Biến đổi khí hậu nhanh chóng có gây ra bất ổn xã hội ở Trung Quốc trong 4.000 năm qua?
Nhịp đập khoa học - Ngày đăng : 19:38, 10/03/2024
Biến đổi khí hậu nhanh chóng có gây ra bất ổn xã hội ở Trung Quốc trong 4.000 năm qua?
Nghiên cứu mới về khí hậu tiết lộ rằng sự lạnh lẽo và khô hanh có thể đã góp phần gây ra một số xung đột và bất ổn xã hội dân sự trên diện rộng ở Trung Quốc thời nông nghiệp cổ đại.
Các nhà nghiên cứu ở Trung Quốc và Mỹ phát hiện ra rằng “khí hậu khô lạnh có thể đóng một vai trò đáng kể cho những giai đoạn bất ổn xã hội dân sự quy mô lớn khi đi kèm với căng thẳng xã hội gia tăng”.
Thông qua một bài báo được đăng trên tạp chí bình duyệt Science Bulletin do Viện Khoa học Trung Quốc (CAS) giám sát, họ cho biết điều kiện khí hậu là yếu tố then chốt thúc đẩy những thay đổi xã hội trong lịch sử loài người vì ảnh hưởng đến năng suất và tài nguyên nông nghiệp.
Tạp chí bình duyệt là một loại tạp chí nghiên cứu khoa học, trong đó bài báo được chấp nhận xuất bản sau khi trải qua đánh giá và kiểm tra chất lượng bởi các chuyên gia đồng nghiệp. Đây là những chuyên gia có kiến thức và kinh nghiệm trong lĩnh vực tương ứng với nội dung bài báo.
Quá trình bình duyệt giúp đảm bảo rằng các nghiên cứu được công bố trong tạp chí đều trải qua quá trình kiểm tra chất lượng và tính khoa học cao. Bài báo sẽ được gửi đến một hoặc nhiều chuyên gia đồng nghiệp, những người sẽ xem xét kỹ lưỡng nội dung, phê duyệt hoặc từ chối dựa trên các tiêu chí như phương pháp nghiên cứu, dữ liệu, kết quả và đánh giá hợp lý.
Các tạp chí bình duyệt thường được xem là nguồn thông tin chính xác, đáng tin cậy trong cộng đồng nghiên cứu và giáo dục.
Các nhà nghiên cứu viết: “Nghiên cứu của chúng tôi nâng cao hiểu biết về biến đổi khí hậu và sự phát triển lịch sử của các nền văn minh cổ đại ở miền bắc Trung Quốc bằng cách cung cấp những hiểu biết quan trọng về động lực đội ẩm hiệu quả”.
Động lực độ ẩm là thuật ngữ khoa học đề cập đến sự chuyển động và tương tác của nước trong khí quyển, trên bề mặt Trái đất và dưới lòng đất. Nó bao gồm các quá trình như:
Bay hơi: Nước từ các nguồn như đại dương, sông hồ, đất và thực vật chuyển sang dạng hơi nước.
Ngưng tụ: Hơi nước trong khí quyển nguội đi và biến thành mây, mưa, tuyết hoặc sương mù.
Lượng mưa: Nước từ bầu trời rơi xuống dưới dạng mưa, tuyết hoặc mưa đá.
Dòng chảy: Nước di chuyển trên bề mặt Trái đất dưới dạng sông, suối và nước ngầm.
Thấm thoát: Nước từ bề mặt Trái đất thấm vào lòng đất.
Động lực độ ẩm đóng vai trò quan trọng trong nhiều khía cạnh của hệ thống khí hậu Trái đất, gồm:
Khí hậu: Ảnh hưởng đến lượng mưa, nhiệt độ và các điều kiện khí hậu khác.
Thời tiết: Ảnh hưởng đến sự hình thành của các hiện tượng thời tiết như bão, lũ lụt và hạn hán.
Nông nghiệp: Ảnh hưởng đến năng suất cây trồng và khả năng canh tác.
Sinh thái học: Ảnh hưởng đến hệ sinh thái và môi trường sống của các sinh vật.
Nhóm nghiên cứu gồm các nhà khoa học từ Phòng thí nghiệm trọng điểm quốc gia về khoa học và môi trường hồ của CAS, Phòng thí nghiệm trọng điểm về địa hóa học bề mặt tại Đại học Nam Kinh (Trung Quốc) và khoa Khoa học Trái đất tại Đại học California - Santa Barbara (Mỹ).
Để tìm ra vai trò chính xác của biến đổi khí hậu với tình trạng bất ổn xã hội cổ xưa, nhóm nghiên cứu đã tìm kiếm manh mối ở vùng Trung Nguyên phía bắc Trung Quốc, nơi nền văn minh nông nghiệp xuất hiện khoảng 4.000 năm trước.
