Thụy Điển này có một trong những lưới điện xanh nhất thế giới, hầu như hoàn toàn dựa vào thủy điện, hạt nhân và gió, hiện tạo ra khoảng một phần tư nguồn cung của đất nước. Nhưng cần nhiều hơn nữa để điện khí hóa phần còn lại của nền kinh tế.

Điện gió thoái trào sau khi nở rộ

Việc mở rộng hàng nghìn tua-bin gió ở Thụy Điển trong hai thập niên qua có nghĩa là có quá nhiều điện xung quanh khiến giá điện ngày càng giảm xuống dưới mức không, trong cả ngày lẫn từng giờ và dự kiến ​​sẽ vẫn ở mức rất thấp trong nhiều năm.

Sự hỗn loạn của thị trường đang làm nản lòng các nhà đầu tư không ủng hộ các dự án phát triển năng lượng tái tạo mới trong nước vì giá điện ở mức đáy không mang lại nhiều lợi nhuận. Người ta cũng ngày càng nghi ngờ về nhu cầu trong tương lai khi một số siêu dự án công nghiệp xanh ngốn nhiều năng lượng ở phía bắc bị trì hoãn hoặc hủy bỏ hoàn toàn. Một cuộc đấu giá của Đan Mạch cho các trang trại điện gió ngoài khơi mới đã không thu hút được bất kỳ nhà thầu nào, một dấu hiệu khác cho thấy căng thẳng đối với đầu tư xanh.

Thụy Điển, quốc gia đã chấm dứt hệ thống trợ cấp chính cho các dự án năng lượng tái tạo mới cách đây ba năm, đang hé lộ thực trạng mà đầu tư vào năng lượng sạch chỉ phụ thuộc vào giá năng lượng. Điều đó khiến Thụy Điển nổi bật ở châu Âu, nơi các quốc gia từ Anh đến Pháp và Đức vẫn đưa ra nhiều ưu đãi khác nhau.

Bên cạnh giá cả giảm mạnh, ngành công nghiệp điện gió của Thụy Điển đã phải đối mặt với những trở ngại — từ chi phí tua-bin và lãi suất cao hơn cho đến sự phản đối của phe đối lập, quyền phủ quyết của địa phương và cả từ quân đội.

Matilda Afzelius là giám đốc điều hành khu vực Bắc Âu tại Renewable Energy Systems Holdings, đơn vị phát triển các dự án năng lượng xanh tại hơn 20 quốc gia trên toàn thế giới. Bà cho biết: "Đây chắc chắn là một tình huống đầy thách thức. Chúng tôi đang phải đối mặt với những trở ngại, mọi thứ đều chậm hơn nhiều so với mong muốn và kỳ vọng của chúng tôi".

Sự trì trệ này đang đe dọa mục tiêu đầy tham vọng của Thụy Điển là đạt được mức phát thải ròng bằng 0 vào năm 2045, sớm hơn mục tiêu giữa thế kỷ của Liên minh châu Âu. Và đây không chỉ là vấn đề riêng ở Thụy Điển. Theo Cơ quan Năng lượng Quốc tế, mục tiêu toàn cầu là tăng gấp ba công suất năng lượng tái tạo vào cuối thập niên này đang bị đe dọa vì việc triển khai các tua-bin gió diễn ra quá chậm.

Theo dữ liệu mới nhất từ ​​nhóm công nghiệp Svensk Vindenergi, không có tua-bin mới nào được đặt hàng tại Thụy Điển kể từ quý 1, khoảng thời gian ế hàng dài nhất trong hai năm. Theo công ty tư vấn Ernst & Young, hiện phải mất tới 8,5 năm từ khi nộp đơn đến khi vận hành một trang trại điện gió ở Thụy Điển, tăng mạnh so với 2,5 năm vào năm 2010. Khoảng thời gian kéo dài này tạo ra những thách thức đáng kể cho các nhà phát triển và nhà đầu tư, đặc biệt là trong một thị trường mà nhu cầu về năng lượng tái tạo đang tăng nhanh chóng.

Khi cuộc cách mạng công nghệ xanh của quốc gia này chao đảo, ước tính về mức tăng trưởng nhu cầu rất khác nhau giữa các nhà phân tích, nhưng chính phủ dự kiến ​​nhu cầu sẽ tăng gấp đôi trong hai thập niên tới. Một điều rõ ràng là: Công suất gió lớn hơn sẽ rất quan trọng để đáp ứng được sự gia tăng này.

BloombergNEF dự kiến ​​công suất điện gió trên bờ hằng năm sẽ tăng thêm 400 megawatt từ năm 2030 đến năm 2035, giảm so với mức tăng đến 2.604 megawatt chỉ trong năm ngoái. Công suất điện gió lắp đặt của Thụy Điển hiện lớn thứ tư trong EU, tổng cộng khoảng 16.400 megawatt vào cuối năm 2023.

