Nhiều bất cập lớn trong giá điện

Ông Nguyễn Tiến Thỏa, nguyên Cục trưởng Cục Quản lý giá (Bộ Tài chính), cho biết giá điện chưa thực hiện theo cơ chế thị trường. Nghị quyết số 55 của Bộ Chính trị đã đánh giá là chính sách năng lượng của nước ta còn bất cập và chưa hoàn toàn phù hợp với cơ chế thị trường.

“Toàn bộ chi phí đầu vào để sản xuất điện như than, khí, dầu, tỷ giá… đã theo giá thị trường. Thế nhưng giá đầu ra lại không phản ánh được những biến động của các chi phí đó; có lúc thì điều chỉnh quá lâu, có lúc điều chỉnh lại không tính đúng, tính đủ, không bảo đảm bù đắp toàn bộ chi phí đã bỏ ra để sản xuất kinh doanh điện”, ông Thỏa nói va cho biết vì vậy sản xuất kinh doanh điện gặp rất nhiều khó khăn.

Hai năm 2022 – 2023, ngành điện lỗ khoảng 47.500 tỉ đồng. Đây là khó khăn lớn cho việc cải thiện dòng tiền của ngành điện để đầu tư, phát triển nguồn và lưới.

Tiếp theo, giá điện hiện nay được kỳ vọng và giao cho gánh vác nhiệm vụ đa mục tiêu.

“Chúng ta muốn phải tính đúng, tính đủ, bảo đảm bù đắp chi phí nhưng phải khuyến khích thu hút đầu tư, phải đảm bảo an sinh xã hội, phải bảo đảm an ninh năng lượng, kiểm soát lạm phát... và thậm chí có những mục tiêu ngược chiều nhau. Xử lý các mục tiêu đó rất khó hài hòa, nên chúng ta phải tính toán hợp lý vai trò của giá điện, cái nào là mũi nhọn”, ông Thỏa nói.

Theo ông Thỏa, cần phải dùng những biện pháp như là thuế, phí, các quỹ điều tiết các thị trường để điều tiết thị trường điện chứ không chỉ trông cậy vào việc kiềm chế giá thấp để đảm bảo được mục tiêu kiểm soát lạm phát. Phải tính toán lại chính sách phát điện từ chính sách thị trường này.

Bất cập tiếp theo là trong cơ chế bù chéo giá điện hiện nay để kéo quá dài và lộ trình xử lý không rõ ràng.

“Bù chéo ở đây thể hiện cái gì? Bù chéo giữa nhóm những người tiêu dùng điện sinh hoạt với nhau - bậc cao bù cho bậc thấp, bù chéo giữa giá điện sinh hoạt trong sản xuất ở mức độ nhất định; bù chéo về giá điện giữa các vùng miền với nhau. Điện ở các xã, huyện hải đảo thường 7.000 - 9.000 đồng, nhưng vẫn bán 1.000 - 2.000 đồng, tức là lấy vùng thấp bù cho vùng cao... Chúng ta phải chấm dứt bù chéo trong giá điện”, ông Thỏa nói.

Bất cập nữa theo ông Thỏa là giá điện chưa tách bạch giữa giá với chính sách an sinh xã hội, chưa dứt khoát trong thực hiện các chính sách xã hội.

“Đối với người thu nhập thấp, người nghèo thì hỗ trợ trực tiếp bằng tiền điện, tách ra được. Nhưng trong biểu giá điện vẫn còn thể hiện chính sách an sinh xã hội đối với những người thu nhập thấp thì giá bán 92 - 95% so với giá bán lẻ bình quân…

Ví dụ như lúc dịch COVID-19, chúng ta quyết định giảm giá điện nhưng ta không quy định chính sách để điều tiết thị trường hợp lý. Chính sách thuế xử lý như thế nào, các công cụ thị trường xử lý như thế nào và chính sách an sinh xã hội chúng ta nên tách ra như thế nào để xử lý?”, ông Thỏa đặt vấn đề.

