Phóng sinh là nét đẹp trong truyền thống Phật giáo, đi chùa đầu năm cũng là nét đẹp trong truyền thống của Phật giáo. Ở Việt Nam hiện có 16 tôn giáo được Nhà nước công nhận. Tất cả các tôn giáo, dù khác nhau song đều dạy và hướng con người về cái thiện, tránh cái ác. Tuy nhiên, bài viết này chỉ bàn về việc phóng sinh theo quan điểm của Phật giáo.

Con vật cũng như con người đều ham sống, sợ chết, đó là bản năng sinh tồn của mọi giống loài. Vì vậy, việc phóng sinh để gieo mầm thiện mỗi dịp Tết đến xuân về không chỉ là một nét đẹp mà còn là một việc làm nhân ái, cao cả. Thế nhưng trong thực tế, nhiều khi phóng sinh không đúng cách lại vô tình tiếp tay cho cái xấu, cái ác.

Có một bài kệ của Phật giáo có những câu sau:

Xưa nay trong một bát canh

Oán sâu như bể hận thành non cao

Muốn hay nguồn gốc binh đao

Lắng nghe lò mổ tiếng gào đêm thanh.

Trong quan niệm của Phật giáo, tất cả chúng sinh đều có phật tánh, đều là các vị phật của tương lai. Vì vậy, Phật giáo tôn trọng và bảo vệ sự sống của muôn loài cũng chính là bảo vệ các vị phật của tương lai. Có lẽ vì vậy mà một cành cây, ngọn cỏ, nếu không cần thiết đạo Phật cũng khuyên con người không nên đang tâm ngắt bỏ.

Đạo Phật - cho dù theo trường phái Nam tông hay Bắc tông cũng đều có mùa An cư kiết hạ, đó là truyền thống lâu đời của Phật giáo với mục đích tập hợp để tu tập. Thế nhưng, An cư kiết hạ cũng là dịp để những người con Phật góp phần bảo vệ muôn loài, bảo vệ chúng sinh, nhất là các chúng sinh bé nhỏ. Mùa an cư kiết hạ là mùa mưa, mùa mưa là mùa côn trùng sinh sôi nảy nở. Truyền thống Phật giáo xưa đi khất thực, nếu đi lại trên đường nhiều sẽ vô tình dẫm phải côn trùng đang mùa sinh sôi nảy nở. Vì vậy những người con của Phật giáo cứ đến mùa mưa lại rút vào tu tập 3 tháng an cư.

Tôn trọng sự sống và bảo vệ sự sống của muôn loài, nên phóng sinh là nét đẹp của Phật giáo. Phóng sinh để cứu mạng sinh linh, để nuôi dưỡng lòng từ bi cao cả. Thế nhưng việc làm tốt đẹp này đang ngày càng mất đi nét đẹp.

Chẳng hạn, khi ai đó vào cửa chùa mua chim, mua cá được bán để phóng sinh, thử hỏi những con chim, con cá ấy ở đâu mà có, chắc chắn nó được người ta bắt về và đem đến bán. Vậy thì, nếu ai đó mua những con chim, con cá ấy vô hình trung đã gián tiếp tiếp tay cho việc săn bắt, đánh bẫy những con vật này. Khi ai đó mua và thả chim phóng sinh như vậy có phải vô hình trung đang tiếp tay cho những người săn bắt, gây nên nghiệp sát. Nếu không có ai mua thử hỏi ai bán và cũng chẳng có ai đi đánh bắt.

Thực ra, nếu ai đó có lòng từ bi thì khi bất chợt gặp con vật nào đó bị nạn hoặc bị người ta chuẩn bị giết mổ khởi lòng từ bi muốn cứu con vật và bỏ tiền mua con vật rồi phóng sinh thì đó là phóng sinh thật sự có ý nghĩa.

