Hơn 120 người đã thiệt mạng kể từ khi trận động đất xảy ra ngay trước nửa đêm ngày 18.12, với tâm chấn ở một thị trấn nằm ở huyện Tích Thạch Sơn (tỉnh Cam Túc, Trung Quốc). Trận động đất còn làm hư hại nguồn nước, điện, giao thông, thông tin liên lạc và cơ sở hạ tầng khác.

Dự đoán động đất gần như là nhiệm vụ bất khả thi, vì hầu hết thiết bị chỉ có thể đưa ra cảnh báo trong vài giây sau khi nó bắt đầu. Thế nhưng, các nhà nghiên cứu ở tỉnh Thiểm Tây (Trung Quốc) đã phát triển một kỹ thuật đột phá cho phép họ dự báo thành công mọi trận động đất có cường độ từ 7,0 độ trở lên xảy ra trên toàn cầu 10 năm qua. Điều khiến các nhà nghiên cứu thất vọng là vẫn chưa có cách nào dự đoán được vị trí của những trận động đất này.

Nhóm nghiên cứu sử dụng thiết bị có độ chính xác cao để theo dõi trường hấp dẫn của Trái đất ở tần số thấp. Tìm kiếm những bất thường trong sóng hấp dẫn có thể là dấu hiệu cảnh báo một trận động đất sắp xảy ra.

Các nhà nghiên cứu lần đầu tiên nhận ra rằng trận động đất ở tỉnh Cam Túc sắp xảy ra khi họ nhận được cảnh báo bằng văn bản về việc đọc dữ liệu bất thường từ nhiều cảm biến vào sáng 15.12.

Sau đó, nhóm bắt đầu thảo luận về nơi trận động đất có thể xuất hiện. Vào buổi chiều, trước trận động đất ở tỉnh Cam Túc, Zhang Maosheng, giáo sư và trưởng khoa tại Đại học Giao thông Tây An, nói: “Chúng ta cần dự báo địa điểm càng sớm càng tốt”, theo trang SCMP.

Đến thời điểm đó, nhóm nghiên cứu đã tính toán rằng có khả năng cao trận động đất sẽ xảy ra trong vòng 3 đến 5 ngày kể từ khi ghi lại dữ liệu bất thường.

Zhang Maosheng cho biết họ cũng có thể dự đoán cường độ của trận động đất sẽ vào khoảng 6,27 độ richter dựa trên cường độ của các đỉnh dữ liệu quan sát được. Thế nhưng, họ không thể dự đoán rằng trận động đất sắp xảy ra ở một tỉnh giáp ranh với họ. “Chúng tôi không nghĩ nó lại gần đến thế”, Zhang Maosheng nói.

Các nhà nghiên cứu đã có thể phát hiện những dấu hiệu cảnh báo sớm của nhiều trận động đất, gồm cả trận động đất tàn khốc ở Thổ Nhĩ Kỳ - Syria xảy ra vào tháng 2, đồng thời công bố chi tiết về phương pháp theo dõi tiên lượng và kết quả dự báo trên tạp chí Địa chất Tây Bắc (Trung Quốc) hồi tháng 6.

4 ngày trước khi trận động đất ở Cam Túc xảy ra, nhóm nghiên cứu đã ghi lại số liệu sóng hấp dẫn bất thường tại 4 vị trí cảm biến khác nhau xung quanh Thiểm Tây.

Liu Huaqiang, giáo sư tại Đại học Bách khoa Tây Bắc ở Tây An, nói dù các cảm biến được đặt ở những thành phố khác nhau nhưng các sóng bất thường đều được ghi lại gần như cùng một lúc, điều này cho thấy chúng đang di chuyển với tốc độ ánh sáng.

Dù các nhiễu loạn từ nguồn khác có thể gây ra đọc dữ liệu bất thường, sóng động đất hấp dẫn có đặc điểm là di chuyển với tốc độ ánh sáng "nên không để khó hiểu liệu đây có phải là dấu hiệu tiên lượng động đất hay không", Liu Huaqiang nói.

Theo Zhang Maosheng, thông qua việc nghiên cứu gần 500 trận động đất trong 2 năm qua, nhóm hiện có thể ước tính cường độ và khung thời gian khi trận động đất có thể xảy ra. Thế nhưng, mảnh ghép cuối cùng mà họ cần giải quyết là trận động đất sẽ xảy ra ở đâu.

“Khía cạnh duy nhất chúng tôi không thể xác định là vị trí”, Liu Huaqiang nói.

Một ý tưởng để giải quyết vấn đề này là đặt các cảm biến trên khắp thế giới và sử dụng sự khác biệt về thời gian để sóng chạm vào các máy đo trọng lực khác nhau nhằm giúp xác định chính xác một vị trí.

Zhang Maosheng cho biết nếu nhóm nghiên cứu có thể bắt đầu xác định chính xác vị trí của trận động đất khi thấy kết quả đọc dữ liệu bất thường, họ hy vọng có thể chia sẻ những phát hiện của mình để sử dụng trên toàn cầu. Song, ông cảnh báo rằng vì những sóng này truyền đi với tốc độ ánh sáng nên sự khác biệt về thời gian hiện nay “quá nhỏ” để thực hiện một phép tính như vậy.

Liu Huaqiang cho biết phương pháp họ đang theo đuổi hiện nay là “tìm kiếm các mô hình liên quan đến các bản đồ kiến tạo”, để xác định các sóng tín hiệu duy nhất có nguồn gốc từ những vị trí cụ thể.

"Bản đồ kiến tạo" là một khái niệm trong địa chất học, mô tả về các miền lớn của vỏ Trái đất được chia thành các tấm lớn với nhau.

