Biến đổi khí hậu và tác động thời tiết khắc nghiệt ảnh hưởng nặng nề đến châu Á. Theo báo cáo mới nhất của Tổ chức Khí tượng Thế giới (WMO), châu Á vẫn là khu vực chịu nhiều thiên tai nhất thế giới do các mối nguy hiểm liên quan đến thời tiết, khí hậu và vấn đề liên quan đến nước trong năm 2023. Lũ lụt và bão gây ra số thương vong và thiệt hại kinh tế cao nhất, trong khi tác động của các đợt nắng nóng trở nên nghiêm trọng hơn.

Báo cáo Hiện trạng Khí hậu ở Châu Á 2023 nhấn mạnh tốc độ gia tăng của các chỉ số biến đổi khí hậu quan trọng như nhiệt độ bề mặt, sự suy giảm của sông băng và mực nước biển dâng... sẽ có tác động lớn đến xã hội, nền kinh tế và hệ sinh thái trong khu vực.

Vào năm 2023, nhiệt độ mặt nước biển ở tây bắc Thái Bình Dương đạt kỷ lục cao nhất. Ngay cả Bắc Băng Dương cũng phải hứng chịu một đợt nắng nóng trên biển. Châu Á đang nóng lên nhanh hơn mức trung bình toàn cầu. Xu hướng ấm lên đã tăng gần gấp đôi kể từ giai đoạn 1961–1990.

Tổng thư ký WMO Celeste Saulo cho biết: “Kết luận của báo cáo thật đáng ngạc nhiên. Nhiều quốc gia trong khu vực đã trải qua năm nóng kỷ lục vào năm 2023, cùng với hàng loạt hiện tượng thời tiết khắc nghiệt, từ hạn hán, nắng nóng đến lũ lụt và bão tố”, đồng thời Saulo nhận định biến đổi khí hậu đã làm trầm trọng thêm tần suất và mức độ nghiêm trọng của những sự việc như vậy, ảnh hưởng sâu sắc đến xã hội, kinh tế và quan trọng nhất là đến đời sống người dân và môi trường chúng ta đang sống.

Theo Cơ sở dữ liệu Sự kiện Khẩn cấp, trong năm 2023, đã có tổng cộng 79 thảm họa liên quan đến các hiện tượng khí tượng thủy văn nguy hiểm được báo cáo ở châu Á. Trong số này, hơn 80% liên quan đến lũ lụt và bão, khiến hơn 2.000 người thiệt mạng và 9 triệu người bị ảnh hưởng trực tiếp. Bất chấp nguy cơ sức khỏe ngày càng tăng do nhiệt độ cao gây ra, tỷ lệ tử vong liên quan đến nhiệt độ thường ít được báo cáo.

Armida Salsiah Alisjahbana, Thư ký điều hành của Ủy ban Kinh tế và Xã hội Châu Á và Thái Bình Dương (ESCAP), cơ quan hợp tác trong việc xuất bản báo cáo, cho biết: “Một lần nữa, vào năm 2023, các quốc gia dễ bị tổn thương lại chịu ảnh hưởng nặng nề. Ví dụ, bão nhiệt đới Mocha, cơn bão mạnh nhất ở vịnh Bengal trong thập niên qua, đã tấn công Bangladesh và Myanmar. Chính nhờ có cảnh báo sớm và sự chuẩn bị tốt hơn nên hàng nghìn người đã được cứu".

Alisjahbana cho rằng: “Trong bối cảnh này, báo cáo Hiện trạng Khí hậu ở châu Á 2023 là một nỗ lực nhằm thu hẹp khoảng cách giữa khoa học khí hậu và rủi ro thiên tai thông qua các đề xuất chính sách dựa trên bằng chứng. Hợp tác giữa ESCAP và WMO, sẽ tiếp tục đầu tư vào việc nâng cao mục tiêu về khí hậu và đẩy nhanh việc thực hiện chính sách hợp lý, gồm cả việc đưa ra cảnh báo sớm cho tất cả mọi người trong khu vực để không ai bị bỏ lại phía sau khi cuộc khủng hoảng biến đổi khí hậu đang tiếp diễn”.

Nhiệt độ

Nhiệt độ gần mặt đất trung bình ở châu Á vào năm 2023 là cao thứ hai được ghi nhận, cao hơn 0,91 °C so với mức trung bình giai đoạn 1991–2020 và cao hơn 1,87 °C mức trung bình giai đoạn 1961–1990. Nhiệt độ trung bình đặc biệt cao được ghi nhận từ Tây Siberia đến Trung Á và từ miền đông Trung Quốc đến Nhật Bản. Cả Nhật Bản và Kazakhstan đều trải qua năm nóng kỷ lục.

Lượng mưa

Vào năm 2023, lượng mưa dưới mức bình thường ở phần lớn vùng đất thấp Turan (Turkmenistan, Uzbekistan, Kazakhstan); Hindu Kush (Afghanistan, Pakistan); dãy núi Himalaya; xung quanh sông Hằng và hạ lưu sông Brahmaputra (Ấn Độ và Bangladesh); dãy núi Arakan (Myanmar); và hạ lưu sông Mê Kông. Tây nam Trung Quốc phải hứng chịu hạn hán, với lượng mưa dưới mức bình thường gần như mọi tháng trong năm 2023

Sông băng

Vùng núi cao châu Á tập trung ở cao nguyên Tây Tạng và có khối lượng băng lớn nhất bên ngoài các vùng cực, với các sông băng có diện tích khoảng 100.000 km². Trong vài thập niên qua, hầu hết các sông băng này đã bị thu hẹp và với tốc độ ngày càng nhanh.

