Thách thức từ trong nước lẫn nước ngoài

Xuất khẩu của ngành dệt may trong 6 tháng đầu năm đạt 19,5 tỉ USD, tăng trưởng 4% so với cùng kỳ. Ngoài ra, phần lớn các doanh nghiệp ngành may đã có đủ đơn hàng sản xuất tới hết quý 3/2024, và tiếp tục đàm phán ký kết cho quý 4/2024.

Ông Vũ Đức Giang, Chủ tịch VITAS, cho rằng các hiệp định thương mại tự do thế hệ mới là động lực rất tốt cho Việt Nam giữ được thị trường. Năm 2023, toàn ngành dệt may Việt Nam xuất khẩu đạt 40 tỉ USD vào 104 thị trường trên toàn cầu.

Tuy nhiên, theo đánh giá của ông Vũ Đức Giang, thách thức của ngành dệt may Việt Nam cực kỳ lớn. Lợi ích từ xuất khẩu này là do chuyển dịch đơn hàng từ các nước khác sang thị trường Việt Nam, còn bản chất thật là tiêu dùng toàn cầu chưa tăng.

Ông Giang chia sẻ khó khăn đầu tiên là “tiêu chuẩn kép” của các thị trường nhập khẩu và họ luôn tìm ra một kẽ hở nào đó để đưa ra các tiêu chuẩn buộc doanh nghiệp Việt phải tuân thủ.

“Các tổ chức đánh giá của các nhãn hàng khi họ đặt ra những tiêu chuẩn không đồng nhất. Mỗi nhãn hàng đưa ra một tiêu chuẩn khác nhau làm cho các doanh nghiệp của chúng ta cứ phải bơi trên con thuyền lớn như vậy để làm sao cho phù hợp để có đơn hàng”, ông Giang nói.

Ngoài ra, ông Giang cho rằng một khó khăn không nhỏ liên quan đến quan hệ chính trị giữa Trung Quốc và Mỹ. Mới ngày 27.6 vừa qua, Hiệp hội Dệt may Việt Nam, Bộ Nông nghiệp Mỹ, Hiệp hội Bông Mỹ cùng với Tổng lãnh sự quán Mỹ tại TP.HCM đã có một cuộc hội thảo kín riêng về bông Tân Cương và cưỡng bức người lao động, một đạo luật của Mỹ.

“Chính đạo luật này đã ảnh hưởng đến ngành dệt may Việt Nam không xuất khẩu được vào thị trường Trung Quốc một số loại sản phẩm sợi”, ông Giang nêu.

Trong khi đó, mỗi năm Việt Nam xuất khẩu vào Trung Quốc khoảng 4,5 – 4,8 tỉ USD sợi các loại. Nhưng đến khi đạo luật này ra đời, Trung Quốc bị kiểm soát và chúng ta bị ảnh hưởng không xuất khẩu sang được nữa.

Nhưng điều nguy hiểm nhất là năm 2023, ông Giang cho biết Việt Nam đã bị giữ 27 triệu USD giam tại cảng của Mỹ liên quan vấn đề doanh nghiệp không biết vải đó được sản xuất từ bông Tân Cương.

“Tổng lãnh sự quán và Hải quan Mỹ hôm vừa rồi có nói với chúng tôi là nếu chúng ta không kiểm soát chặt và để doanh nghiệp tự do như thế này thì vô hình chung ta sẽ tiếp tay cho Trung Quốc về sử dụng bông nguồn gốc bông Tân Cương. Đây là thách thức cực kỳ lớn mà đạo luật của Mỹ đặt ra”, ông Giang nêu.

Tiếp nữa là thách thức liên quan đến phát triển công nghệ, phát triển bền vững, ông Giang cho rằng phải thích ứng kịp với xu thế phát triển bền vững thì mới ổn định được đơn hàng.

Liên quan đến vấn đề lao động, theo ông Giang, riêng ngành dệt may, 6 tháng đầu năm 2024 đơn vị nào giảm ít nhất cũng mất 6%, nơi giảm nhiều từ 18 - 20% lao động nghỉ việc và nhận chế độ một lần. Đây là một thách thức cực kỳ lớn.

Ông Vũ Đức Giang cho hay một dây chuyền sản xuất đã ổn định, bây giờ phải tuyển công nhân mới vào thì phải đào tạo tối thiểu 6 tháng đến 1 năm mới làm được việc. Tuy nhiên, pháp luật lao động quy định người lao động vào làm việc 1 tuần phải ký hợp đồng lao động, nếu không ký là vi phạm luật.

Theo ông, hiện nay, Sở Lao động – Thương binh và Xã hội của các địa phương cũng xuống kiểm tra rất chặt chẽ, thường xuyên, điều này ảnh hưởng vô cùng lớn đến doanh nghiệp. Trong khi đó, lao động không có tay nghề vào một tuần làm việc được thì rất ít.

Địa phương sợ ô nhiễm, ngại quy hoạch phát triển dệt nhuộm

Đại diện VITAS cũng nêu về những cơ chế chính sách, chiến lược phát triển bền vững ngành dệt may Việt Nam, năm 2022, dựa trên đề xuất của Bộ Công Thương và Hiệp hội Dệt may Việt Nam, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 1643/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Chiến lược phát triển ngành Dệt may và Da giày Việt Nam đến năm 2030 tầm nhìn đến năm 2035, nhưng đến giờ này, chiến lược vẫn… nằm trên giấy.

“Tôi cho rằng chiến lược này cực kỳ đúng nhưng vấn đề vận hành nó để làm sao quy hoạch các địa phương phải phát triển các khu công nghiệp, kêu gọi đầu tư vào ngành công nghiệp dệt nhuộm để giảm thiểu tối đa việc nhập khẩu nguyên liệu. Riêng tỉnh Nam Định đã có khu công nghiệp Rạng Đông, hiện đã có một số nhà đầu tư Nhật Bản đầu tư vào. Nhưng hầu hết các đơn vị, địa phương khác cứ dị ứng với vấn đề nước thải nên không mặn mà việc quy hoạch phát triển. Tôi cho rằng đây là thách thức”, ông Giang nói.

Do đó, ông Giang nêu Chính phủ cần ra giải pháp cho các địa phương quy hoạch các khu công nghiệp, trong đó có đầu tư cho ngành công nghiệp dệt nhuộm để có vải trong nước. Hiện nay, tổng nhập khẩu vải của Việt Nam mỗi năm khoảng 16 tỉ USD, hầu hết nhập từ Trung Quốc.

Một vấn đề nữa, ông Giang chia sẻ rằng mới đây, một nhãn hàng của Mỹ phá sản, khiến 38 doanh nghiệp Việt Nam mất lượng tiền cực lớn ở Mỹ không lấy lại được. Đạo luật phá sản của Mỹ rất rõ ràng, đầu tiên khi phá sản phải đóng thuế đủ, hai là trả ngân hàng, ba là trả quyền lợi người lao động, bốn là mới trả cho khách hàng.

Theo đó, cần một đạo luật của ngân hàng Việt Nam làm sao để có một cơ quan tư pháp của Việt Nam để bảo vệ quyền lợi khi xảy ra các sự cố tương tự như trên. Một đạo luật của Mỹ cực kỳ chặt chẽ, bảo vệ lợi ích của phía họ. Vì vậy, doanh nghiệp ngành dệt may nói riêng và doanh nghiệp ở các ngành xuất khẩu khác vào thị trường Mỹ luôn chịu rủi ro và thách thức cực kỳ lớn.

Lam Thanh