Hệ thống cảnh báo sớm về động đất ở Trung Quốc có thể gửi thông báo văn bản trong vòng 30 giây sau khi động đất ảnh hưởng đến các khu vực xung quanh tâm chấn của trận động đất ở Cam Túc. Những người ở gần đó nhất nhận được tin nhắn cảnh báo chỉ 12 giây trước khi họ cảm nhận được ảnh hưởng của trận động đất.

Liu Huaqiang nói những hệ thống này đưa ra cảnh báo “khi trận động đất đã bắt đầu”. Những người sống xa tâm chấn trận động đất (ít có khả năng bị ảnh hưởng) có nhiều thời gian nhất để chuẩn bị.

Hiện tượng lạ lùng trước khi xảy ra động đất ở Cam Túc

Theo truyền thông địa phương, đây là trận động đất nguy hiểm nhất xảy ra ở Trung Quốc trong gần một thập kỷ qua, kể từ trận động đất ở tỉnh Vân Nam khiến khoảng 600 người thiệt mạng vào năm 2014.

2 ngày trước khi trận động đất 6,2 độ richter xuất hiện lúc 23 giờ 59 ngày 18.12 ở huyện Tích Thạch Sơn (tỉnh Cam Túc), nhiều cư dân chụp được hình ảnh đàn chim đen bay vòng tròn rất kỳ lạ trên bầu trời địa phương.

Những hình ảnh được chụp lúc chiều tối cho thấy trên đường phố xuất hiện đàn chim đen lớn, một số con bay vòng tròn ở độ cao thấp, còn lại đa số chim đen đậu kín đường dây điện.

Đây là hiện tượng lạ, hiếm gặp nên đã thu hút sự chú ý của mọi người.

Ngay sau khi trận động đất xảy ra tại Cam Túc, những hình ảnh về đàn chim đen được lan truyền rộng rãi. Nhiều người cho rằng đây chính là dấu hiệu báo trước của thiên tai bởi trong lịch sử, đã có không ít bằng chứng về việc động vật cảm ứng được tai họa thiên nhiên sớm hơn con người và có hành vi kỳ lạ khoảng từ vài tuần đến vài giây trước khi động đất.

Năm 1975, ở thành phố Hải Thành (tỉnh Liêu Ninh, Trung Quốc) cũng xảy ra hiện tượng tương tự. Bất chấp nhiệt độ xuống cực thấp, mặt nước đóng băng, rất nhiều con rắn đua nhau trườn ra khỏi nơi ngủ đông trong những tuần trước khi trận động đất mạnh 7,3 độ richter tấn công Hải Thành vào ngày 4.2 năm đó. Hành vi bất thường của loài bò sát này cùng với các sự cố khác đã thuyết phục nhà chức trách sơ tán người dân khỏi thành phố vài giờ trước khi thảm họa xảy ra.

Các loài động vật cũng có hành vi kỳ lạ trước khi xảy ra trận động đất lịch sử 7,8 độ richter vào ngày 28.7.1976 ở thành phố công nghiệp Đường Sơn, tỉnh Hà Bắc, Trung Quốc. Thảm họa này đã san bằng gần như toàn bộ thành phố, cướp đi sinh mạng của hơn 700.000 người.

Trong vòng một vài tuần trước thảm họa này, cá tươi ở Đường Sơn được bán rất nhiều và rất rẻ. Ngư dân cho biết trước và sau ngày 20.7. 1976, họ nhìn thấy rất nhiều loại cá nổi lên, rất dễ bắt.

Một ngày trước động đất, nhiều người ở thị trấn Bình Thôn, huyện Thiên An, Đường Sơn nhìn thấy chim yến mẹ ngậm lấy yến con bay đi; chuồn chuồn và châu chấu bay thành từng đàn trải rộng hơn trăm mét; nhiều đàn chuột trong vườn chạy tán loạn như thể đang tìm nơi trú ẩn.

Nửa đêm 27.7.1976, vài giờ trước trận động đất kinh hoàng, ông Vương Tài ở ngoại ô thành phố Đường Sơn ngạc nhiên thấy 4 con vịt trước cổng nhà mình rướn cổ kêu và vỗ cánh phành phạch, đi theo và dùng mỏ kéo ống quần ông như muốn nói gì đó. Ông Trương Bảo Quý ở huyện Loan Nam không ngủ được vì mèo trong nhà kêu la thảm thiết, cho ăn thì không chịu ăn, cứ kêu và chạy tán loạn.

Đêm đó, nhiều người nghe thấy tiếng chó sủa bất thường, ngựa dứt dây cương chạy ra quốc lộ. Lúc 3 giờ 45 ngày 28.7.1976, trận động đất được đánh giá là có "sức hủy diệt tương đương 400 quả bom nguyên tử ném xuống thành phố Hiroshima" đã xảy ra.

Theo tờ The Washington Post, những video được quay tại Thổ Nhĩ Kỳ cho thấy trước trận động đất làm chết hơn 7.800 người ở Thổ Nhĩ Kỳ và Syria vào sáng sớm 6.2.2023, rất nhiều con chim ùa hết ra khỏi tổ, bay tán loạn và kêu ầm ĩ phía trên những ngôi nhà.

Năm 2016, khoảng 15 phút trước khi xảy ra trận động đất 5,8 độ richter ở bang Oklahoma (Mỹ), người dân chứng kiến cảnh hàng ngàn chú chim ào ra bay loạn xạ trên không trung như cảm nhận được điều khủng khiếp sắp đến.

Sơn Vân