Thợ máy 51 tuổi Wu Jingdong tin rằng mình sửa được bất cứ thứ gì. Ông có thâm niên 30 năm sửa chữa và tinh chỉnh mọi loại xe, kể cả xe tăng lúc trong quân ngũ.

Nhưng vào năm 2023, một chiếc EV đến xưởng của ông ở tỉnh Liêu Ninh - nơi xe điện chưa phổ biến rộng rãi. Chỉ yêu cầu đơn giản là nạp thêm chất làm lạnh cho điều hòa xe đã cho thấy Wu lạc hậu như thế nào.

Wu bơm chất làm lạnh mà ông tin dùng nhiều năm nay mà không biết cần dùng loại cách điện: “Dùng sai có thể gây ra lỗi về cách điện và dẫn đến trục trặc”.

Với doanh số bán EV tại Trung Quốc tăng vọt. Wu từng hiểu ra công nghệ mới sẽ biến đổi ngành công nghiệp ô tô như từ phun xăng truyền thống sang phun xăng điện tử vào những năm 1990. Đến tháng 8.2024, ông hoàn thành khóa học bảo dưỡng EV cấp tốc ở thành phố Tô Châu - địa phương đi đầu trong phổ biến xe điện.

Cuộc đua hướng tới năng lượng sạch của Trung Quốc đặt xe điện vào vị trí trung tâm. Nhưng quá trình chuyển đổi nhanh chóng phơi bày nhiều vấn đề trong hệ sinh thái sửa chữa ô tô tại nước này.

Không như xe chạy xăng, EV chạy bằng hệ thống điện phức tạp. Sửa chữa chúng không chỉ đòi hỏi kiến ​​thức cơ khí mà còn cần công cụ chính xác, sự kiểm nghiệm nghiêm ngặt cùng kỹ năng hoàn toàn mới. Rất ít xưởng sửa xe được chuẩn bị để thích nghi và khóa đào tạo sửa xe điện lại khá tốn kém, kéo dài mà lại thường không theo kịp tốc độ phát triển.

Vì vậy khi đợt EV đầu tiên hết hạn bảo hành, phương án sửa chữa cho chủ xe vô cùng hạn chế. Họ thường phải chờ đợi rất lâu để được bảo dưỡng ngoài bảo hành.

Thách thức không chỉ giới hạn ở mức độ cá nhân, toàn ngành sửa chữa ô tô Trung Quốc đang đối mặt với tình trạng thiếu hụt nhân lực. Ước tính đến năm 2025 ngành EV nước này cần 1,2 triệu lao động nhưng hiện vẫn thiếu hụt hơn 1 triệu, với 80% thiếu hụt nằm ở khâu dịch vụ hậu mãi.

Tình trạng mất cân bằng rất đáng kinh ngạc. Trung Quốc có 397.000 xưởng sữa chữa xe chạy xăng nhưng chỉ có chưa đến 20.000 xưởng chuyên sửa xe điện. Như vậy mỗi xưởng phải phục vụ khoảng 1.000 EV lưu thông trên đường.

Hơn nữa số thợ máy được đào tạo sửa xe điện hiện chưa đến 100.000 người. Đội ngũ nhân lực nắm vững kỹ năng kiểm nghiệm pin, phân tích dữ liệu lớn lẫn hiểu biết về công nghệ tự lái thiếu hụt nghiêm trọng.

Để giúp sức giải quyết vấn đề, nhiều trường nghề gấp rút cập nhật chương trình giảng dạy để đào tạo cách giải mã hệ thống điện phức tạp của EV. Doanh nghiệp cũng tiến hành đào tạo thợ máy qua thực tế.

Tuy nhiên sự thay đổi diễn ra chậm và hàng triệu xe điện đang lăn bánh. Cuộc cách mạng EV mà Trung Quốc thực hiện có đi đúng hướng hay không tùy thuộc vào việc họ đào tạo đủ thợ máy lành nghề không.

Quay lại trường học

Chỉ vài ngày sau khi hết hạn bảo hành vào tháng 8 năm ngoái, chiếc EV của tài xế dịch vụ gọi xe Wu Jiasong (40 tuổi) dừng đột ngột tại thành phố Thượng Hải. Thủ phạm không phải pin hay động cơ mà là bộ chuyển đổi DC/DC kích thước nhỏ nhưng vô cùng quan trọng.

Bộ phận nêu trên chuyển đổi điện cao thế từ pin thành năng lượng điện áp thấp cho đèn, bảng điều khiển, hệ thống điều hòa. Nếu không có nó thì xe tự động tắt máy bất kể pin còn đầy đến mức nào.

