Vụ tập kích khiến 7 cố vấn quân sự (trong đó có 3 chỉ huy cấp cao) thiệt mạng. Theo giới chuyên gia, đây là lần tấn công nhắm vào mục tiêu Iran lớn nhất kể từ sau vụ cựu Tổng thống Mỹ Donald Trump hạ lệnh ám sát tướng đứng đầu lực lượng Quds thuộc Vệ binh Cách mạng Hồi giáo Iran (IRGC) Qassem Soleimani năm 2020. Diễn biến mới nhất có thể buộc Tehran phải đáp trả dù không muốn lôi Mỹ - Israel vào xung đột.

Lâu nay, Israel triển khai chiến lược tập kích mục tiêu Iran cùng đồng minh trên lãnh thổ Syria nhằm răn đe cũng như tiêu diệt mối đe dọa với an ninh quốc gia. Số vụ tập kích gia tăng mạnh từ khi xung đột nổ ra ở Dải Gaza.

Giới chuyên gia đánh giá diễn biến ngày 1.4 là động thái gây leo thang đáng kể, vì Israel nhắm vào khu phức hợp gần Đại sứ quán Iran, giết chết chỉ huy IRGC cấp cao Mohammad Reza Zahedi. Trả đũa bằng cách tấn công trực tiếp Israel khó xảy ra do làm vậy sẽ thổi bùng lên cuộc chiến với Tel Aviv và Washington, nhưng Tehran vẫn còn phương án khác.

Nhắm vào mục tiêu Mỹ

Ngoại trưởng Iran Hossein Amir-Abdollahian tuyên bố Mỹ cũng phải chịu trách nhiệm về vụ tập kích. Đại biện lâm thời Thụy Sĩ tại Tehran (đại diện cho Mỹ) vừa bị Bộ Ngoại giao Iran triệu tập để nhận thông điệp tương tự chuyển đến chính phủ Mỹ.

Theo Phó chủ tịch Viện nghiên cứu Quincy Trita Parsi: “Dường như Iran muốn buộc Mỹ chịu trách nhiệm về những gì Israel đã làm, giống như Mỹ buộc Iran chịu trách nhiệm về những gì lực lượng ủy nhiệm tại Iraq đã làm vậy”.

Iran thường dựa vào lực lượng ủy nhiệm tại Syria và Iraq quấy rối quân Mỹ đồn trú. Hoạt động này giảm bớt sau khi một căn cứ ở Jordan bị tập kích khiến 3 quân nhân Mỹ thiệt mạng, Washington đáp trả bằng loạt vụ không kích ít nhất 7 địa điểm.

Ông Parsi nhận định phát ngôn cứng rắn từ phía Iran báo hiệu tình trạng hòa hoãn hiện tại có thể chấm dứt. Tuy nhiên làm vậy vẫn đem đến nguy cơ bùng nổ xung đột trực tiếp rất lớn.

Lần cuối Iran trực tiếp tấn công mục tiêu Mỹ là vào năm 2020, nước này trút tên lửa đạn đạo xuống một căn cứ ở Iraq để trả thù cho cái chết của Tướng Soleimani.

Nhằm giảm thiểu rủi ro, Mỹ nhanh chóng tuyên bố không liên quan và cũng không biết trước về vụ tập kích ngày 1.4. Hội đồng An ninh quốc gia Nhà Trắng cho biết họ đã nói rõ điều này với Iran.

Dùng lực lượng ủy nhiệm trả đũa Israel

Lực lượng ủy nhiệm có năng lực nhất của Iran là nhóm Hezbollah ở Lebanon. Nhóm được cho sở hữu khoảng 150.000 tên lửa và đạn dược dẫn đường chính xác, từng tập kích sâu vào lãnh thổ Israel.

Nhiều tháng qua, Hezbollah - Israel giao tranh ác liệt tại biên giới khiến hơn 40 cộng đồng dân cư phải sơ tán. Sau khi xảy ra vụ tập kích, Hezbollah tuyên bố: “Tội ác sẽ không qua đi nếu kẻ thù không bị trừng phạt”. Thế nhưng giới chuyên gia hoài nghi khả năng nhóm dám leo thang xung đột.

Iran có thể huy động lực lượng ủy nhiệm khác, tuy nhiên khả năng gây hại sẽ hạn chế do ở quá xa. Nhóm Houthi tại Yemen từng thất bại khi phóng tên lửa về phía Israel. Nỗ lực tấn công của các nhóm khác tại Iraq cũng không thành công.

Học giả Sanam Vakil (tổ chức nghiên cứu Chatham House) nhận định Iran sẽ dùng cả lực lượng ủy nhiệm lẫn nỗ lực ngoại giao để cô lập Israel, nhưng tình hình không leo thang đáng kể. Khả năng trả đũa bằng tấn công quy mô lớn rất thấp mà thay vào đó là “chuỗi phản ứng”.

Tấn công mục tiêu Israel ở nước ngoài

Trước đây, sau khi tập kích mục tiêu Iran, Israel thường chuẩn bị đối phó trả đũa bằng cách tăng cường an ninh tại các cơ quan đại diện ngoại giao của nước này ở nước ngoài.

Năm 1992, Đại sứ quán Israel tại Argentina bị đánh bom khiến 29 người thiệt mạng. Israel đổ lỗi cho Hezbollah và Iran.

Năm 2012, quan chức ngoại giao Israel ở Ấn Độ, Georgia và Thái Lan bị nhắm đến. Iran cũng hứng chịu cáo buộc nhưng không thừa nhận.

Trên mạng xã hội X, nghị sĩ Iran Jalal Rashidi Kochi kêu gọi tấn công Đại sứ quán Israel tại Azerbaijan để trả đũa vụ tập kích ngày 1.4.

Tạm thời án binh bất động

Phản ứng từ Iran cho đến nay chỉ mới dừng lại ở phát ngôn lên án cứng rắn, rất ít lời đe dọa trở thành hành động.

Giới chuyên gia cho rằng lần này vì tính chất vụ việc rất nghiêm trọng nên Tehran buộc phải trả đũa, nhưng đây có thể là bẫy. Một cuộc chiến giữa Iran với Israel sẽ lôi kéo nhiều nước phương Tây đứng về phía Tel Aviv.

Cựu cố vấn Bộ Ngoại giao Mỹ Vali Nasr cảnh báo: “Israel đang khiêu khích Iran hành động. Không loại trừ khả năng Iran chờ đời thời cơ, không để sự chú ý chuyển từ Dải Gaza sang Syria và Iran”.

Bà Vakil loại trừ khả năng Iran đáp trả bằng tấn công quân sự trực tiếp, thay vào đó nước này sẽ thúc đẩy quốc tế lên án tình hình Gaza mạnh mẽ hơn, khuấy động lo ngại xung đột lan rộng và cô lập Israel hơn nữa.

“Tôi nghĩ Iran sẽ triển khai nhiều phương án cùng lúc chẳng hạn như tấn công mạng, đối đầu quân sự cấp thấp thông qua lực lượng ủy nhiệm, công kích ngoại giao”, theo nữ học giả.

Cẩm Bình