Ngày 1.8, tại căn cứ Andrews, cựu lính thủy đánh bộ Mỹ Paul Whelan, nhà báo Evan Gershkovich của tờ The Wall Street Journal cùng nhà báo người Mỹ gốc Nga Alsu Kurmasheva (làm việc cho đài phát thanh Radio Free Europe/Radio Liberty) đoàn tụ với gia đình sau thời gian dài xa cách. Họ được người thân, Tổng thống Joe Biden và Phó tổng thống Kamala Harris chào đón nồng nhiệt.

Gershkovich bị bắt vào tháng 3.2023 lúc đang làm nhiệm vụ đưa tin. Tháng trước, tòa án Nga tuyên nhà báo 16 năm tù vì tội làm gián điệp.

Whelan bị bắt vào tháng 12.2018 khi sang Nga dự đám cưới bạn. Đến năm 2020, ông nhận bản án 16 năm cũng với tội danh giống như Gershkovich. Mỹ tuyên bố cả hai đều chịu oan ức.

Đến tháng 10.2023, thêm Kurmasheva bị bắt giữ lúc về vùng Tatarstan thăm gia đình. Nga vào tháng trước tổ chức phiên xử kín tuyên cô 6 năm 6 tháng tù.

Theo một số công dân Mỹ từng bị giam ở nước ngoài cùng tổ chức phi lợi nhuận Hostage US, khoảng thời gian sau khi về nước có thể đầy rẫy những thách thức với họ. Cựu lính thủy đánh bộ Matthew Heath (sống trong nhà tù Venezuela từ năm 2020 đến năm 2022) tự nhận mình là trường hợp tái hòa nhập thành công, nhưng ông biết không ít người vẫn đang vật lộn với vấn đề tâm thần và mất việc làm cho đến nay.

“Nó hoàn toàn phá vỡ cuộc sống của bạn. Vô cùng khó khăn”, Health chia sẻ.

Tìm ra phương hướng

Một quan chức Mỹ tiết lộ Whelan, Gershkovich, Kurmasheva được đưa đến Trung tâm Quân y Brooke để kiểm tra y tế và chăm sóc thêm trong thời gian cần thiết. Đây là quy trình thông thường.

Giám đốc Hostage US Liz Cathcart cho biết người thuộc diện tù nhân hoặc con tin bị giam oan có quyền lựa chọn tham gia chương trình hậu giam giữ của chính phủ. Chương trình gồm cả công tác kiểm tra sức khỏe thể chất lẫn tinh thần.

Hostage US hỗ trợ tù nhân hoặc công dân Mỹ trong thời gian họ bị giam lẫn sau khi họ được thả. Tính đến nay, họ đã giúp 167 trường hợp trong đó có Health.

Chương trình hậu giam giữ kéo dài vài ngày đến vài tuần. Giai đoạn khó khăn bắt đầu từ lúc chương trình kết thúc. Theo Giám đốc Cathcart: “Lúc tin tức lắng xuống, bạn phải tự nhìn nhận lại và hình dung cuộc sống của mình sẽ như thế nào”.

Xây dựng lại quan hệ gia đình

Cựu giám đốc Công ty dầu khí Citgo Corporation Jorge Toledo (bị giam tại Venezuela năm 2017) thừa nhận quá trình tái hòa nhập chẳng hề dễ dàng, đặc biệt là phải xây dựng lại quan hệ gia đình.

Toledo ở trong tù gần 5 năm. Lúc đó con và cháu ông “chỉ là những đứa trẻ”.

“Khi bạn bị giam, gia đình sẽ đảm nhận nhiều vai trò khác nhau chờ đến thời điểm bạn được trả tự do. Vì vậy nỗ lực tìm hiểu và tái hòa nhập lại là điều choáng ngợp”, Giám đốc Cathcart chia sẻ.

Sức khỏe tâm thần

Giới chuyên gia cho biết không phải ai từng hứng chịu trải nghiệm đau thương - chẳng hạn như bị giam oan ở nước ngoài - cũng gặp vấn đề rối loạn căng thẳng, nhưng tác động về cảm xúc thường không thể tránh khỏi.

Theo chuyên gia sức khỏe Arianna Galligher (Trung tâm Y tế Wexner thuộc Đại học bang Ohio), vấn đề thường gặp là khó ngủ, gặp ác mộng, dễ giật mình, hay hồi tưởng, khó tập trung, dễ cáu kỉnh, khó sắp xếp mọi thứ.

Trả lời phỏng vấn của tờ The New York Times vào tháng 5, ngôi sao bóng rổ Brittney Griner - bị Nga giam giữ 10 tháng trong năm 2022 - nói rằng bản thân bắt đầu xuất hiện triệu chứng rối loạn căng thẳng hậu sang chấn (PTSD) vào cuối mùa giải đầu tiên khi quay lại với đội Phoenix Mercury.

“Đó là một giai đoạn mới mà bạn phải chấp nhận về mặt tinh thần và hiểu rằng cuộc sống sẽ khác. Có thể nó không tệ hơn nhưng sẽ khác so với trước đây”, theo Giám đốc Cathcart.

Gánh nặng tài chính

Lúc Health vắng mặt, gia đình phải bán nhà và mọi tài khoản của ông đều bị đóng băng. Cựu lính thủy đánh bộ cho biết: “Gần giống như trở về từ cõi chết vậy. Giấy phép lái xe hết hạn, mất hàng trăm nghìn USD và bạn phải bắt đầu lại từ đầu”.

Hostage US hỗ trợ Health xử lý giấy tờ. Lúc về ông đối mặt với hàng loạt vấn đề pháp lý nhỏ trong đó có các khoản chưa thanh toán như tiền cấp dưỡng nuôi con cùng 40.000USD tiền nợ quá hạn.

Cẩm Bình