kiện nhập ngũ nhưng lại đang tìm cách trốn chạy khỏi đất nước.

Khi cuộc chiến chuẩn bị bước sang năm thứ 3, những người này là lực lượng cần thiết hơn bao giờ hết. Ngoài đạn dược, vũ khí, điều Ukraine cần khẩn cấp lúc này là binh sĩ chiến đấu. Kyiv đang nỗ lực tìm ra những cách thức mới để huy động người dân nhập ngũ, cũng như triển khai các biện pháp mạnh mẽ hơn chống lại những kẻ trốn quân dịch.

Ukraine tuyên bố tình trạng thiết quân luật và tổng động viên, trong đó yêu cầu nam giới từ 18 - 60 tuổi tại Ukraine bị cấm rời khỏi đất nước. Tuy nhiên, nhiều người đã bỏ qua nghĩa vụ quân sự do vấn đề sức khỏe y tế, học đại học hoặc thực hiện nghĩa vụ gia đình. Người cha có từ 3 con trở lên cũng như những người có thành viên trong gia đình đã phục vụ trong quân đội được miễn trừ việc huy động.

Một số người thậm chí thuê hướng dẫn viên đưa họ qua những ngọn núi giáp biên giới để trốn quân dịch. Số khác thì chọn thực hiện các chuyến đi đầy rủi ro một mình. Một người đàn ông 46 tuổi bị lạc đường được tìm thấy vào tháng trước, đã bị chết cóng.

Ngoài ra, ít nhất 25 người đàn ông đã chết đuối khi vượt sông Tysa ở khu vực biên giới giữa Ukraine và Romania. Lối thoát phổ biến nhất là qua các cửa khẩu biên giới lớn. Nhiều người dựa vào giấy tờ giả để trốn khỏi đất nước đang bị chiến tranh tàn phá.

Andriy Demchenko, người phát ngôn của Cơ quan Biên phòng Ukraine, tiết lộ nhiều người đàn ông đã chen chúc vào các khoang bí mật trên xe tải, số khác đóng giả như giáo sĩ hoặc ăn mặc như phụ nữ để lẻn qua các trạm kiểm soát biên giới.

Theo quan chức biên phòng Ukraine, một nhân viên công ty vận tải hàng hóa đã nhận tiền để đăng ký những người đàn ông ở độ tuổi quân dịch làm tài xế xe tải, những người sau đó biến mất qua biên giới với Ba Lan. Một người đàn ông 20 tuổi đã kết hôn giả với một người họ hàng khuyết tật và cố gắng rời khỏi đất nước với tư cách là người chăm sóc cho cô ấy. “Cho đến bây giờ, tôi không ngạc nhiên về bất cứ điều gì”, Demchenko nói với Washington Post.

Sẵn sàng cho chặng đường dài

Nhu cầu tăng thêm quân xuất hiện khi Ukraine đang chuẩn bị cho một cuộc chiến lâu dài. Tình hình đất nước này trở nên bấp bênh hơn bao giờ hết sau khi một cuộc phản công lớn bị đình trệ do các quốc gia thuộc Liên minh châu Âu (EU) chưa thực hiện đầy đủ cam kết về việc cung cấp đạn pháo và quốc hội Mỹ bất đồng về đề xuất viện trợ thêm của chính quyền Tổng thống Joe Biden.

Trong khi đó, Washington Post nhận định Nga đã lấy lại được thế cân bằng sau những thất bại sớm. Nền kinh tế của nước này đã kiên cường trước các lệnh trừng phạt và chuyển sang nền tảng thời chiến. Quân đội Nga cũng được cho là đã nhận thêm lượng lớn vũ khí.

Nga với dân số đông gấp ba lần dân số Ukraine, đã điều động bổ sung quân hai lần kể từ khi nổ ra cuộc chiến. Tuần trước, Tổng thống Nga Vladimir Putin đã chỉ đạo quân đội bổ sung gần 170.000 quân, nâng tổng quân số Nga lên khoảng 1,32 triệu.

