Theo bản tin của Tân Hoa Xã năm 2014, ông Tập Cận Bình cho biết con đường trở thành quốc gia sản xuất ô tô hùng mạnh nằm ở việc phát triển các phương tiện sử dụng năng lượng mới. Ông Tập Cận Bình cho biết việc chiếm được vị trí dẫn đầu trong lĩnh vực này là chìa khóa cho sự cạnh tranh toàn cầu.

Năm 2014, Trung Quốc đã bán được khoảng 75.000 ô tô điện và xe hybrid (kết hợp cả động cơ đốt trong và động cơ điện), đồng thời xuất khẩu khoảng 533.000 ô tô. Thị trường nội địa thời đó bị thống trị bởi các nhà sản xuất quốc tế như Volkswagen (Đức) và General Motors (Mỹ). Những hãng ô tô nước ngoài này được phép tham gia thị trường Trung Quốc bằng cách thành lập liên doanh với các công ty địa phương những năm 1980 và 1990. Điều này giúp Trung Quốc chuyển đổi từ một quốc gia đi xe đạp sang lái ô tô. Các hãng và thương hiệu ô tô ở Trung Quốc không hợp tác với đối tác nước ngoài bị coi là kém cỏi và tụt hậu về động cơ cũng như công nghệ khác.

Để tiến lên phía trước và giải quyết các thách thức về môi trường, Trung Quốc đặt cược vào các phương tiện sử dụng năng lượng thay thế và tiết kiệm nhiên liệu. Chính quyền Trung Quốc đã xuất bản một hướng dẫn vào năm 2012 nhằm thiết lập các cách để phát triển ngành này bằng cách đặt ra mục tiêu bán hàng, cung cấp tài trợ và phân bổ nguồn lực để xây dựng cơ sở hạ tầng sạc cùng những thứ khác. Bài phát biểu của ông Tập Cận Bình hai năm sau đó báo hiệu quyết tâm của Trung Quốc sử dụng điều này như một cách để vượt qua các cường quốc ô tô truyền thống ở phương Tây và châu Á, đặc biệt là Nhật Bản, quê hương của hãng Toyota Motor.

Với việc sân khấu đã được thiết lập, Trung Quốc cần một chất xúc tác để thúc đẩy sự quan tâm của người tiêu dùng với ô tô điện, hầu hết là giá rẻ và chạy quãng đường ngắn vào đầu những năm 2010. Tesla (Mỹ) chính là chất xúc tác đó, trở thành nhà sản xuất ô tô nước ngoài đầu tiên được phép thành lập chi nhánh thuộc sở hữu hoàn toàn của mình tại Trung Quốc. Nhờ sự cho phép đặc biệt đó, Tesla của Elon Musk đã hoàn thành nhà máy ở thành phố Thượng Hải vào năm 2019. Việc Tesla gia nhập thị trường đã thúc đẩy các nhà sản xuất Trung Quốc tạo ra những chiếc ô tô điện tốt hơn với phạm vi hoạt động dài hơn.

Chuyển nhanh đến năm 2024, Trung Quốc đã trở thành thị trường ô tô lớn nhất thế giới và bán nhiều xe điện hơn bất kỳ quốc gia nào khác (9,5 triệu xe được giao năm ngoái). Nước này cũng kiểm soát phần lớn chuỗi cung ứng pin. BYD đã soán ngôi Volkswagen để trở thành thương hiệu ô tô điện bán chạy nhất tại Trung Quốc và vượt qua Tesla trong quý 4/2024 để trở thành nhà sản xuất xe điện lớn nhất thế giới. Trung Quốc cũng vượt qua Nhật Bản để trở thành nước xuất khẩu ô tô lớn nhất (4,14 triệu chiếc ra nước ngoài), trong đó 1,55 triệu chiếc là xe điện hoặc plug-in hybrid.

Những thành tựu này đã chứng minh rằng chính sách công nghiệp và đầu tư của Trung Quốc đã được đền đáp. Thế nhưng, việc này cũng đang làm gia tăng căng thẳng với phương Tây. Thành công của Trung Quốc trong lĩnh vực xe điện, có thể làm gián đoạn các chuỗi cung ứng ô tô truyền thống sử dụng hàng triệu lao động, trở thành mối lo ngại chính yếu ở Mỹ và Liên minh châu Âu (EU).