Các nhà nghiên cứu đã lấy mẫu trầm tích từ hồ Beilianchi trên cao nguyên Hoàng thổ, khu vực thường xuyên xảy ra tình trạng bất ổn quy mô lớn làm thay đổi cấu trúc xã hội và chu kỳ triều đại, cũng như những thay đổi đáng kể về điều kiện khí hậu trong hơn 4 thiên niên kỷ.
Nhóm nghiên cứu cho hay: “Những giai đoạn này được đánh dấu bằng các cuộc nổi dậy của nông dân và những cuộc xâm lược từ các bộ tộc du mục phía bắc, thường kéo dài hàng thập kỷ đến thế kỷ”.
Các trầm tích được bảo tồn từ hồ Beilianchi rộng khoảng 20.000 m2 mang lại đủ bằng chứng đáng tin cậy về sự thay đổi độ ẩm hiệu quả để nhóm nghiên cứu xây dựng lại hồ sơ một cách chi tiết và có độ chính xác về thời gian.
Các nhà nghiên cứu đã xác định được 4 thời kỳ khô hạn và 3 thời kỳ ẩm ướt ở miền bắc Trung Quốc từ hồ sơ trầm tích mà họ kết hợp với những hồ sơ nhiệt độ và lượng mưa trung bình hàng năm.
Sau đó, nhóm nghiên cứu quay sang lịch sử Trung Quốc để khám phá xem các ghi chép khớp với những giai đoạn bất ổn đánh dấu tỉnh Sơn Tây ngày nay trên cao nguyên Hoàng thổ, một “khu vực chuyển tiếp” giữa vùng nông nghiệp Trung Nguyên và vùng đất sinh sống của các nhóm du mục từ thời cổ đại như thế nào.
Các giai đoạn chính được nghiên cứu gồm thời Xuân Thu (năm 770-476 trước Công nguyên), thời Chiến Quốc (năm 475-221 trước Công nguyên), triều đại Ngụy, Tấn, Bắc và Nam (năm 220-581 sau Công nguyên), cũng như thời Ngũ đại và Thập Quốc (năm 907-979 sau Công Nguyên).
Các nhà nghiên cứu quan sát thấy rằng tần suất các cuộc chiến tranh trong khu vực trong những thời kỳ này cũng như thời nhà Minh (năm 1450-1600 sau Công nguyên) “thường trùng khớp với điều kiện khô lạnh”.
Họ cho biết: “Trong hệ sinh thái mong manh ở miền bắc Trung Quốc nửa khô cằn và nửa ẩm ướt, biến đổi khí hậu sẽ làm giảm năng suất đất đai và đẩy nhanh suy thoái sinh thái, có thể gây ra các cuộc nội chiến do tình trạng thiếu lương thực tái diễn”.
Thế nhưng, các nhà nghiên cứu lưu ý rằng không phải tất cả thời kỳ khô hạn đều chứng kiến tình trạng bất ổn xã hội dân sự trên diện rộng và chiến tranh thường xuyên, cho thấy “căng thẳng xã hội gia tăng là yếu tố chính và có thể quan trọng hơn góp phần gây ra các giai đoạn bất ổn xã hội quy mô lớn”.
Họ chỉ ra 3 đế quốc hùng mạnh và trường tồn là triều đại Chu, Hán và Đường từng trải qua những giai đoạn bất ổn xã hội dân sự do các yếu tố văn hóa xã hội và quản lý kém, chứ không phải do biến đổi khí hậu.
Các nhà nghiên cứu cũng xác định “mối quan hệ phức tạp hơn giữa khí hậu và những sự kiện xâm lược bên ngoài quy mô lớn, đặc biệt là sự di cư về phía nam của các bộ lạc du mục đến Trung Nguyên”.
Hai trong số các sự kiện di cư chính, vào năm 590-310 trước Công nguyên và năm 907-1368 sau Công nguyên, xảy ra ở vùng khí hậu ẩm ướt và ấm áp. Sự kiện thứ ba là vào thời nhà Thanh năm 1636-1912 sau Công Nguyên, xảy ra trong điều kiện khô lạnh, chứng kiến Trung Nguyên được các bộ tộc du mục phía bắc cai trị trong một thời gian dài.
Các nhà nghiên cứu nhận định: “Sự khác biệt về điều kiện khí hậu trong các đợt di cư về phía nam này có thể do một số yếu tố, gồm cả sự không chắc chắn về mặt thời gian của hồ sơ khí hậu hoặc nền tảng kinh tế và xã hội khác nhau trong các giai đoạn di cư về phía nam khác nhau”.