Trước một cuộc chiến tiêu hao, người Ukraine bày tỏ lo ngại rằng thời gian đang nghiêng về phía Nga. “Thành thật mà nói, chúng tôi cần thêm binh lính. Các nhân viên quân sự chuyên nghiệp đang cạn kiệt”, Dolphin, trưởng nhóm tấn công của Lữ đoàn 68 đang thảo luận về tình hình nghiêm trọng tại một sở chỉ huy ở miền đông Ukraine vào tháng trước, cho biết. Ông cho biết có quá nhiều thường dân dường như bằng lòng với việc thoái thác chiến đấu cho những người lính “chuyên nghiệp” như ông.

Phát biểu tại một diễn đàn an ninh châu Âu, Bộ trưởng Quốc phòng Ukraine Rustem Umerov tiết lộ Ukraine hiện có 1 triệu người phục vụ trong quân đội, trong đó có 800.000 người thuộc lực lượng vũ trang. Các quan chức an ninh Mỹ hồi đầu năm nay ước tính rằng Ukraine đã phải hứng chịu con số thương vong 124.500, trong đó có hơn 15.500 binh sĩ thiệt mạng tại chiến sự.

Giảm niềm tin vào lãnh đạo

Người Ukraine vẫn đoàn kết trong cuộc chiến và hàng chục nghìn người sẵn sàng đến các trung tâm tuyển dụng để nhập ngũ. Tuy nhiên, Washington Post lưu ý rằng các cuộc phỏng vấn với những người Ukraine thuộc diện huy động cho thấy một số người không mấy hào hứng sống chết cho một chính phủ quân sự và quốc gia bị coi là đầy rẫy tham nhũng đi cùng sự kém năng lực trong khâu quản lý.

Tại trạm dừng tàu điện ngầm của Đại học Kyiv, Maksim, một sinh viên 20 tuổi cho Washington Post biết anh hi vọng mình có thể sẽ phục vụ sau khi hoàn thành chương trình học đại học về kỹ thuật. Nhưng Maksim cũng không muốn mạo hiểm mạng sống của mình trong quân đội, vì những câu chuyện nghe được từ bạn bè trong quân ngũ về việc đào tạo không đầy đủ và nạn tham nhũng tràn lan, chẳng hạn như hối lộ các sĩ quan để được nghỉ phép.

“Đây là một vấn đề cực kỳ khó khăn. Hình thức huy động hiện nay được thực hiện trên cơ sở khẩn cấp khi bắt đầu chiến tranh. Giờ đây, chính phủ phải điều chỉnh để đáp ứng nhu cầu trước mắt và lâu dài của quân đội, đồng thời đảm bảo rằng gánh nặng được chia sẻ một cách công bằng hơn cho tất cả mọi người”, cựu Bộ trưởng Quốc phòng Ukraine Andriy Zagorodnyuk nói.

Zagorodnyuk cho rằng hệ thống tuyển binh hiện tại của Ukraine có những sơ hở và một số người đã lợi dụng những sơ hở này để trốn việc huy động. Truyền thông phương Tây trích dẫn một phân tích dựa trên dữ liệu của cơ quan thống kê của EU - Eurostat - cho biết 650.000 nam giới trong độ tuổi nhập ngũ đã rời Ukraine.

Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky hồi tháng 8 đã phải sa thải toàn bộ lãnh đạo cơ quan tuyển quân ở các vùng trên cả nước và mở cuộc điều tra về nghi vấn tham nhũng. Theo nhà lãnh đạo Ukraine, một cuộc điều tra liên quan tới các cơ quan tuyển dụng cho thấy dấu hiệu của hành vi lạm dụng chức quyền, làm giàu bất hợp pháp và đưa những người đủ điều kiện nhập ngũ vượt biên, bất chấp lệnh cấm thời chiến.

Mua lối thoát

Các quan chức chính phủ cho biết một số người đàn ông Ukraine thậm trí né tránh quân dịch bằng cách vi phạm pháp luật.

Một người Ukraine trong độ tuổi quân dịch tiết lộ với Washington Post rằng đã thông qua 3 người trung gian để hối lộ các quan chức để có được hồ sơ đang phục vụ trong quân đội Ukraine để trốn quân dịch. Những người khác dựa vào các tài liệu giả mạo để lẻn ra khỏi đất nước, bao gồm cả “sách trắng” xác nhận tình trạng khuyết tật về y tế. Nhiều người cũng trả tiền cho những kẻ buôn lậu chuyên nghiệp để chuẩn bị các tài liệu giả mạo, trong khi số khác tự tạo ra chúng.