20 trong số 22 sông băng được quan sát ở khu vực cao nguyên châu Á cho thấy khối lượng sông băng tiếp tục suy giảm. Nhiệt độ cao và điều kiện khô hạn kỷ lục ở Đông Himalaya và hầu hết dãy Thiên Sơn đã làm trầm trọng thêm tình trạng mất khối lượng ở hầu hết các sông băng. Trong giai đoạn 2022–2023, sông băng Urumqi số 1 ở Đông Thiên Sơn đã ghi nhận mức sụt giảm khối lượng cao thứ hai kể từ khi các phép đo bắt đầu được ghi chép vào năm 1959.

Lớp băng vĩnh cửu là loại đất liên tục duy trì ở nhiệt độ dưới 0°C trong hai năm trở lên và là đặc điểm của môi trường ở vĩ độ cao hay độ cao lớn. Số liệu đo đạc do Cơ quan Khí tượng Thủy văn và Giám sát Môi trường Liên bang Nga thực hiện chỉ ra rằng lớp băng vĩnh cửu tan nhanh nhất là ở phía bắc châu Âu, vùng cực Urals và các khu vực phía tây của vùng Tây Siberia. Điều này là do nhiệt độ không khí tiếp tục tăng ở các vĩ độ cao của Bắc Cực.

Nhiệt độ bề mặt biển và nhiệt độ đại dương

Mặt biển trong các khu vực thuộc hệ thống dòng chảy Kuroshio (phía tây lưu vực bắc Thái Bình Dương), biển Ả Rập, phía nam biển Barents, phía nam biển Kara và phía đông nam biển Laptev đang nóng lên nhanh hơn ba lần so với nhiệt độ mặt nước biển trung bình toàn cầu.

Sự nóng lên ở lớp trên đại dương (0 m–700 m) đặc biệt mạnh ở vùng tây bắc biển Ả Rập, biển Philippines và các vùng biển phía đông Nhật Bản, nhanh hơn gấp ba lần so với mức trung bình toàn cầu.

Các đợt nắng nóng trên biển - những đợt nắng nóng cực đoan kéo dài ảnh hưởng đến đại dương - xảy ra ở một khu vực rộng lớn ở Bắc Băng Dương, ở phía đông biển Ả Rập và bắc Thái Bình Dương... kéo dài từ 3 đến 5 tháng.

Hiện tượng thời tiết cực đoan

Theo dữ liệu EM-DAT, vào năm 2023, hơn 80% mối nguy hiểm khí tượng thủy văn được báo cáo ở châu Á là lũ lụt và bão. Cụ thể, lũ lụt là nguyên nhân gây tử vong hàng đầu trong các hiện tượng được báo cáo vào năm 2023. Ở Ấn Độ, Yemen và Pakistan, lũ lụt là hiện tượng thiên tai gây ra số người thiệt mạng nhiều nhất, làm nổi bật mức độ dễ bị tổn thương cao của châu Á trước các hiện tượng thiên tai, đặc biệt là lũ lụt.

Vào năm 2023, tổng cộng 17 cơn bão nhiệt đới được đặt tên đã hình thành ở phía tây bắc Thái Bình Dương và Biển Đông. Dù đây là mức dưới mức trung bình nhưng vẫn có những tác động lớn khi chúng tạo lượng mưa kỷ lục ở các quốc gia như Trung Quốc, Nhật Bản, Philippines và Hàn Quốc.

Tại lưu vực bắc Ấn Độ Dương, bão lốc cực kỳ nghiêm trọng Mocha đã đổ bộ dọc theo bờ biển Rakhine ở Myanmar vào ngày 14.5, gây tàn phá trên diện rộng và 156 người thiệt mạng.

Một số đợt mưa cực lớn đã diễn ra vào năm 2023. Vào tháng 6, tháng 7 và tháng 8, một số đợt lũ lụt và bão đã khiến hơn 600 người thiệt mạng trên khắp Ấn Độ, Pakistan và Nepal. Lượng mưa lớn cũng dẫn đến lũ lụt ở Ả Rập Saudi và Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất trong tháng 11. Yemen cũng phải hứng chịu lượng mưa lớn và dẫn đến lũ lụt trên diện rộng.

Trụ sở Đài quan sát Hồng Kông (TQ) đã ghi nhận tổng lượng mưa mỗi giờ là 158,1 mm vào ngày 7.9 do hậu quả của một cơn bão và đây là mức cao nhất kể từ khi hồ sơ bắt đầu được ghi chép vào năm 1884. Một số trạm ở Việt Nam đã quan sát lượng mưa ngày kỷ lục trong tháng 10.

Vào tháng 8 và đầu tháng 9.2023, vùng Viễn đông của Liên bang Nga đã hứng chịu một trong những thảm họa lũ lụt lớn nhất trong những thập niên gần đây, ảnh hưởng đến khoảng 40.000 ha đất trồng trọt.

Nhiều khu vực ở châu Á đã trải qua những đợt nắng nóng cực độ vào năm 2023. Nhật Bản đã trải qua mùa hè nóng nhất kỷ lục. Trung Quốc đã trải qua 14 đợt nhiệt độ cao vào mùa hè, với khoảng 70% trạm khí tượng quốc gia vượt quá 40^oC và 16 trạm phá kỷ lục về nhiệt độ.

Tại Ấn Độ, các đợt nắng nóng nghiêm trọng vào tháng 4 và tháng 6 đã khiến khoảng 110 người tử vong do say nắng. Một đợt nắng nóng lớn và kéo dài đã ảnh hưởng đến phần lớn Đông Nam Á trong tháng 4 và tháng 5, kéo dài đến tận phía tây Bangladesh và phía đông Ấn Độ và tới miền nam Trung Quốc, với nhiệt độ cao kỷ lục.

Anh Tú