Mỹ đã sử dụng các biện pháp kiểm soát xuất khẩu để cắt đứt khả năng tiếp cận của Trung Quốc với các chip tiên tiến cùng công cụ sản xuất chip có thể tạo ra những đột phá về trí tuệ nhân tạo (AI) và máy tính phức tạp cho quân đội nước này.

Chính quyền Biden đã vận động các đồng minh có các nhà cung cấp thiết bị sản xuất chip quan trọng như Hà Lan và Nhật Bản áp dụng biện pháp hạn chế tương tự.

“Ông Vương Văn Đào tập trung vào các hạn chế của Mỹ với việc xuất khẩu máy in thạch bản bên thứ ba sang Trung Quốc, cuộc điều tra của Mỹ về chuỗi cung ứng chip kế thừa và những biện pháp trừng phạt nhằm ngăn chặn các doanh nghiệp Trung Quốc”, theo tuyên bố từ Bộ Thương mại Trung Quốc.

Hà Lan, quê hương của ASML - nhà sản xuất thiết bị chip hàng đầu thế giới, là một trong những quốc gia có liên quan. Hôm 1.1.2024, ASML cho biết chính phủ Hà Lan đã thu hồi giấy phép xuất khẩu một số thiết bị của họ sang Trung Quốc.

ASML thông báo: “Giấy phép vận chuyển hệ thống in thạch bản NXT:2050i và NXT:2100i vào năm 2023 gần đây đã bị chính phủ Hà Lan thu hồi một phần, ảnh hưởng đến một số ít khách hàng ở Trung Quốc”.

Hệ thống NXT:2050i và NXT:2100i bị ảnh hưởng bởi việc thu hồi giấy phép có giá hàng chục triệu euro mỗi máy. Khách hàng Trung Quốc của ASML đã được thông báo không nên mong đợi nhận được giấy phép cho các hệ thống này kể từ ngày 1.1.2024.

Là hãng công nghệ giá trị nhất châu Âu, ASML thống trị thị trường toàn cầu về hệ thống in thạch bản, sử dụng tia laser để giúp tạo ra mạch điện tử. ASML độc quyền về các hệ thống in thạch bản cực tím (EUV) tiên tiến - không thể thiếu để sản xuất những chip cao cấp nhất, đồng thời cung cấp những máy quang khắc cực tím sâu (DUV) cần thiết để tạo ra chất bán dẫn hoàn thiện hơn.

Khi được hỏi về động thái của chính phủ Hà Lan, Uông Văn Bân - người phát ngôn Bộ Ngoại giao Trung Quốc kêu gọi Hà Lan "vô tư, tôn trọng các nguyên tắc thị trường và luật pháp, thực hiện các hành động thiết thực để bảo vệ lợi ích chung của cả hai nước và các công ty của họ cũng như duy trì sự ổn định cho chuỗi cung ứng quốc tế".

Khách hàng của ASML tại Trung Quốc có SMIC (hãng sản xuất chip số 1 Trung Quốc) và những công ty khác như Hua Hong, Nexchip Semiconductor, Wuhan Xinxin Integration Dianlu Manufacture, United Nova Technology.

Không rõ có bao nhiêu máy sẽ bị ảnh hưởng bởi việc Hà Lan thu hồi giấy phép, dù ASML cho biết việc thay đổi sẽ không ảnh hưởng đáng kể đến thu nhập của hãng năm 2023.

Trung Quốc là thị trường lớn nhất của ASML trong quý 3/2023, chiếm 46% doanh thu của công ty.

ASML đã đặt mục tiêu đạt doanh thu 6,7 tỉ - 7,1 tỉ euro (7,39 tỉ - 7,83 tỉ USD) trong quý 4/2023, trong đó khách hàng Trung Quốc dự kiến sẽ chiếm gần một nửa doanh thu của hãng trong nửa cuối năm.

Những cỗ máy tinh vi nhất của ASML là EUV đã bị Mỹ hạn chế xuất khẩu từ lâu và chưa bao giờ được chuyển đến Trung Quốc.

Các lệnh cấm xuất khẩu mới của Mỹ vào tháng 10.2023 đã ngăn ASML bán các thiết bị sản xuất chip cũ hơn là DUV sang Trung Quốc.

Thúc Giác Đình, người phát ngôn Bộ Thương mại Trung Quốc, cho biết trong cuộc họp báo hôm 11.1.2024: “Chúng tôi quan ngại sâu sắc trước sự tham gia trực tiếp của Mỹ trong việc can thiệp vào việc xuất khẩu máy in thạch bản của các công ty Hà Lan sang Trung Quốc. Trung Quốc kiên quyết phản đối các vấn đề kiểm soát xuất khẩu công cụ và vũ khí hóa của Mỹ, thậm chí còn can thiệp một cách cố ý vào thương mại bình thường… Chúng tôi kêu gọi phía Hà Lan tôn trọng tinh thần của hợp đồng”.

