Theo New York Times, trong một loạt phát biểu, ông Trump cáo buộc Panama tính phí quá cao với các tàu Mỹ và cho phép Trung Quốc tăng cường ảnh hưởng tại tuyến vận tải huyết mạch này. Tuy nhiên, các tuyên bố và ý định của ông đã làm dấy lên những câu hỏi về lịch sử, vai trò của Trung Quốc, và khả năng thực hiện tham vọng tái khẳng định quyền kiểm soát kênh đào của Mỹ.

Lịch sử và tầm quan trọng của Kênh đào Panama

Kênh đào Panama, một trong những kỳ quan kỹ thuật vĩ đại nhất thế kỷ 20, đóng vai trò quan trọng trong việc kết nối Đại Tây Dương và Thái Bình Dương, rút ngắn hàng ngàn km hành trình vận tải biển. Được Mỹ xây dựng từ năm 1904 đến năm 1914, kênh đào không chỉ là biểu tượng của sức mạnh kỹ thuật mà còn là công cụ chiến lược và kinh tế toàn cầu.

Tuy nhiên, quyền kiểm soát của Mỹ đối với kênh đào đã gây ra căng thẳng kéo dài với Panama. Những bất đồng lên đến đỉnh điểm vào năm 1964, khi các cuộc bạo loạn chống Mỹ bùng phát trong khu vực kênh đào do Mỹ kiểm soát. Những xung đột này đã dẫn đến việc đàm phán lại quyền quản lý kênh đào. Hiệp ước Torrijos-Carter, được ký kết vào năm 1977 bởi Tổng thống Mỹ Jimmy Carter và nhà lãnh đạo Panama Omar Torrijos, đánh dấu một bước ngoặt quan trọng. Theo hiệp ước này, Panama chính thức nắm quyền kiểm soát kênh đào vào năm 2000. Đồng thời, hiệp ước cũng thiết lập tính trung lập vĩnh viễn, cho phép mọi quốc gia sử dụng kênh đào mà không bị phân biệt.

Tuyên bố gây tranh cãi của ông Trump

Tháng trước, Tổng thống đắc cử Donald Trump đã gây tranh cãi khi tuyên bố rằng Panama tính phí "cắt cổ" đối với tàu Mỹ và đe dọa sẽ yêu cầu "toàn quyền kiểm soát" kênh đào nếu mức phí không được giảm sau khi ông nhậm chức. Ông Trump còn cáo buộc rằng quân đội Trung Quốc đang kiểm soát kênh đào, dù không có bằng chứng nào ủng hộ tuyên bố này.

Đáp lại, Tổng thống Panama José Raúl Mulino bác bỏ các cáo buộc, khẳng định rằng mức phí áp dụng cho mọi tàu thuyền đều dựa trên tiêu chuẩn công khai, được thiết lập theo điều kiện thị trường và chi phí vận hành. Tuy nhiên, ông Mulino cũng thừa nhận rằng giá cước đã tăng gần đây do hạn hán nghiêm trọng, buộc Panama phải hạn chế lưu lượng tàu qua kênh để bảo tồn nước ngọt.

Vai trò của Trung Quốc tại Panama

Một trong những mối lo ngại của ông Trump là vai trò ngày càng lớn của Trung Quốc tại Panama. Tuy nhiên, tuyên bố về việc quân đội Trung Quốc kiểm soát kênh đào đã bị các quan chức Panama bác bỏ hoàn toàn. Thực tế, một công ty có trụ sở tại Hồng Kông, CK Hutchison Holdings, vận hành hai cảng tại lối vào kênh đào. Dù điều này làm dấy lên lo ngại về an ninh và khả năng thu thập thông tin tình báo, không có bằng chứng nào cho thấy quân đội Trung Quốc can thiệp trực tiếp.

Trung Quốc hiện là quốc gia sử dụng kênh đào lớn thứ hai sau Mỹ. Thông qua các hoạt động kinh tế và ngoại giao, Trung Quốc đã tăng cường ảnh hưởng tại Panama.

Mỹ tái khẳng định kiểm soát kênh đào

Tổng thống đắc cử Donald Trump trong tuyên bố mới nhất đã gây chú ý khi không loại trừ khả năng sử dụng vũ lực để tái khẳng định quyền kiểm soát Kênh đào Panama. Tuy nhiên, việc thực hiện ý tưởng này vấp phải nhiều rào cản pháp lý, quốc tế và kinh tế.

Kênh đào Panama đã được chuyển giao cho Panama quản lý vào năm 1999 theo Hiệp ước Torrijos-Carter, đảm bảo tính trung lập vĩnh viễn và quyền tự do sử dụng cho mọi quốc gia. Các điều khoản trong hiệp ước này khiến Panama khó có thể đưa ra mức phí ưu đãi riêng cho Mỹ, ngay cả khi muốn đàm phán. Điều này làm hạn chế các lựa chọn của ông Trump nếu muốn thay đổi tình hình thông qua biện pháp pháp lý.

Bất kỳ hành động quân sự hoặc đe dọa nào từ Mỹ nhằm giành lại quyền kiểm soát kênh đào sẽ vấp phải sự phản đối mạnh mẽ từ cộng đồng quốc tế. Việc xâm phạm chủ quyền của Panama có thể gây tổn hại nghiêm trọng đến hình ảnh của Mỹ, tương tự như những chỉ trích đối với hành động quân sự của Nga tại Ukraine. Panama, dù không có quân đội, vẫn nhận được sự ủng hộ rộng rãi từ các quốc gia khác trong việc bảo vệ chủ quyền.

Kênh đào Panama là huyết mạch quan trọng của thương mại toàn cầu. Bất kỳ sự bất ổn nào tại đây đều có nguy cơ làm gián đoạn lưu lượng hàng hóa, gây tổn hại đến kinh tế Mỹ và thế giới. Đồng thời, việc tăng cường hiện diện của Trung Quốc tại Panama, thông qua các cảng quan trọng, đã làm dấy lên lo ngại về chiến lược và an ninh của Mỹ. Tuy nhiên, các biện pháp quân sự hoặc khiêu khích có thể làm trầm trọng thêm đối đầu với Bắc Kinh.

Mick Mulvaney, cựu chánh văn phòng của ông Trump, cho rằng những tuyên bố này có thể chỉ là chiến thuật đàm phán để giảm phí qua kênh đào. Dù vậy, các nhà phân tích nhận định rằng ngay cả khi Panama muốn nhượng bộ, các điều khoản trong hiệp ước hiện tại sẽ ngăn cản việc điều chỉnh mức phí theo yêu cầu của Mỹ.

Hoàng Vũ