"Đề án phát triển bền vững một triệu hecta chuyên canh lúa chất lượng cao và phát thải thấp, gắn với tăng trưởng xanh vùng ĐBSCL đến năm 2030" đang được triển khai tại 12 tỉnh ĐBSCL (riêng Bến Tre chưa triển khai), theo 2 giai đoạn.

Giai đoạn 1 (2024-2025) tập trung củng cố những diện tích đã có của dự án Chuyển đổi nông nghiệp bền vững tại Việt Nam (VnSAT) gồm 180.000ha.

Giai đoạn 2 (2026-2030) xác định cụ thể khu vực trọng tâm để lập dự án đầu tư phát triển vùng lúa chuyên canh chất lượng cao giảm phát thải mới ngoài vùng dự án VnSAT và sẽ mở rộng thêm 820.000ha.

Mục tiêu của đề án là giảm 20% chi phí đầu vào sản xuất lúa của các hộ nông dân, khoảng 9.500 tỉ đồng. Việc áp dụng các quy trình xử lý và tái chế phụ phẩm, xây dựng thương hiệu gạo phát thải thấp sẽ góp phần nâng cao giá trị toàn chuỗi lúa gạo trên 40%, trong đó tỷ suất lợi nhuận của người trồng lúa tăng 50%.

Phó giám đốc Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (NN-PTNT) tỉnh Đồng Tháp Lê Quốc Điền cho biết, diện tích sản xuất lúa mỗi năm của tỉnh dao động khoảng 480.000 - 500.000ha, sản lượng ước tính đạt trên 3,3 triệu tấn. Hơn 2 tháng đầu năm 2024, tình hình sản xuất, tiêu thụ của ngành lúa gạo ở Đồng Tháp tiếp tục có tín hiệu khả quan.

Tỉnh cũng triển khai đề án, phấn đấu đạt diện tích canh tác vùng chuyên canh lúa chất lượng cao trong năm 2024 khoảng 20.000ha từ vụ hè thu năm 2024, đến năm 2025 sẽ phát triển diện tích lên 50.000ha và đến năm 2030 là 161.000ha. Lúa gạo là một trong những ngành hàng trọng tâm của đề án tái cơ cấu ngành nông nghiệp Đồng Tháp.

Ông Lê Văn Đông - Phó giám đốc Sở NN-PTNT Trà Vinh cho biết: "Trong năm 2024, địa phương bắt tay thực hiện đề án phát triển bền vững 1 triệu hecta lúa chuyên canh chất lượng cao và phát thải thấp. Cụ thể năm 2024 là 6.300ha, năm 2025 là 8.400ha, năm 2030 là 13.900ha. Tuy nhiên, theo báo cáo từ các huyện, diện tích canh tác theo đề án có thể tăng lên đến 30.200ha vào năm 2030.

Khi được hỏi về những thuận lợi và khó khăn khi bắt tay thực hiện đề án, ông Lê Văn Đông cho rằng: “Khó khăn cũng lắm nhưng thuận lợi cũng nhiều. Về khó khăn có thể kể ra như: hiểu biết của nông dân về đề án còn hạn chế, tập quán sản xuất theo lối cũ, muốn thực hiện đề án trước tiên phải có sự đồng thuận của nông dân, thực hiện đề án phải liền canh mới dễ canh tác…

Về thuận lợi có rất nhiều vì đây là chủ trương, chính sách lớn của Đảng và Nhà nước, sự ủng hộ của Ngân hàng Thế giới. Phần lớn người dân đồng tình vì họ được hưởng lợi thiết thực. Từ lâu nông dân canh tác theo phương thức “1 phải, 5 giảm”; dùng giống chất lượng cao; sản xuất theo nông nghiệp hữu cơ; phần lớn nông dân biết áp dụng khoa học kỹ thuật trong canh tác, quan trọng nhất ở các xã nông thôn mới đều có cán bộ khuyến nông cơ sở…”.