Theo một quan chức của Bộ đội Biên phòng Ukraine, những kẻ muốn trốn quân dịch đã cố gắng hối lộ bộ đội biên phòng - ít nhất 825 lần với tổng số tiền khoảng 228.000 USD - hoặc cố gắng tìm mọi cách vượt qua các trạm kiểm soát. Mức giá hối lộ cho một lính canh ở biên giới Moldova vào khoảng 300 USD.

Ông Demchenko xác nhận Cơ quan Biên phòng Ukraine đã ngăn chặn hơn 16.500 nam giới trong độ tuổi nhập ngũ rời khỏi đất nước bất hợp pháp kể từ tháng 2 năm 2022, thường là trên đường đến Moldova hoặc Romania. Khoảng 7.000 người trong số đó đã bị bắt vì sử dụng giấy tờ giả khi cố gắng vượt biên vào Ba Lan. Cơ quan Biên phòng Ukraine đã bắt giữ 2.500 người vượt biên trong năm nay.

Đáng chú ý, khu vực Lviv là một trong những hành lang đông đúc nhất của quốc gia dành cho những người muốn rời khỏi đất nước do có đường biên giới dài với Ba Lan. Một nhân viên của công ty vận tải hàng hóa Smart Way Logistics tại Lviv giúp hơn 50 người đàn ông trốn khỏi Ukraine bằng cách đăng ký họ làm tài xế xe tải. Người này đã phải nhận mức án 7 năm tù treo và bị quản chế tại gia.

Khu vực xanh

Vẫn còn những người đàn ông trong độ tuổi quân dịch khác băng qua biên giới Ukraine ở những "khu vực xanh", chẳng hạn như ở vùng núi và rừng. Một thanh niên Ukraine đã đăng lên Instagram một video về chuyến đi của anh ấy qua khu vực như vậy, trong đó có khoảnh khắc anh ta hôn một cái cây để ăn mừng việc vượt biên.

Trong tin nhắn trả lời Washington Post, người này cho biết đã vượt qua biên giới mà không cần người hướng dẫn. Thanh niên giải thích lý do rời đi vì nghĩ rằng cuộc sống ở Ukraine thời chiến đã trở nên quá khắt khe, đồng thời phàn nàn về nạn tham nhũng,

“Trong khi người dân Ukraine đang chiến đấu và hi sinh, các thành viên quốc hội và giới thượng lưu khác chu du khắp nơi trên những chiếc Mercedes hay những chiếc xe sang trọng”, người vượt biên nói.

Lesia Fedorova, phát ngôn viên của Lực lượng Biên phòng Ukraine gần biên giới Romania cho biết có thể thuê các hướng dẫn viên thông thuộc địa hình biên giới trên các nền tảng mạng xã hội như Telegram, với mức phí bắt đầu từ 1.200 USD. Một số hướng dẫn viên còn sử dụng kính nhìn ban đêm và dành thời gian quan sát các đội tuần tra của bộ đội Biên phòng Ukraine để tìm hiểu thói quen và điểm yếu của họ.

Giải pháp nào cho Ukraine

Về phần mình, Tổng thống Volodymyr Zelensky được cho là đã nhận ra việc tuyển binh tại Ukraine đang có vấn đề. “Mọi người ở Ukraine đều hiểu rằng cần phải có những thay đổi trong lĩnh vực này” ông nói vào tuần trước.

Trợ lý của Zelensky, ông Mikhail Podoliak hôm 8.12 cũng thừa nhận nước này đang gặp khó khăn trong việc tuyển quân ra tiền tuyến và cố gắng tìm cách đối phó với tâm lý mệt mỏi trong cuộc xung đột với Nga.

Ông Podoliak tiết lộ Kyiv có ý định thay đổi chiến dịch tuyên truyền để tăng cường nỗ lực tuyển quân nhằm thuyết phục được những người "không thực sự hiểu cuộc xung đột là gì và hậu quả tiềm tàng gì nếu nó không được kết thúc theo đúng cách".

Hoàng Vũ (theo Washington Post)