Khi cuộc chiến về giá trong nước và tốc độ tăng trưởng chậm lại thúc đẩy các nhà sản xuất ô tô Trung Quốc tìm người mua những chiếc xe điện giá cả phải chăng với đầy công nghệ ở nước ngoài, họ đang gặp phải các rào cản thương mại, đặc biệt là tại EU và Mỹ, những nơi đang cố gắng phát triển chuỗi cung ứng xe điện của riêng mình.

Mỹ đã tăng gấp bốn lần thuế nhập khẩu với ô tô Trung Quốc lên hơn 100%, trong khi EU đang điều tra xe điện của Trung Quốc để xem liệu có lợi thế cạnh tranh không công bằng nhờ trợ cấp của chính phủ hay không.

Brazil gần đây đã dỡ bỏ chính sách miễn thuế với ô tô điện nhập khẩu. Nga, đồng minh thân cận nhất của Bắc Kinh và là điểm đến lớn nhất cho xuất khẩu ô tô Trung Quốc kể từ cuộc chiến với Ukraine, cũng yêu cầu các hãng ô tô ở cường quốc châu Á này xem xét địa phương hóa sản xuất (hay sản xuất tại Nga).

Bắc Kinh đã đe dọa đáp trả khi Phòng Thương mại Trung Quốc tại EU vào ngày 22.5 cho biết thuế nhập khẩu với ô tô có động cơ lớn có thể tăng từ 15% lên 25%. EU có thời hạn chót là ngày 5.6 để thông báo cho các nhà xuất khẩu ô tô điện của Trung Quốc về phát hiện sơ bộ và liệu có áp dụng thuế quan hay không.

SAIC Motor, công ty thuộc sở hữu nhà nước mà ông Tập Cận Bình đến thăm cách đây 10 năm, tình cờ là một trong ba nhà sản xuất ô tô Trung Quốc cùng với BYD và Zhejiang Geely Holding Group bị EU xem xét kỹ lưỡng hơn trong cuộc điều tra chống trợ cấp. SAIC Motor sở hữu thương hiệu MG có nguồn gốc từ Anh. MG là một trong những thương hiệu ô tô điện bán chạy nhất ở châu Âu.

Tại sự kiện đánh dấu kỷ niệm 10 năm bài phát biểu của ông Tập Cận Bình hôm 24.5 vừa qua, các quan chức SAIC Motor, gồm cả kỹ sư trưởng Zu Sijie, cho biết ghi nhớ rất rõ những chỉ thị từ Chủ tịch Trung Quốc và công ty đã liên tục đổi mới các công nghệ như lái xe thông minh, ô tô được kết nối.

Li Zheng, người đồng sáng lập SAIC Qingtao New Energy Technology - công ty khởi nghiệp về pin do SAIC Motor hậu thuẫn, nhân cơ hội này hứa rằng sẽ không tự mãn khi sự cạnh tranh trong lĩnh vực ô tô điện ngày càng gia tăng, đồng thời lưu ý tiến bộ trong pin trạng thái rắn, có mật độ năng lượng cao hơn và giảm rủi ro cháy nổ, là một cách để Trung Quốc duy trì lợi thế.

Li Zheng cho biết: “Các phương tiện sử dụng năng lượng mới đã trở thành một ngành công nghiệp chiến lược, bị các nước trên thế giới cạnh tranh gay gắt. Chúng là lực lượng hỗ trợ chính cho việc khôi phục các lĩnh vực xanh của đất nước chúng tôi”.

Rất nhiều điều có thể xảy ra trong 10 năm, nhưng với việc SAIC Motor đã đầu tư khoảng 150 tỉ nhân dân tệ (28,5 tỉ USD) vào nghiên cứu và phát triển chỉ trong thập kỷ qua, bất chấp có cuộc chiến thương mại, thì năm 2034 vẫn có vẻ tươi sáng với hãng.

Sơn Vân