Cư dân bang Indiana, ông Dave Duttlinger không lấy làm ngạc nhiên khi thấy đám bụi màu nâu vàng dày đặc phía trên trang trại của mình. Khoảng 445 mẫu (180 hecta) cánh đồng nằm trong trang trại được phủ kín bởi tấm pin mặt trời cùng máy móc liên quan, vì tháng 4.2019 ông đã cho công ty Dunns Bridge Solar LLC thuê để xây dựng dự án điện mặt trời lớn bậc nhất vùng trung tây Mỹ.

Vào một buổi chiều mùa xuân năm 2022, hàng xóm liên tục gọi đến chất vấn: Vì sao bụi từ trang trại của anh lại bay vào xe tải lẫn nhà tôi? Tôi kêu ai đến dọn dẹp đây?

Theo hợp đồng cho thuê, Dunns Bridge Solar LLC sẽ triển khai mọi biện pháp hợp lý về mặt thương mại nhằm giảm thiểu thiệt hại lẫn xáo trộn do hoạt động xây dựng gây ra bên ngoài trang trại, đồng thời cam kết không loại bỏ lớp đất mặt của cánh đồng. Tuy nhiên ông Duttlinger cho biết các nhà thầu phụ vẫn tiến hành xây lối đi, lắp đặt cột và tấm pin bất chấp ông từng cảnh báo làm vậy khiến đất đai dễ xói mòn.

Cảnh quan dần thay đổi. Lớp đất màu mỡ bên dưới các tấm pin bị phủ cát màu nâu vàng, không cây cối nào mọc lên. Duttlinger than thở: “Tôi sẽ không bao giờ có thể trồng bất cứ thứ gì trên phần cánh đồng đó nữa”. Ông cho thuê 1/3 diện tích trang trại nơi gia đình nông dân này vốn trồng ngô, đậu nành và cỏ linh lăng dùng nuôi gia sức.

Dunns Bridge Solar LLC là công ty con của NextEra Energy Resources LLC - đơn vị sản xuất điện mặt trời lẫn điện gió lớn nhất thế giới. Khi ông Duttlinger liên hệ phản ánh thiệt hại, tập đoàn trả lời rằng sẽ xem xét công tác khắc phục khi hợp đồng kết thúc vào năm 2073.

Giá thuê đất rẻ, khả năng tiếp cận hệ thống truyền tải điện cộng thêm vô số ưu đãi từ cấp liên bang đến cấp tiểu bang thúc đẩy ngành công nghiệp năng lượng tái tạo “tiến công” vùng trung tây. Nơi đây cũng cũng có đất đai rộng lớn cần thiết cho xây dựng dự án. Nhưng Reuters xác định sự bùng nổ dự án năng lượng tái tạo có thể gây hại đến một số vùng đất màu mỡ trên địa bàn các bang nông nghiệp trọng điểm chẳng hạn như bang Indiana. Hãng ghi nhận theo phân loại của Bộ Nông nghiệp Mỹ (USDA) thì phần cánh đồng mà ông Duttlinger cho thuê là khu vực có năng suất trồng trọt cao nhất.

Cho thuê đất đem lại nguồn thu vô cùng hấp dẫn. Giá thuê để xây dựng dự án điện mặt trời tại Indiana và một số bang lân cận vào khoảng 900 - 1.500 USD/mẫu/năm, qua mỗi năm lại tăng. Dữ liệu USDA chỉ ra giá thuê đất nông nghiệp trung bình ở các bang Indiana, Illinois, Iowa (3 bang sản xuất ngô và đậu nành hàng đầu) năm ngoái chỉ khoảng 251 USD/mẫu.

Quỹ đầu tư bất động sản nông nghiệp Farmland Partners Inc cho nhiều công ty phát triển điện mặt trời thuê khoảng 9.000 mẫu đất tính trên toàn quốc. Phần lớn đất cho thuê đều có năng suất cao.

“Đây là cách sử dụng đất tốt nhất phải không? Chắc chắn không phải. Nhưng các nhà đầu tư sẽ giết chúng tôi nếu chúng tôi không làm vậy”, theo giám đốc điều hành Paul Pittman.

Một số công ty cho biết không phải tất cả đất mà họ thuê đều được dùng để xây dựng dự án điện mặt trời, hơn nữa họ còn thiết kế dự án theo hướng có thể trồng trọt giữa các tấm pin hoặc chăn thả vật nuôi xung quanh. Điện mặt trời rất cần thiết cho phương tiện chạy bằng điện trong tương lai.

Nhiều nhà kinh tế nông nghiệp và nhà nông học không đồng tình. Họ cảnh báo chỉ lấy một phần nhỏ đất nông nghiệp năng suất cao nhất để xây dựng dự án năng lượng tái tạo, làm hư hại lớp đất mặt cũng ảnh hưởng đến tiềm năng cây trồng của Mỹ. Cơ quan Bảo vệ môi trường Mỹ cùng Bộ Tư pháp Mỹ cũng nhận định hoạt động xây dựng dự án điện mặt trời phổ biến chẳng hạn như dọn dẹp cảnh quan có thể dẫn đến xói mòn nghiêm trọng.

Đất nông nghiệp không chỉ bị chuyển đổi thành đất dự án năng lượng tái tạo mà còn trở thành đất xây khu dân cư, đất thương mại, đất công nghiệp. Theo dữ liệu USDA, diện tích đất nông nghiệp Mỹ năm 2023 giảm gần 8% (76,2 triệu mẫu) so với năm 1997.

Trước phát hiện từ Reuters, USDA phản hồi rằng hiện tại tình trạng mở rộng đô thị là nguyên nhân gây mất đất nông nghiệp lớn hơn sự bùng nổ dự án năng lượng tái tạo.

Không ai nắm rõ bao nhiêu đất nông nghiệp đang hoặc sắp được dùng để xây dựng dự án điện mặt trời, do giao dịch đất đai thường là giao dịch tư nhân.

Reuters ghi nhận tổng công suất điện mặt trời của Mỹ năm 2021 vào khoảng 60 gigawatt. Hiệp hội Công nghiệp điện mặt trời (SEIA) và công ty khảo sát thị trường Wood Mackenzie trong báo cáo công bố tháng 12.2023 xác định công suất qua 2 năm đã tăng gấp 3 lần. Để đạt mục tiêu trung hòa carbon vào năm 2050 do chính quyền Tổng thống Joe Biden đề ra, Mỹ cần đến 1.570 gigawatt công suất điện mặt trời. Nghiên cứu Solar Futures công bố năm 2021 của Bộ Năng lượng Mỹ nêu rõ số diện tích cần thiết cho dự án điện mặt trời sẽ không vượt quá 5% diện tích đất của bất kỳ bang nào, ngoại trừ Rhode Island (dự kiến khoảng 6,5%).

Cẩm Bình