Theo Sở NN-PTNT Kiên Giang, tỉnh đã xây dựng trên 700 cánh đồng lớn, với trên 80.000ha, gồm 27.000ha lúa đạt chuẩn SRP, GloabalGAP, VietGAP phục vụ xuất khẩu sang EU, Nhật Bản, Mỹ, Canada, Malaysia, Singapore… Tỉnh cũng đăng ký tham gia đề án phát triển bền vững 1 triệu hecta chuyên canh lúa chất lượng cao gắn với tăng trưởng xanh ĐBSCL đến năm 2030, với diện tích 200.000ha.

Cùng với việc quan tâm sản xuất theo hướng giống lúa chất lượng cao, đảm bảo an toàn thực phẩm, đáp ứng tiêu chuẩn xuất khẩu, nông dân đã thực hiện các giải pháp giảm phân bón, giảm thuốc bảo vệ thực vật, giảm chi phí sản xuất, tăng lợi nhuận, như áp dụng các tiến bộ kỹ thuật, sạ hàng, sạ thưa, cơ giới hóa… Nhờ vậy, tỉnh Kiên Giang được đánh giá là một trong những địa phương có giá thành sản xuất lúa thấp ở ĐBSCL. Đây là tiền đề để xây dựng đề án 1 triệu hecta lúa chất lượng cao tại ĐBSCL.

Kiên Giang là tỉnh có diện tích sản xuất lúa lớn nhất cả nước, với tổng diện tích gieo trồng hằng năm khoảng 700.000ha, sản lượng thu hoạch hơn 4,4 triệu tấn/năm. Mô hình cánh đồng lớn sản xuất lúa đạt chuẩn quy trình thực hành nông nghiệp tốt, sản xuất hữu cơ, mã vùng trồng gắn với truy xuất nguồn gốc được tỉnh tập trung thực hiện. Có thể đây là tỉnh góp mặt cho đề án với tổng diện tích lớn nhất.

Tỉnh Hậu Giang triển khai đề án phát triển bền vững một triệu hecta chuyên canh lúa chất lượng cao và phát thải thấp gắn với tăng trưởng xanh vùng ĐBSCL tại 6/8 đơn vị cấp huyện của tỉnh; trong đó phấn đấu đến năm 2030 thành phố Vị Thanh có 1.000ha, huyện Châu Thành A 4.000ha, huyện Phụng Hiệp 10.000ha, huyện Vị Thủy 11.000ha, thị xã Long Mỹ 8.000ha và huyện Long Mỹ 12.000ha. Theo kế hoạch, đến năm 2025, diện tích canh tác vùng chuyên canh lúa chất lượng cao và phát thải thấp của tỉnh Hậu Giang sẽ đạt 28.000ha và đến năm 2030 là 46.000ha.

Đồng hành cùng đề án, Ngân hàng Thế giới đánh giá cao Việt Nam như là mô hình cho chương trình lúa gạo thế giới về phát thải thấp. Việc thực hiện thành công đề án không thể đạt được nếu chỉ có các cơ quan chính phủ, mà phải có sự tham gia mạnh mẽ của khu vực tư nhân. Viện Nghiên cứu lúa quốc tế đã ký kết với Bộ NN-PTNT bản ghi nhớ về hợp tác dài hạn nghiên cứu và chuyển giao khoa học kỹ thuật trong lĩnh vực lúa gạo; phối hợp với các tổ chức khoa học của Việt Nam nghiên cứu cải tiến các quy trình canh tác, đào tạo cán bộ cho Việt Nam.

Bộ trưởng Bộ NN-PTNT Lê Minh Hoan cho biết: “Đề án phát triển bền vững 1 triệu heca lúa chuyên canh chất lượng cao và phát thải thấp, gắn với tăng trưởng xanh vùng ĐBSCL đến năm 2030 đặt ra mục tiêu tăng trưởng tích hợp đa giá trị, gắn với mô hình tăng trưởng xanh, nông nghiệp tuần hoàn, theo chuỗi ngành hàng và khắc phục tính manh mún, nhỏ lẻ, tự phát trong sản xuất, kinh doanh lúa gạo vùng ĐBSCL. Đề án đồng thời tạo dựng hình ảnh ngành hàng lúa gạo Việt “minh bạch, trách nhiệm, bền vững” với nông nghiệp thế giới”.

Văn Kim Khanh