Nhiều quỹ tài chính DN phải đóng nhưng không biết tiền được sử dụng thế nào

Tháng 8 vừa qua, Đoàn giám sát của Quốc hội về các quỹ tài chính nhà nước ngoài ngân sách đã có báo cáo trước Ủy ban Thường vụ Quốc hội. Báo cáo này đã chỉ ra thực trạng một số quỹ tài chính ngoài ngân sách hoạt động không hiệu quả, trùng lặp về mục tiêu, nhiệm vụ, đối tượng chi, và đề nghị bỏ ngay 6 quỹ và có lộ trình bỏ tiếp 3 quỹ khác.

Báo cáo này dẫn đến một câu hỏi về sự hình thành các quỹ tài chính ngoài ngân sách trong giai đoạn xây dựng các quy định pháp luật. Liệu có tình trạng làm luật để có thêm các quỹ? Năm 2019 cũng có một số đạo luật có nội dung liên quan đến thành lập mới hoặc điều chỉnh tổ chức, hoạt động của một số quỹ tài chính ngoài ngân sách.

“Điều mà các doanh nghiệp quan tâm là việc tồn tại các quỹ này sẽ làm phát sinh thêm khoản thu quỹ, và rất nhiều trường hợp trong đó yêu cầu các doanh nghiệp phải đóng góp, làm tăng thêm nghĩa vụ tài chính, bên cạnh các khoản thuế, phí và lệ phí đã là gánh nặng của doanh nghiệp”, VCCI nêu.

Cụ thể, Quỹ phòng, chống thiên tai đã được đưa ra từ Luật Phòng, chống thiên tai năm 2013 và Nghị định 94/2014/NĐ-CP4 năm 2014. Rất nhiều doanh nghiệp đã có ý kiến về sự không cần thiết, lãng phí, tốn kém và thiếu minh bạch của quỹ này.

“Có doanh nghiệp phải nộp hàng trăm triệu đồng cho quỹ này, bao gồm cả nghĩa vụ của chính doanh nghiệp và nghĩa vụ nộp thay người lao động, nhưng nhiều doanh nghiệp khác không bị thu nộp. Các doanh nghiệp không được biết vì sao lại có sự khác biệt như vậy, cũng như không được biết số tiền mình nộp đang được quản lý và sử dụng như thế nào, có hiệu quả hay không”, VCCI nói.

Theo báo cáo của Tổng cục Phòng chống thiên tai, qua 5 năm triển khai, số tiền thu được về quỹ là 2.360 tỉ đồng, riêng trong năm 2018 thu được 826 tỉ đồng. Trong khi đó, theo tính toán, nếu thu đúng thu đủ trên toàn quốc thì năm 2018 có thể thu được đến 5.807 tỉ đồng, tức là hiện chỉ thu được 14% số tiền phải thu.

Năm 2018 vẫn có 2 tỉnh, thành phố không thành lập được quỹ, 8 tỉnh thành chưa bao giờ thu được một đồng nào cho quỹ. Cũng trong 5 năm triển khai, số tiền chi quỹ chỉ đạt 918 tỷ đồng và còn tồn dư 1442 tỷ đồng (tức tồn dư 61% tổng số tiền thu được).

Trong cả 5 năm và ở cả 63 tỉnh thành, không có một tỉnh thành nào chi hết được số tiền đã thu trong năm đó, không một tỉnh thành nào sử dụng đến số tiền kết dư trong quỹ từ năm trước đó. Trong 55 địa phương có thu quỹ thì có 7 địa phương chỉ thu chứ không chi, 7 địa phương khác chi dưới 10% số tiền thu được.

Quan trọng hơn, Nghị định 94/2014/NĐ-CP yêu cầu các tỉnh thành phải công khai việc thu chi của quỹ. Tuy nhiên, chỉ có 3 tỉnh thành có công bố thông tin này trên website, còn tất cả các tỉnh thành khác không công khai. Như vậy, người dân và doanh nghiệp dù phải đóng tiền quỹ nhưng hầu như không được biết tiền của mình được sử dụng thế nào.

Năm 2019, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đề nghị sửa đổi Luật Phòng chống rủi ro thiên tai, trong đó có nội dung về việc thành lập thêm quỹ phòng chống thiên tai ở cấp trung ương, bên cạnh các quỹ đã tồn tại ở cấp địa phương. Cơ quan soạn thảo thuyết trình mục đích của việc này là nhằm điều chuyển quỹ giữa các địa phương.

Tuy nhiên, VCCI cho rằng lý do này cũng rất thiếu thuyết phục. Thứ nhất, trong cả 5 năm qua, ở tất cả các địa phương, không một địa phương nào chi hết được số tiền đã thu trong năm hay sử dụng đến số tiền kết dư của năm trước. Thứ hai, nội dung chi của quỹ phòng chống thiên tai trùng lặp với các nội dung chi của ngân sách và các khoản dự phòng.

Tiếp theo là Quỹ hỗ trợ phát triển điện ảnh. Quỹ này đã được đưa vào Luật Điện ảnh từ 12 năm trước. Tuy nhiên, quỹ này vẫn chưa thể thành lập trên thực tế do không xác định được nguồn thu. Ngân sách nhà nước thì không cấp tiền mà Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch cũng không tìm kiếm được nguồn thu khác.

Năm 2019, khi xây dựng đề xuất chính sách để sửa đổi Luật Điện ảnh, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch cũng tiếp tục đề xuất việc thành lập Quỹ hỗ trợ phát triển điện ảnh. Bộ cũng đề xuất nguồn thu của Quỹ sẽ đến từ doanh thu chiếu phim, doanh thu của các doanh nghiệp phổ biến phim qua internet.

VCCI cho rằng các nghĩa vụ tài chính này không khác gì các khoản thuế mới đặt ra đối với các nhà làm phim, các doanh nghiệp phát hành, phổ biến phim. Việc lấy doanh thu từ các phòng chiếu phim sẽ khiến các phòng chiếu buộc phải đẩy chi phí này vào giá bán vé cho người xem, kết quả là giá vé xem phim sẽ tăng.

“Nếu giả sử quỹ thu từ 1-3% doanh thu bán vé, với mỗi vé xem phim có giá từ 30.000 - 100.000 đồng thì tức là mỗi người đi xem phim sẽ phải chịu chi phí tăng thêm từ 300 đồng đến 3.000 đồng. Đối với người xem phim thì đây không khác gì việc tăng thuế VAT đối với toàn bộ việc sản xuất, phổ biến phim từ 10% lên 11-13%”, VCCI nhận định.

Theo đó, tổng doanh thu phòng vé năm 2018 của toàn bộ ngành điện ảnh Việt Nam là 3.300 tỉ đồng. Nếu với mức thu 1% đến 3% doanh thu phòng vé sẽ cho tổng nguồn thu vào khoảng từ 33 đến 100 tỉ đồng mỗi năm.

Lam Thanh