Cuộc thảo luận giữa ông Vương Văn Đào với bà Gina Raimondo cũng nêu bật mối quan ngại của Trung Quốc tại cuộc khảo sát của Bộ Thương mại Mỹ về cách các công ty Mỹ đang tìm nguồn cung ứng chip kế thừa (chip thế hệ hiện tại và chip trưởng thành) khi Bộ này chuyển sang trợ cấp gần 40 tỉ USD cho sản xuất chip.

Bộ Thương mại Mỹ cho biết cuộc khảo sát nhằm mục đích giảm thiểu rủi ro an ninh quốc gia do Trung Quốc gây ra, sẽ tập trung vào việc sử dụng và tìm nguồn cung ứng chip kế thừa do Trung Quốc sản xuất trong chuỗi cung ứng các ngành công nghiệp quan trọng của Mỹ.

Theo Bộ Thương mại Trung Quốc, ông Vương Văn Đào cùng bà Gina Raimondo còn thảo luận về ranh giới giữa các mối quan ngại về an ninh quốc gia và hợp tác kinh tế thương mại.

Chính quyền Biden đã thảo luận với Nvidia về việc được phép bán chip AI cho Trung Quốc, nhưng nhấn mạnh rằng công ty Mỹ này không thể bán chất bán dẫn tiên tiến nhất của mình cho các hãng Trung Quốc.

Đầu tháng 12.2023, bà Gina Raimondo nói: “Nvidia có thể, sẽ và nên bán chip AI cho Trung Quốc vì hầu hết chip AI sẽ dành cho các ứng dụng thương mại. Những gì chúng tôi không thể cho phép Nvidia vận chuyển là những chip AI có sức mạnh xử lý cao nhất, tinh vi nhất, điều này sẽ cho phép Trung Quốc đào tạo các mô hình tiên tiến của họ”.

Bộ trưởng Gina Raimondo cho biết đã trò chuyện với Jensen Huang (Hoàng Nhân Huân), Giám đốc điều hành Nvidia, và ông ấy nói: “Chúng tôi không muốn vi phạm các quy tắc. Hãy cho chúng tôi biết các quy tắc, chúng tôi sẽ hợp tác với bà".

Gina Raimondo từng gửi cảnh báo tới các công ty sản xuất chip AI tại diễn đàn quốc phòng thường niên ở Thung lũng Simi (bang California, Mỹ) hôm 2.12. Bà cho biết theo truyền thống, Bộ Thương mại Mỹ đã vẽ ra một "đường giới hạn" và các công ty như Nvidia sẽ tạo ra chip mới "ngay bên dưới" đường đó.

“Tôi đang nói với bạn rằng nếu bạn thiết kế lại một chip xung quanh một đường cắt cụ thể cho phép Trung Quốc thực hiện AI, tôi sẽ kiểm soát nó ngay ngày hôm sau”, Bộ trưởng Thương mại Mỹ tuyên bố.

Bà Gina Raimondo nói về Nvidia (hãng chip AI lớn nhất thế giới): "Họ muốn làm điều đúng đắn. Rõ ràng là họ muốn bán được càng nhiều chip càng tốt".

Đầu tháng 12.2023, ông Jensen Huang cho biết Nvidia đang hợp tác chặt chẽ với chính phủ Mỹ để đảm bảo các loại chip mới cho thị trường Trung Quốc tuân thủ các hạn chế xuất khẩu.

Hôm 2.12.2023, bà Gina Raimondo kêu gọi các nhà làm luật, Thung lũng Silicon và các đồng minh của Mỹ ngăn chặn Trung Quốc mua chất bán dẫn và công nghệ tiên tiến, chìa khóa cho an ninh quốc gia. Hai nền kinh tế hàng đầu thế giới đang bị mắc kẹt trong cuộc cạnh tranh thương mại và địa chính trị khốc liệt, trong đó Bộ trưởng Thương mại Mỹ đóng vai trò quan trọng.

Hôm 17.10.2023, bà Gina Raimondo đã công bố hàng loạt biện pháp kiểm soát xuất khẩu chip tiên tiến sang Trung Quốc, gồm cả những hạn chế được sử dụng trong phát triển AI, nhằm ngăn chặn Trung Quốc sử dụng chúng cho quân đội của mình.

“Tôi biết có những CEO của các công ty chip trong số khán giả này hơi cáu kỉnh với tôi khi tôi làm điều đó vì bạn đang mất doanh thu. Cuộc sống là vậy, bảo vệ an ninh quốc gia là vấn đề quan trọng hơn là doanh thu ngắn hạn. Dân chủ tốt cho doanh nghiệp của bạn. Quy định pháp luật ở đây và trên toàn thế giới là tốt cho doanh nghiệp của bạn”, Bộ trưởng Thương mại Mỹ nói.

Gina Raimondo cảnh báo: “Mỗi ngày Trung Quốc thức dậy để cố gắng tìm ra cách vượt qua các biện pháp kiểm soát xuất khẩu của chúng ta… Điều đó có nghĩa là mỗi phút trong mỗi ngày, chúng ta phải thức dậy để thắt chặt các biện pháp kiểm soát đó và nghiêm túc hơn về việc thực thi với các đồng minh của mình”.​

Sơn Vân