Tài xế Wu đợi đến 1 tuần mới sửa được xe, buộc phải nhờ đến hãng sản xuất để khắc phục sự cố vì đại lý không tìm ra vấn đề. Ông phàn nàn: “Với xe chạy xăng tôi dễ dàng tìm thợ sửa trong 3 ngày. Còn với xe điện, nếu thợ không biết vấn đề là gì thì bạn sẽ bị mắc kẹt”.

Thợ máy Wu hiểu rõ nỗi khổ của tài xế Wu: “Với xe chạy xăng, tôi chỉ cần nhìn là tìm ra lỗi. Còn khi gặp xe điện tôi phải đọc sơ đồ mạch và đo đạc. Ít dùng tới bản năng hơn mà đòi hỏi chính xác”.

Công nghệ phát triển mạnh mẽ thúc giục thợ máy Wu quay lại trường học vào tháng 6.2024. Ông đăng ký khóa đào tạo do công ty dịch vụ EV Tianjin Lockda Auto Technology tổ chức.

“Cách học nhanh nhất là tiếp thu cả lý thuyết lẫn thực hành. Nhưng ngay cả ở đây tiến độ cũng chẳng dễ dàng. Các bài học được giảng dạy rất vội vàng, lỗi thời và chỉ tập trung vào vài mẫu xe phổ biến”, thợ máy Wu kể với Sixth Tone.

Các khóa đào tạo thường được quảng cáo rộng rãi trực tuyến, học phí vượt quá 10.000 nhân dân tệ (1.400 USD) và chất lượng không đồng đều. Thợ máy Wu nhớ lại: “Giáo viên chỉ chia sẻ thứ cơ bản, còn lại tùy thuộc vào bạn”

Ông có lợi thế sở hữu kinh nghiệm vài chục năm sửa xe nên khởi đầu khá thuận lợi. Khóa đào tạo với học phí 7.000 tệ dạy vài nguyên tắc cơ bản cùng phương pháp xác định vấn đề mà EV gặp phải. Nếu quen với hệ thống điện trên xe chạy xăng thì sẽ học rất nhanh. Sửa chữa xe điện đòi hỏi kiến thức về điện lẫn vật lý. Nếu không nắm kiến thức này, thợ máy có thể biết vấn đề là gì nhưng không hiểu tại sao nó xảy ra và sửa cách nào.

Sau khi hoàn thành học lý thuyết, thợ máy Wu dành 40 ngày thực tập tại một xưởng sửa xe điện. Ngoài ra ông còn lấy cả chứng chỉ về kiểm nghiệm - sửa chữa EV (do Bộ Giao thông Trung Quốc cấp) cùng chứng chỉ thợ điện hạ thế (sửa chữa điện dưới 1kV).

Thợ máy đạt chuẩn như Wu không nhiều. Hiệp hội Bảo dưỡng - Sửa chữa ô tô Trung Quốc qua khảo sát ghi nhận chỉ 1/4 số kỹ thuật viên hiện tại có chứng chỉ thợ điện hạ thế.

Người chịu thay đổi để thích ứng sớm nhận được “phần thưởng”. Tháng 8 năm ngoái Wu chuyển đến Tô Châu làm việc cho xưởng Ruilaiman New Energy Repairs với tư cách thợ máy chính hưởng mức lương cao.

Ruilaiman mất 3 năm phát triển thành xưởng sửa chữa 2.400 mét vuông như hiện tại, được 9 nhà sản xuất pin EV lớn của Trung Quốc, trong đó có CATL, Gotion High-Tech, cấp phép.

Nỗ lực giải quyết tình trạng thiếu hụt nhân sự đang được giúp sức bởi các trường nghề. Truyền thông Trung Quốc đưa tin trong năm 2023, gần một nửa số trường nghề ở nước này cung cấp chương trình EV chuyên biệt, gấp gần 1,5 lần so với năm 2018.

Tuy nhiên, nghề sửa chữa ô tô đòi hỏi thể lực và tương lai phát triển hạn chế nên khó thu hút người trẻ.

Mức lương cũng là rào cản lớn. Lương tháng thợ máy giàu kinh nghiệm tại Tô Châu là khoảng 10.000 tệ. Ở Bắc Kinh thì khoảng 15.000 tệ. Nhưng mức lương thợ máy trung bình toàn quốc (vào tháng 12.2024) chỉ là 6.593 tệ.

Cẩm Bình