Trong bài phát biểu sau bầu cử, tân Tổng thống Sheinbaum cam kết chăm lo bình đẳng cho tất cả người dân, tiếp tục xây dựng đất nước công bằng và thịnh vượng, xây dựng một chính phủ không tham nhũng và thực thi chính sách “thắt lưng buộc bụng”, kỷ luật tài chính, đảm bảo quyền tự chủ của ngân hàng trung ương.

Chiến thắng của đảng Morena

Tổng biên tập trang phân tích Americas Society/Council Carin Zissis nhận xét dù thông tin Mexico có nữ Tổng thống đầu tiên thu hút sự chú ý lớn, nhưng chiến thắng vang dội nhất thuộc về đảng Morena cầm quyền khi nhiều khả năng họ chiếm thế đa số ở cả lưỡng viện thuộc quốc hội.

Vào sáng 3.6, đồng peso giảm khoảng 3% giá trị so với USD vì lo ngại đảng Morena tìm ra cách thúc đẩy loạt cải cách hiến pháp gây tranh cãi mà đương kim Tổng thống López Obrador theo đuổi. Loạt cải cách dự kiến được tiến hành ở nhiều lĩnh vực như lương hưu, năng lượng, thể chế, tư pháp, có thể làm suy yếu thế phân chia quyền lực và xóa sổ một số cơ quan quản lý độc lập.

“Chúng ta hãy chờ xem điều gì xảy ra lúc bà ấy nhậm chức. Từng có trường hợp đi ngược lại con đường của người tiền nhiệm mặc dù họ được chính người tiền nhiệm lựa chọn. Sheinbaum trong suốt chiến dịch tranh cử luôn cam kết kế thừa di sản từ Tổng tống Obrador”, Tổng biên tập Zissis nói.

Tổng thống Obrador đã tuyên bố không ảnh hưởng đến người kế nhiệm, tân Tổng thống Sheinbaum được trao quyền ra mọi quyết định.

Nhà báo Jorge Zepeda (một trong những người viết tiểu sử của tân Tổng thống Sheinbaum) nhận định ở giai đoạn đầu bà sẽ trung thành với đường lối hiện tại, sau đó dần triển khai chính sách riêng nhằm tránh gây mất ổn định.

Bạo lực băng đảng và an ninh

Bạo lực chi phối cuộc bầu cử năm nay, hàng chục ứng viên bị ám sát và băng đảng cố gắng áp đặt ảnh hưởng lên người sắp nắm quyền.

Trên toàn quốc, hơn 100.000 công dân Mexico cùng di dân mất tích bí ẩn. Tổ chức tư vấn Mexico Evalua xác định khoảng 95% vụ phạm tội năm 2022 chưa được giải quyết. Giám đốc Văn phòng Washington về châu Mỹ Latinh (WOLA) Stephanie Brewer cho biết bạo lực giới tại Mexico vẫn diễn biến phức tạp, số phụ nữ mất tích tăng qua từng năm.

Nhận thấy rõ an ninh là mối quan tâm hàng đầu với cử tri, tân Tổng thống Sheinbaum dự định áp dụng chiến thuật kéo giảm tỷ lệ phạm tội lúc còn giữ chức thị trưởng Mexico City: tăng lương, đồng thời cải thiện điều kiện làm việc của cảnh sát, cải thiện năng lực thu thập thông tin.

Khả năng thành công khi áp dụng chiến thuật trên cho cả nước vẫn chưa chắc chắn. Nhiều băng đảng đang không ngừng mở rộng phạm vi hoạt động. Học giả Will Freeman (Hội đồng Quan hệ đối ngoại) cho biết vài nhóm tội phạm có cả “ứng viên chính trị” riêng tại thị trấn Cuautla và dễ dàng đe dọa người khác bằng lực lượng vũ trang. Không ít băng đảng không chỉ sản xuất ma túy mà còn khai thác gỗ hoặc khoáng sản trái phép, kiểm soát nguồn cung nước ngày càng khan hiếm.

Tổng thống Obrador quân sự hóa lực lượng hành pháp để trấn áp tội phạm. Nhưng tổ chức Crisis Group vào tháng trước nhận định tình trạng tham nhũng và thông đồng với băng đảng khiến nỗ lực thực thi pháp luật kém hiệu quả.

Tân Tổng thống Sheinbaum chưa công bố chương trình an ninh cụ thể, tuy nhiên bà đã liệt kê một số biện pháp như hợp nhất lực lượng Vệ binh quốc gia, tăng cường hoạt động tình báo và nghiên cứu, nâng cao năng lực phối hợp giữa cảnh sát, cơ quan công tố với quan chức tư pháp.

Quan hệ với Mỹ

Tân Tổng thống Sheinbaum hiểu rõ tầm quan trọng của quan hệ Mexico - Mỹ đặc biệt ở lĩnh vực thương mại. Bà từng cam kết duy trì mối quan hệ song phương hữu nghị, tôn trọng, tôn trọng lẫn nhau, bình đẳng.

Tuy nhiên giới quân tích lưu ý nữ lãnh đạo này thuộc cánh tả. Theo học giả Freeman: “Tôi nghĩ bà ấy sẽ giống như Tổng thống Obrador, thân thiện với Cuba, Venezuela, Nicaragua và có thể không đảm nhận vị trí chính trị ở vấn đề Gaza, Ukraine như Mỹ mong đợi”.

Ở vấn đề Gaza, Tổng thống Obrador không cắt đứt quan hệ ngoại giao với Israel như một số quốc gia Nam Mỹ khác nhưng lại tham gia vụ kiện Israel phạm tội ác diệt chủng do Nam Phi khởi xướng.

Tân Tổng thống Sheinbaum từng lên án vụ tập kích đẫm máu của Hamas ngày 7.10.2023, đồng thời bà cũng kêu gọi thành lập một nhà nước Palestine.

“Vì nguồn gốc Do Thái của mình, vì tình yêu dành cho Mexico và vì cảm thấy bản thân là công dân thế giới, tôi có khát vọng về công lý, bình đẳng, hòa bình như hàng triệu người khác. Tôi thấy kinh hoàng trước hình ảnh về hoạt động oanh tạc Gaza (năm 2008)”, bà viết trong thư gửi đến báo La Jornada năm 2009.

Giúp Mỹ xử lý vấn đề người nhập cư?

Vấn đề người nhập cư chi phối lá phiếu của cử tri Mỹ trong cuộc bầu cử tháng 11 tới. Cả đương kim Tổng thống Joe Biden lẫn người tiền nhiệm Donald Trump đều phụ thuộc rất nhiều vào Mexico để tăng cường thực thi pháp luật nhập cư, giúp ngăn dòng người đổ về biên giới.

Đây không phải vấn đề lớn với cử tri Mexico. Dưới thời Tổng thống Obrador, nước này chấp nhận tiếp nhận hàng nghìn người (không phải công dân Mexico) mà Mỹ trục xuất đồng thời nỗ lực chặn đường người di cư đến Mỹ bằng cách chuyển họ từ phía bắc xuống phía nam.

Theo Giám đốc Brewer, sự giúp đỡ từ Mexico không bền vững vì không có gì đảm bảo tân Tổng thống Sheinbaum sẽ tiếp tục hỗ trợ cả. Quá trình chuyển giao quyền lực chắc chắn khiến Mỹ cảm thấy lo lắng.

Cẩm Bình