Do đó, theo ông Thỏa, chính sách giá điện vẫn còn lẫn lộn. Điều này không bảo đảm đúng nguyên lý về giá cả để bảo đảm mục tiêu khuyến khích ngành điện phát triển, khuyến khích các thành phần kinh tế tham gia đầu tư góp phần bảo đảm an ninh năng lượng quốc gia.

Vướng mắc ở công tác điều hành giá

PGS-TS Bùi Xuân Hồi, chuyên gia năng lượng này cho rằng vấn đề quan trọng nhất nằm ở khâu điều hành giá cả. Phép tính giá điện mỗi nước có cách khác nhau, không có cách tiếp cận chuẩn, đúng cho tất cả hệ thống điện.

Theo ông Hồi, đầu tiên là tính đúng, tính đủ trong chi phí mà hộ tiêu thụ gây ra cho hệ thống điện. Đây là điểm đầu tiên mà các quốc gia bao giờ cũng cố gắng hướng đến.

“Với cách tiếp cận như thế, cơ cấu biểu giá bao giờ cũng phải thể hiện đúng. Việc cung cấp điện cho hộ sản xuất, cho hộ sinh hoạt có khác biệt gì và từ khác biệt đó dẫn tới cơ cấu giá khác biệt thế nào”, ông Hồi nêu.

Cùng quan điểm với ông Thỏa, ông Hồi cho rằng giá điện của Việt Nam đa mục tiêu, còn ở trên thế giới tách bạch tương đối rõ, dù vẫn có sự điều tiết của Chính phủ.

“Bây giờ cấp điện ra đảo, chi phí cung ứng là 7.000 - 8.000 đồng, nhưng chúng ta vẫn đang bán giá đồng nhất trên toàn quốc là khoảng 2.200 đồng. Hiện nay chúng ta đang gom vào và vẫn bán như vậy, chứ ở nước ngoài, đương nhiên phải có phần hỗ trợ rất rõ ràng từ phía Chính phủ. Khi đó, bản thân ngành điện sẽ hoạt động minh bạch”, ông Hồi nói.

Ông Hồi cũng nêu, từ câu chuyện tính đúng, tính đủ, minh bạch trong chi phí đến câu chuyện xây dựng cơ cấu biểu giá. Thông thường trên thế giới, cơ cấu biểu giá đều mang 2 thành phần: Một là tính toán chi phí công suất (giá công suất hoặc giá thuê bao); hai là chi phí điện năng, thuê bao xong rồi, dùng bao nhiêu trả bấy nhiêu.

Ở Việt Nam, nếu cố gắng dần dần tách bạch những hoạt động công ích và hoạt động thị trường, thì sẽ có cơ chế điều tiết giá phù hợp. Nếu không thể điều hành giá điện theo cơ chế thị trường ngay thì tất cả các khía cạnh điều tiết cũng phải dần dần hướng đến thị trường.

“Chúng ta xây dựng cơ cấu biểu giá từ năm 2014, khi mong muốn phát triển sản xuất nên để giá điện sản xuất thấp. Nhưng muốn cân bằng tài chính cho EVN thì phải đẩy giá điện kinh doanh lên. Trong quá trình đấy, bắt buộc phải điều tiết dần, ưu tiên cho sản xuất dần giảm đi và trả đúng vai trò của hộ sản xuất. Nhưng nếu ngay lập tức xóa bù chéo thì chắc chắn không làm được vì sẽ gây sốc cho nền kinh tế”, ông Hồi nêu.

Ông Hồi cũng nhấn mạnh cần phải hành động để từng bước điều tiết giá điện theo cơ chế thị trường. “Tôi cho rằng phải định vị đúng, không phải vướng mắc về cách tính giá thành mà quan trọng nhất là công tác điều hành giá”, ông Hồi nói.

Lam Thanh