Phóng sinh là lòng từ bi cao cả nên nó phải được thực hiện bởi một tấm lòng bất vụ lợi. Thực ra phóng sinh để cầu sức khỏe, cầu bình an cũng không có gì là sai, bởi cầu sức khỏe, cầu bình an không ảnh hưởng đến ai cả. Thế nhưng, nếu đi chùa lại cầu xin thì không đúng với tinh thần của Phật giáo bởi Phật giáo cấm tham, sân, si. Một người muốn có sức khỏe thì phải ăn uống khoa học, điều độ, siêng năng tập thể dục, muốn có bình an thì phải tự mình tạo ra bình an, không Phật, Bồ tát nào có thể ban cho ai đó sức khỏe, bình an.

Nói như vậy thì phóng sinh để làm gì, đi chùa để làm gì? Xin thưa, đi chùa để ngước nhìn lên các vị Phật, Bồ tát (đối với Phật giáo Bắc Tông, Phật giáo Nam Tông không, hiếm đề cập đến Bồ tát) để thấy mình nhỏ bé, thấy bản thân còn nhiều tội lỗi. Ở chùa, trong không khí trang nghiêm, thành kính, mỗi người sẽ tự soát xét lại bản thân, soi rọi thân tâm để hướng tới những điều cao cả, tốt đẹp. Cũng vậy, khi một người nào đó phóng sinh chắc hẳn trong lòng sẽ tràn ngập niềm vui, hạnh phúc bởi đã làm được những điều thiện, điều phúc đức, chắc chắn khi đó tâm hồn sẽ cảm thấy an lạc.

Khi thân tâm an lạc, trí tuệ sẽ minh mẫn, sức khỏe sẽ tráng kiện, có lẽ vì vậy mà những người thường xuyên phóng sinh là những người có sức khỏe và sống lâu. Khi có sức khỏe với trí tuệ minh mẫn, người đó sẽ quyết định những vấn đề chính xác, hiệu quả. Chẳng hạn, có người quyết định xuống tiền đầu tư một món hàng, 2 tháng sau có lời một số tiền lớn. Chắc chắn không có thần phật nào cho người ấy, bởi thần phật không đủ thời gian để đi lo công việc cho từng người. Có được kết quả đó là do trí thông minh và quyết định chính xác của chính người ấy, nhưng sở dĩ người ấy quyết định chính xác bởi siêng năng đi chùa, siêng năng làm phúc, trong đó có phóng sinh.

Cũng vậy, một người đang đi ở đường tự nhiên nhanh chóng nhảy ra khỏi chỗ đó và một chiếc xe lao ngay đúng chỗ ấy. Giả sử nếu hôm ấy người kia không kịp thời nhảy ra khỏi chỗ đó thì chuyện gì sẽ xảy ra. Chắc chắn nhiều người sẽ nói đó là trời phật cứu người kia. Thưa, cả thể giới hằng ngày biết bao nhiêu con người, bao nhiêu câu chuyện, không có trời phật nào túm tay người kia kéo ra khỏi chỗ đó, mà chính người ấy đã tự cứu mình. Song, sở dĩ người ấy tự cứu được mình, nhanh trí, phán đoán trúng nên đã tránh được tai nạn bởi người ấy có trí tuệ sáng suốt, có trí tuệ sáng suốt nhờ siêng năng đi chùa, thường xuyên làm phúc, phóng sinh. Vậy thì, nói không phải thần phật cứu nhưng lại cũng là thần phật đã cứu giúp vậy!

Rõ ràng, siêng năng đi chùa, siêng năng làm phúc, như việc phóng sinh chẳng hạn, là việc làm nhân hậu, đầy ý nghĩa song nó phải được thực hiện đúng cách. Phật giáo đề cao từ bi, nhưng cũng là tôn giáo đề cao trí tuệ. Tết đến, xuân về, phóng sinh để nuôi dưỡng lòng từ bi nhưng điều này chỉ có thể thực hiện bằng trí tuệ, bởi khi phóng sinh đúng cách thì không chỉ nuôi dưỡng lòng từ bi mà còn không tiếp tay cho việc sát hại động vật, sinh linh.

Vũ Trung Kiên