Các quốc gia khác vẫn đang cố gắng phi carbon hóa với sự trợ giúp của nguồn trợ cấp vốn phụ thuộc vào giá điện từ nhiên liệu hóa thạch, dẫn đến giá điện cao hơn. Ví dụ, giá điện trung bình của Bắc Âu năm nay là khoảng 36 euro cho một megawatt-giờ, bằng một nửa giá điện của Đức, thị trường lớn nhất châu Âu.

Nhà phân tích chính tại StormGeo ở Oslo (Na Uy), Sigbjorn Seland đã theo dõi thị trường trong hơn hai thập niên. Ông cho biết: "Khoảng cách giá có thể nới rộng hơn nữa nếu nhu cầu trì trệ. Thậm chí, giá (điện tái tạo) có thể gần bằng 0 trong thời gian dài tại một số khu vực của thị trường Bắc Âu từ năm 2025 đến năm 2027. Đây rõ ràng là một dấu hiệu đáng lo ngại.

Yinfan Zhang, giám đốc công ty tư vấn ngành Baringa Partners cho biết: "Các nhà đầu tư đương nhiên khá lo lắng khi nhìn vào những gì đã xảy ra ở Bắc Âu. Họ nghĩ rằng liệu điều đó có thể xảy ra ở nơi khác không? Một ví dụ có thể là Tây Ban Nha, nơi chúng tôi có nhiều dự án phát triển năng lượng mặt trời và giá điện đang được đẩy xuống khá thấp".

Cả địa phương và quân đội đều quay lưng với điện gió

Dữ liệu từ Svensk Vindenergi cho thấy trong nửa đầu năm nay, 12 trong số 16 dự án điện gió mới ở Thụy Điển đã bị các thành phố địa phương bác bỏ bằng quyền phủ quyết, trong khi ba trong số bốn dự án còn lại bị quân đội yêu cầu dừng lại.

Afzelius của RES cho biết: "Theo quan điểm cấp phép, đây là thời điểm khó khăn nhất kể từ khi tôi bắt đầu kinh doanh cách đây hơn 25 năm. Các đơn đăng ký không được thông qua".

Do đó, RES, cũng như các nhà phát triển khác ở Thụy Điển, đang đa dạng hóa hơn nữa sang các công nghệ ngoài gió, gồm năng lượng mặt trời, pin và hydro. RES vừa bán một dự án nhiên liệu hàng không xanh tại Thụy Điển cho công ty quản lý tài sản của Đức là Prime Capital. Afzelius than thở: "Mọi thứ mất quá nhiều thời gian trong ngành điện gió. Chúng ta cần phải xoay vòng vốn nhanh hơn".

Một số quốc gia phải đối mặt với sự phản đối đối với các dự án điện gió trên bờ nên đã hướng sự chú ý của họ đến biển. Đáng ngạc nhiên là Thụy Điển hầu như không có nhà máy điện gió ngoài khơi mặc dù có đường bờ biển dài nhất trong số tất cả các quốc gia vùng Baltic.

Tháng trước, chính phủ Thụy Điển đã gây chấn động khi hủy 13 đơn xin cấp phép cho các dự án ở biển Baltic, với lý do chúng sẽ gây tổn hại đến khả năng phòng thủ của quốc gia này trước Nga. Điều đó đã buộc các công ty gồm cả gã khổng lồ điện gió Orsted phải đánh giá lại các hoạt động của họ tại Thụy Điển. RWE của Đức và thậm chí cả nhà bán lẻ đồ nội thất toàn cầu Ikea vốn đã có kế hoạch hỗ trợ các dự án điện gió ngoài khơi ở vùng biển Baltic của Thụy Điển cũng vậy.

Giám đốc điều hành Orsted Mads Nipper khoe: "Chúng tôi tự tin rằng có thể tìm ra giải pháp đáp ứng đòi hỏi của lực lượng vũ trang và cả chính phủ vì chúng tôi có một số kinh nghiệm ở các quốc gia giáp biển Baltic khác như Đức, Ba Lan và Đan Mạch trong việc hợp tác với quân đội và tìm ra các giải pháp cùng có lợi".

Một mối lo ngại khác đối với ngành công nghiệp điện gió là các kế hoạch lạc quan của chính phủ đối với các dự án hạt nhân mới. Các đề xuất gồm giá của “hợp đồng chênh lệch” trong 40 năm tương đương 70 euro cho mỗi megawatt-giờ được sản xuất. Ngay cả những dự án điện gió tốt nhất cũng khó mơ được mức giá đó.

Andreas Ivert, giám đốc cấp cao về tài chính doanh nghiệp tại công ty tư vấn Ernst & Young cho biết: “Đối với các lò phản ứng mới, động lực tài chính để sản xuất sẽ rất cao bất kể giá thị trường là bao nhiêu. Kết quả có thể là giá năng lượng thấp hơn, giá âm thường xuyên hơn và điện gió cũng như mặt trời phải vật lộn để cạnh tranh với thế hệ điện hạt nhân được trợ cấp".

Anh Tú (theo Japan Times)