Tăng thuế VAT có thể làm tăng thêm hơn 200.000 người nghèo

Sáng 28.6, Viện Nghiên cứu Kinh tế và Chính sách (VEPR) công bố tác động của việc tăng thuế giá trị gia tăng (VAT) tới xã hội và phúc lợi gia đình.

Theo báo cáo của VEPR, do cân đối thu chi chưa hiệu quả, Việt Nam chứng kiến thâm hụt ngân sách triền miên, cao nhất trong khu vực. Điều này dẫn tới thực tế là Việt Nam phải tăng cường vay nợ để chi đầu tư phát triển, kéo theo nợ công tăng cao. Mức nợ công của Việt Nam đã bắt đầu vượt ngưỡng gây tác động tiêu cực tới tăng trưởng kinh tế. Nếu không kiểm soát vay nợ, Việt Nam sẽ lún sâu vào nợ nần trước khi kịp "cất cánh".

Bên cạnh đó, thuế là nguồn thu ngân sách lớn nhất với tỷ lệ động viên cao nhất khu vực, phản ánh gánh nặng thuế tương đối lớn của người dân. Nguồn thu thuế hiện ngày càng dựa nhiều vào các loại thuế gián thu. Thuế VAT là nguồn thu ngân sách từ thuế lớn nhất. Mức hành thu VAT ở Việt Nam tương đối hiệu quả. Việc tăng thu ngân sách từ VAT hầu như chỉ còn phương án tăng thuế suất.

Trước đó, Bộ Tài chính đưa ra 2 phương án sửa đổi Luật thuế Giá trị gia tăng, trong đó phương án 1 tăng từ 5% lên 6% và từ 10% tăng lên 12%. Phương án 2 tăng các mặt hàng có thuế suất 5% lên 10%. Dự kiến nếu được Quốc hội thông qua, luật sẽ có hiệu lực từ 1.1.2019.

TS.Nguyễn Việt Cường từ Đại học Kinh tế Quốc dân cho biết, kết quả nghiên cứu cho thấy phương án 1 có tác động mạnh hơn lên hộ gia đình so với phương án 2. Cụ thể, phương án 1 làm chi tiêu bình quân của hộ gia đình giảm 0,89%, còn phương án 2 thì làm chi tiêu hộ giảm đi 0,32%.

Tỷ lệ nghèo tăng thêm 0,26 điểm phần trăm nếu như VAT được tăng theo phương án 1 và tăng thêm 0,22 điểm phần trăm nếu VAT được tăng theo phương án 2. Số lượng người nghèo sẽ tăng lên theo 2 phương án tương ứng vào khoảng 240.000 người và 202.000 người.

TS.Nguyễn Việt Cường phân tích, xét về tác động lên nghèo đói thì VAT chỉ có thể tác động lên nhóm thu nhập thấp ở cận nghèo. Các hộ gia đình có mức sống cao cũng bị giảm mức chi tiêu, nhưng mức giảm này không làm cho họ rơi vào nghèo như nhóm cận nghèo.

“Các hộ gia đình đông người, có tỷ lệ trẻ em và người già từ 80 tuổi trở lên cao hơn, tỷ lệ lao động lớn, bị ảnh hưởng nhiều nhất về nghèo đói. Các hộ gia đình mà chủ hộ có học vấn thấp, nghề nghiệp kỹ năng thấp và trong nông nghiệp cũng chịu nhiều tác động về nghèo đói”, ông Cường nêu.

Theo nhóm nghiên cứu, tăng thuế VAT theo phương án 2 có tác động nhỏ hơn phương án 1. Việc áp dụng thuế suất chung cũng tạo thuận lợi cho việc thu thuế. Tuy nhiên, phương án 2 cũng sẽ có những ảnh hưởng tiêu cực đến các hộ có thu nhập thấp. Do vậy, Nhà nước cần cân nhắc việc điều chỉnh thuế VAT trong thời gian tới, vì đây là việc đánh đổi giữa tăng ngân sách với tăng trưởng kinh tế và giảm nghèo.

Dưới góc độ vĩ mô, kết quả nghiên cứu cũng cho thấy với đề xuất tăng thuế lên 1,2 lần của Bộ Tài chính (phương án 1), thu ngân sách nhà nước sẽ tăng thêm 4,9%. Nếu Chính phủ dùng tiền thuế tăng thêm để đầu tư phát triển sẽ làm tổng đầu tư toàn xã hội tăng thêm 1,7%. Tuy nhiên, tổng thu nhập và tổng chi tiêu của hộ gia đình sẽ giảm bớt đi hơn 0,9%. Do đó, sản lượng thực của nền kinh tế không tăng lên.

Với phương án tăng thuế suất các mặt hàng chịu thuế 5% lên 10% để thống nhất thuế suất VAT (phương án 2), thu ngân sách nhà nước sẽ tăng thêm 2% (thấp hơn phương án 1). Nếu Chính phủ dùng tiền này để đầu tư phát triển sẽ làm tổng đầu tư toàn xã hội tăng thêm gần 1,8%. Tuy nhiên, tổng thu nhập và tổng chi tiêu của hộ gia đình sẽ giảm bới đi 1%. Do đó, sản lượng của của nền kinh tế không tăng giống như phương án 1.

Nếu tăng thuế theo phương án 1 nhưng Chính phủ lại dùng tiền này để chi thường xuyên thay vì đầu tư như hai kịch bản trên, thu ngân sách nhà nước sẽ tăng thêm 4,5% nhưng chi tiêu Chính phủ sẽ tăng thêm gần 7%. Tổng đầu tư toàn xã hội chỉ tăng thêm 0,5%.

Tổng thu nhập và tổng chi tiêu của hộ gia đình sẽ giảm bớt đi hơn 0,9% (giống như kết quả của phương án 1). Do đó, sản lượng thực của nền kinh tế bị giảm bớt 0,13%.

Lam Thanh