Vì vụ đột kích nhằm bắt giữ cựu Phó tổng thống Jorge Glas đang tị nạn chính trị mà Ecuador hứng chịu làn sóng phẫn nộ từ hàng loạt quốc gia Mỹ Latinh, Mexico thông báo cắt đứt quan hệ ngoại giao. Nhưng ở một khu vực chẳng xa lạ với bất ổn chính trị, điều gì dẫn đến phản ứng mạnh mẽ như vậy? Giới chuyên gia quốc tế cùng giới lãnh đạo khu vực nhận xét hành động này vi phạm luật pháp quốc tế lâu đời mà rất ít nhà cầm quyền dám vi phạm. Đây là hành động hiếm khi xảy ra, chỉ có rất ít trường hợp xâm phạm đại sứ quán từng được ghi nhận.

Giáo sư quan hệ quốc tế Natalia Saltalamacchia (Viện Công nghệ tự hành Mexico) cho biết xâm phạm đại sứ quán tương đương xâm phạm lãnh thổ có chủ quyền. Tổng thống Mexico Andres Manuel Lopez Obrador đưa ra cáo buộc tương tự.

Bà Saltalamacchia, ông Obrador cùng nhiều nhà lãnh đạo khác trong khu vực viện dẫn Công ước Vienna về Quan hệ lãnh sự năm 1963, thiết lập quy tắc rõ ràng về quyền miễn trừ ngoại giao nhằm ngăn chặn chính phủ các nước xâm phạm đại sứ quán bằng vũ lực.

Trong vụ đột kích, cảnh sát Ecuador còn xô xát với một quan chức đại sứ quán - hành động mà theo bà Saltalamacchia đã vi phạm một điều khoản khác của Công ước Vienna.

“Khi quyết định hành động phớt lờ luật pháp như vậy, Ecuador đang gây nguy hiểm cho đại sứ quán của tất cả quốc gia trên khắp thế giới”, bà Saltalamacchia cảnh báo.

Công ước Vienna được thiết lập nhằm duy trì quan hệ ngoại giao lành mạnh giữa các nước, cho phép quan chức ngoại giao thực hiện nhiệm vụ mà không sợ bị trả đũa. Bộ Ngoại giao Mỹ từng tuyên bố quyền miễn trừ ngoại giao tồn tại để đảm bảo quan chức ngoại giao thực hiện tốt và hiệu quả nhiệm vụ thay mặt cho chính phủ nước mình.

Ngay cả chính phủ các nước bị chỉ trích nhiều cũng chưa dám xâm phạm đại sứ quán như Ecuador vừa làm. Và chính phủ Ecuador cũng từng lên án hành động này.

Năm 2012, Anh đe dọa xông vào Đại sứ quán Ecuador tại London bắt giữ nhà sáng lập WikiLeaks Julian Assange. Quốc gia Mỹ Latinh này lúc đó phản ứng mạnh mẽ: “Chúng tôi rất sốc. Đây rõ ràng là vi phạm luật pháp quốc tế, quy tắc do Công ước Vienna thiết lập”. Cuối cùng đảo quốc sương mù không hiện thực hóa lời đe dọa.

Năm 1979, người biểu tình chiếm giữ Đại sứ quán Mỹ tại Tehran và bắt 98 người làm con tin trong 444 ngày. Tại Cuba năm 1956 khi chưa có Công ước Vienna, cảnh sát nước sở tại đột kích Đại sứ quán Haiti khiến 9 người thiệt mạng.

Năm 1981, Cuba đột kích Đại sứ quán Ecuador để bắt giữ một số quan chức đang tị nạn chính trị.

Tổ chức Các quốc gia châu Mỹ (OAS) so sánh vụ đột kích Đại sứ quán Mexico vừa qua với hành động chiếm giữ văn phòng của tổ chức thực hiện bởi chính phủ Nicaragua năm 2022.

Tại một số quốc gia như Lebanon, Argentina hay Libya, phiến quân cũng từng tấn công đại sứ quán.

Bà Saltalamacchia nói thêm rằng khi bắt giữ cựu Phó tổng thống Jorge Glas, chính phủ Ecuador có thể đã vi phạm thỏa thuận khu vực mang tên Công ước về tị nạn ngoại giao năm 1954, cho phép cá nhân xin tị nạn tại các đại sứ quán.

Thừa nhận hành động xâm phạm đại sứ quán là bất hợp pháp, nhưng cựu đại sứ Ecuador Jorge Icaza nhấn mạnh việc bảo vệ một đối tượng phạm tội bị hệ thống luật pháp Ecuador xử lý cũng chẳng đúng đắn. Tổng thống Ecuador cũng chỉ trích Mexico lạm dụng quyền miễn trừ ngoại giao, cấp tị nạn chính trị trái với khuôn khổ pháp lý thông thường.

Cẩm Bình