Lễ tưởng niệm ngày mất của danh thần Thoại Ngọc Hầu được chính quyền, người dân An Giang tổ chức thường niên thể hiện sự tri ân những công lao to lớn của ông.

Danh thần Thoại Ngọc Hầu tên thật là Nguyễn Văn Thoại (SN 1761, tại làng An Hải, huyện Duyên Phước, tỉnh Quảng Nam (nay thuộc phường An Hải Tây, quận Sơn Trà, TP.Đà Nẵng).

Từ nhỏ, ông đã theo gia đình di cư vào nam, định cư tại cù lao Dài, huyện Vũng Liêm, tỉnh Vĩnh Long. Năm 17 tuổi (1777) ông đầu quân cho chúa Nguyễn Ánh, lập nhiều công trạng, làm đến chức thống chế và được phong tước Ngọc hầu. Năm 1817, ông được triều đình cử làm trấn thủ Vĩnh Thanh, đóng quân ở thành Châu Đốc.

Trong thời gian làm Trấn thủ Vĩnh Thanh, Thoại Ngọc Hầu đã không ngừng huy động nhân dân khai khẩn đất hoang hóa, cải tạo đồng hoang thành làng mạc.

Ông đã lập làng Thoại Sơn, dựng bia Thoại Sơn; lập 5 làng Vĩnh Nguơn, Vĩnh Tế, Vĩnh Điều, Vĩnh Gia, Vĩnh Thông và mở đường Châu Đốc đi núi Sam.

Sau khi công trình hoàn thành, ông dựng bia Châu Đốc Tân Lộ Kiều Lương tại núi Sam vào năm 1828. Đây là những đóng góp quan trọng, khẳng định chủ quyền của người Việt trên vùng biên giới tây nam thời kỳ đầu triều Nguyễn.

Với tầm nhìn chiến lược, ông còn chỉ huy dân binh đào kênh nối liền sông Đông Xuyên với Rạch Giá để việc qua lại giữa trấn Vĩnh Thanh và Hà Tiên không còn ngăn cách trong mùa khô hạn. Để tưởng thưởng công lao, vua Gia Long lấy tên ông đặt cho núi Sập là Thoại Sơn và sông Đông Xuyên là Thoại Hà.

Đặc biệt, ông còn chỉ huy binh lính đào kênh Vĩnh Tế. Đây là một trong những kênh đào lớn nhất trong lịch sử Việt Nam thời quân chủ, với chiều dài hơn 87km và phải huy động hơn 80 vạn nhân công thực hiện trong 5 năm (1819-1824).

Kênh Vĩnh Tế được xem là công trình mang tính chiến lược, trở thành “lá chắn” vững chắc bảo vệ biên giới quốc gia trước sự dòm ngó của ngoại bang.

Kênh Vĩnh Tế trở thành “kỳ quan” từ sức người đầu tiên ở vùng biên giới tây nam đất nước. Hiệu quả con kênh mang lại đã được Đại Nam nhất thống chí ghi nhận: "Từ ấy, đường sông lưu thông, từ kế hoạch trong nước, phòng giữ ngoài biên cho tới nhân dân buôn bán đều được tiện lợi vô cùng”.

Năm 1836, vua Minh Mạng cho đúc Cửu đỉnh làm quốc bảo, hình ảnh kênh Vĩnh Tế được chạm khắc vào cao đỉnh (đỉnh chính giữa, cao nhất) đặt trong sân Thế Miếu.

Ông mất vào ngày 6.6.1829 và được an táng tại lăng Thoại Ngọc Hầu nằm cạnh triền núi Sam (thuộc phường Núi Sam, TP.Châu Đốc).

Để tưởng nhớ công ơn của ông, người dân tỉnh An Giang đã lập đền thờ ông tại phường Núi Sam, thành phố Châu Đốc và tại thị trấn Núi Sập, huyện Thoại Sơn.

Tại lễ tưởng niệm, ông Lê Văn Phước, Phó chủ tịch UBND tỉnh An Giang cho biết lễ tưởng niệm 195 năm ngày mất danh thần Thoại Ngọc Hầu là dịp để đảng bộ, chính quyền và người dân An Giang nói chung, TP.Châu Đốc nói riêng, thể hiện lòng thành kính và tri ân vị danh thần có công mở cõi, yên dân; cũng là dịp để cùng nhau ôn lại những cống hiến to lớn của ông đối với địa phương, đất nước.

“Sự phát triển của tỉnh An Giang hôm nay là kết quả của quá trình phấn đấu bền bỉ của đảng bộ, chính quyền và người dân toàn tỉnh để không phụ lòng kỳ vọng của các bậc tiền nhân”, ông Phước nhấn mạnh.

Trước đó, vào chiều 10.7, Bí thư Tỉnh ủy An Giang Lê Hồng Quang; Phó bí thư thường trực Tỉnh ủy, Chủ tịch HĐND tỉnh An Giang Lê Văn Nưng; Bí thư Thành ủy Châu Đốc Lâm Quang Thi đã dâng hương tại lăng Thoại Ngọc Hầu.

Tô Văn